Rasim Qaraca. Zamanı qarışmış hekayə Ədəbi Təndiq
27-07-2024 15:27
5714 baxış 
Rasim Qaraca
Zamanı qarışmış hekayə
Anarın - "Qatardan qalan adam" hekayəsi haqqında qeydlərim.
(Hekayə 525-ci qəzetdə çap olunub)
Yazıçı Anarın son hekayəsi - "Qatardan qalan adam" son dərəcə qiymətlidir - gənc yazarlara qrafomaniyanın nə olduğunu izah etmək baxımından.
1.İlk növbədə onu deyim ki, hekayənin zamanı qarışmış haldadır. Bəzən yazıçılar bilərəkdən bunu edirlər, ancaq Anar bunu bacarıqsızlıqdan edir. Hadisələr bu günlərdə cərəyan edir, çünki hekayədə oxuyuruq ki 44 günlük savaş artıq baş verib - zamanın sərhədlərindən biri bu gündür. 32 yaşlı İshaq beynəlxalq layihələrdə iştirak edən inşaat firmasının sahibidir, ancaq ingilis dilini bilmir - tipik 60-70-ci illər sovet inşaat mühəndisinə aid bir xüsus. Bu məqam inandırıcı deyil. Bu gün Azərbaycanda beynəlxalq layihələrdə iştirak edən və ingilis dilini bilməyən 32 yaşlı bir mühəndis ola bilməz və bu yazıçının uydurması da deyil, sadəcə naşılığıdır, öz hekayəsinin zamanını idarə edə bilməməsidir. . Hekayənin qəhrəmanı bu və başqa özəllikləri ilə 80 yaşlı qocanı andırır - məsələn, artıq iynəyə bağlı şəkər xəstəsidir - "bir illik uğursuz nigahı və müdhiş boşanmanın fəsadları nəticəsində diabet qazanmışdı. Amma vaxtlı-vaxtında vurduğu insulin iynələri, atdığı həblər vasitəsiylə qanında şəkəri tənzimləyə bilirdi və bu xəbis xəstəlik hələ ki, ona ciddi problem yaratmırdı". Qarsona dərdini başa sala bilmir, bir milyonçu olduğu halda üzərində ayfonu, onlayn tərcümə cihazı və s. yoxdur, açıq aşkar zamanədən geri qaldığı hər addımında bilinir. Budapeşt sürət qatarındakı vaqon-restoranda (yalnız sovet vaxtı olub qatarlarda burada təsvir olunan tipdə vaqon-restoranlar) siqaret istəyə bilməyəcək qədər acizdir əsərin qəhrəmanı. Dünya çaplı biznesmen olduğu halda iradəsiz bir insandır, 1 illik ailə həyatı, arvadı Ərkinazın (naftalin qoxulu bu adı da haradan tapıb yazıçı, bu gün belə adlar qoyulmur) qısqanclığı onu yarımcan hala salıb, cəmi 1 ildə ağır diabet xəstəsi edib (inandırıcı deyil) - bütün bunlar anaxronizm yaradır.
2. Hekayənin qarışmış zamanının daha bir ifadəsi İshaqın türk iş adamıyla Nyu Yorkda görüşü vədələşməsidir. Anarın yaradıcılığında qırmızı xətlə keçir bu - qəhrəmanlar hansısa uzaq məsafələrdən gəlir və ya gedir: Moskva, Dakar, Nyu-York. Sovet vaxtı kasıb soydaşlarının gedə bilmədiyi məkanları təsvir edib hava atmaq bir məziyyət idi. Bu yerdə də 32 yaşlı milyonçu İshaq sovetdən qalma ixtiyar bir görməmişi xatırladır. Burada da anaxronizm var. Yazıçı unudur, indi elə bir zamandır ki yerindən duran hər uşaq-muşaq dünyanın burasından vurub orasından çıxır, indi Nyu-Yorkla gözə kül üfürmək, oxucunu heyrətləndirmək mümkün deyil.
3.Ən təsirli səhnələrdən biri qatar vağzalında fahişəylə qarşılaşma səhnəsidir, - gopologiyanın bundan artığını uydurmanın mümkünsüzlüyü baxımından təsirlidir. Hələ bu cümlənin necə naşı əlindən çıxma olduğunu demirəm: "Az sonra arxadan iki əl onun başını qucaqlayıb gözlərini örtməsini hiss etdi, sərin qadın əlləri idi." Hekayəni yazıb, ancaq oxumağı yaddan çıxardıb sanki. Bu cür divara təzək yapar kimi təsvirlər bir deyil, iki deyil hekayədə. Gələlim fahişəyə. Macarıstanda, günün günorta çağı sərin əlli fahişə arxadan yazıçını qucaqlayır, e... çaşdım, əsərin qəhrəmanını. Tanışlıqların pulsuz olduğu sovet zamanında da belə bir şeyin olması mümkün deyildi. Açıq-aşkar yazıçı arzularının sublimativ yansımasıdır məncə. Xüsusən "qadın diliylə dodaqlarını yaladı" cümləsi harikadır. Anarın erotik səhnələri təsvir edərkən özünün də halladığı əvvəllər ədəbi tənqiddə əksini tapmış məsələdir.
4. Zamanı qarışmış daha bir təsvir: "Çıxılmazlıq az qala onu dəli edəcəkdi. Bir yandan da dəhşətli işəmək ehtiyacı hiss edirdi. Ətrafa boylanıb tualet lövhəsini axtardı, tapdı və ora tələsdi. Kəsilə-kəsilə gedirdi, özünü tualetə güclə çatdırdı. İçəri keçmək istəyirdi ki, qapıda dayanan yaşlı gözətçi qabağını kəsdi." Macarıstanda, tualet qapısında yaşlı gözətçi - bu mənzərə 70-ci illərə aid olmalıdır sanıram. Ardınca yazır: "Tualetdən çıxanda qapıçının yanında pəzəvəng bir polisi gördü. Polis vərdişli hərəkətlə İshaqın qollarını burdu və dartıb ardınca apardı. Elə buradaca vağzalın içində polis məntəqəsinə girdilər. Polis İshaqı qəfəsə salıb qapısını bağladı." Hadisələr sanki bu gün cərəyan etmir, Avropa Birliyinin üzvü müasir Macarıstanda polis xarici vətəndaşı qəfəsə salıb qapısını bağlayarmı sizcə? Bütün bunlar inandırıcı olmamaqdan başqa, yazıçının köhnə dövrdə qaldığını, qəhrəmanın indiki zamanda hərəkət etdirə bilmədiyini göstərməkdədir.
Bundan əvvəl də Anarın bir hekayəsini təhlil etmiş və onun usta bir yazıçı olmadığını sübut etmişdim. Bunları yazmaqdakı məqsədim Azərbaycandakı ədəbiyyat prosesini yanlış tendensiyalardan qorumaqdır. Bir şeyi başa düşməliyik ki, vəzifəli olmaq hələ yaxşı yazıçı olmaq demək deyil.
Qiymət 0/5 (0%) (0 səs)
Rasim Qaraca
Zamanı qarışmış hekayə
Yazarlar
-
Vladimir Sorokinlə müsahibə
Müasir rus nəsrinin aparıcılarından biri,
-
Türkiyəli qadın yazar Güzide Ertürk
Güzide Ertürklə söhbət
-
Yeni Zamanlar
Türkiyəli yazıçı Işık Yanarla s&oum
