İsmixan Yusubov

AÇIQ MƏKTUB

Baki 19.07.1988

Kommunist qəzetinin 19.07.1988 – ci il tarixli nömrəsində “XUDAFƏRİN: İKİ RƏY ” başlığı altında (rubrika) çap olunmuş “BİZ LAYİHƏNİ BƏYƏNİRİK” məqaləsinin müəllifləri R. Həmidov, A. Məmmədov, T. Prokopoviç, L. Xlebnikov yoldaşlara

AÇIQ MƏKTUB

Hər şeydən əvvəl onu qeyd etməyi lazım bilirəm ki, bu məktub mənim belə bir ictimai mövzuda və mətbuat üçün nəzərdə tutulmuş ilk yazımdır. Və bu yazının yazılmasına səbəb mövzunun böyük ictimai aktuallığı olmamışdır. Əsas səbəb məqalə müəlliflərinin yeri gəldikcə gah alim, gah gülən adam, gah ictimai xadim, ga da gələcəkdən xəbər verən astroloq donuna girərək, baş verən qanunsuzluğa qanun, zərurət donu geydirmək sahəsindəki yöndəmsiz cəhdlər olmuşdur. Səbəb odur ki, əgər biz indi danışmasaq, gələcək nəsillər sual edəndə ki, “a kişilər, gəlin gətirəndə bir baxmadınız ki, ya – a bu arvaddır ya kişi?”, bizim bəraət qazanmağa sözümüz olmayacaq.

Və nəhayət, bəlkə də ən əsas səbəb odur ki, haqqında söhbət edəcəyimiz “quramanın” və ya adı yadımdan çıxıb, o müxtəlif rəngli və ölçülü parça tullantılarından çitələnib düzəldilmiş əşyaya oxşayan  bu məqalənin hissələri arasında heç bir məntiqi əlaqə olmadığı kimi, hər bir hissənin ifadə etdiyi fikir də heç bir məntiqi, mənəvi və etik, hətta deyərdim ki, iqtisadi əsasa malik olmayıb, üfürülmüş sabun köpüyü kimi göy üzündə dığırlanır. Və deyərdim ki, tənqid yox, adi insani, dədə - babadan qalma məntiq iynəsi ucunun dəyməsinə bənddir ki, bu köpükdən əsər - əlamət qalmasın.

Bütün bunlar azmış kimi, məqalə müəllifləri addımbaşı təvazö pərdəsini tamam ataraq özləri – özlərini məddahlıqla məşğul olur, yeri gəldikcə potensial oxucuya bol – bol yağlı vədlər verir və bu vədlərə inanmayanları da qiyamət gününün yaxın olması ilə qorxudurlar. Bir sözlə məqalədə ağa qara, qaraya da ağ deyildiyini ondan bilmək olur ki, müəlliflərin ağlamalı yer kimi nəzərdə tutduqları hissəni oxuyanda adamı gülmək tutur və tərsinə, yəni gülməli yerdə ağlamaq. Əlavə edək ki, məqalə təntənəli himn və ya marş şəklində yazılmışdır ki, bu mənadaz bütün yazı durğunluq dövrünün süni rənglərlə bəzədilmiş və quyruğu sürəkli alqışlarla tamamlanan şanapipik – proqram çıxışları xatırladır. Belə ki, aşkarlayıcı, saf – çürük edici tənqid “turşusu” yox, adi tənqidi yağış damlaları kifayətdir ki, bu alabəzək və yuvası pis iy verən quş sudan çıxmış cücəyə və ya ölçüsündən asılı olaraq toyuğa dönsün.

Bu söylədilərimizi təsdiqləmək üçün uzağa getmək, müxtəlif sorğu kitabları, ensiklopediyalar vərəqələməyə ehtiyac yoxdur. Bunun üçün məqalədəki cümlələrə sadəcə fikir vermək lazımdır, vəssalam.

Fikir verin: Tarix, mədəniyyət və sənət abidələrini nəinki təkcə qoruyub saxlamaq, həm də vaxtında bərpa etmək lazımdır. Sadəcə soruşmaq lazımdır ki, onlar hansı əlamətlərinə görə abidələri tarix, mədəniyyət və sənəd abidələri kimi üç qrupa bölürlər. Yəqin ki, onlar belə bir bölgü aparmaqda çətinlik çəkərlər və yuxarıdakı həmcins üzvlər ancaq və ancaq təm – təraq məqsədi ilə şlədilmişdir.

Fikir verin: Layihədə çox maraqlı və nadir arxitektura kompleksi yaratmaq nəzərdə tutulmuşdur. Görəsən bu hansı məşhur arxitektordur ki, belə nadir bir inci yaradır? Bu arxitektor daha hansı inciləri yaratmışdır? Yoxsa nadir incilər yaratmaq sahəsində dəlləkliyini bizim başımızda öyrənmək istəyir?

Fikir verin: ...kərpülərin bütün məziyyətləri daha əzəmətli görünəcək. Birinci dəfədir ki, məziyyətin əzəmətli görünəcəyi barədə eşidirəm. Görəsən körpü özü necə görünəcək?

Fikir verin: Kompleksin özü isə bütövlükdə düvrlərin əlaqəsini və nəsillərin varisliyini özündə təcəssüm etdirən bənzərsiz, təkrarolunmaz abidəyə çevriləcəkdir. Deyir “avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa”. “Nağdını verib, nisyəni gözləmək” və ya “əlinlə verib, ayağnla axtarmaq” buna deyərlər. Bu kompleksin hələ necə bir bənzərsiz abidə olacağı məlum olmadğı, özünün də nisyə olduğu halda, bəri başdan bizdən bənzərsiz, təkrarolunmayan və minillərin yadigarını qurban verməyi tələb edirlər. Doğrudan da tam bir “yersiz gəldi, yerli qaç” məsələsidir.

Fikir verin: İqtisadiyyat maddi rifah, mədəniyyət isə mənəvi rifah deməkdir. Təzə təriflər. Bərəkaallah belə filosof – mühəndislərə.

Fikir verin: ...daha bir su qovşağı tikmək lazımdır. Çox güman ki, növbəti qovşağın bəndi də 15 tağlı körpünün üstünə düşər və bununla da Nəsiminin o biri qolu da kəsilmiş olar və nəhayət nadir təkrarolunmaz abidə müəllifləri arzularına çatmış olarlar.

Fikir verin: ...layihədə körpülərin salamat qalmasını təmin edən bənd də olduğunu nəzərə alsaq inamla deyə bilərik ki,... Bu nağıllar ancaq sadəlövh adamlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Əvvəla əgər 11 tağlı körpü uçurulursa, sökülürsə, onun salamat qalmasından necə danışmaq olar? Onun əvəzinə tikiləcək (mən buna şübhə edirəm) körpü isə köhnə Xudafərin körpüsünü bostandakı “quşqorxuzan”ın adamı xatırlatdığı kimi xatırladacaq. Digər tərəfdən, nə yazılıb həmin bənddə? İllər boyu şahidi oluruq ki, zavod təmizləyici qurğusu olmadan istifadəyə verilə bilməz deməklərinə baxmayaraq, onlar “sploş i ryadom” qurğusuz filansız istifadəyə verilirlər. Nəzərə alsaq ki, Xudafərin körpüsünün təchizat və təminat mənada su qovşağı ilə heç bir zəruri qohumluq əlaqəsi yoxdur, məlum olar ki, yuxarıda deyilənlər boş və yağlı vədlərdən başqa bir şey deyildir.

Fkir verin: İnstitut əsas qanuna riayət etməli idi və etmişdir (minimum məsrəf və maksimum iqtisadi səmərə). Bu mühüm şərtin yerinə yetirilməsi yalnız o halda mümkündür ki. Su qovşağı hidrolayihə institunun seçdiyi məhz həmin yersdə ucaldılmış olsun. Mən bu qanunu qəbul edirəm və istənilən ağlı başında olan adam da bunu bəyənər və qəbul edər. Lakin məsələnin dəgər tərəfi də var ki, bu minimum harda və necə sərf olunmalıdır. Bəlkə bu minimum məsrəf bir başqasına maksimum ziyan gətirir. Onda sənin hüququn və mənəvi haqqın varmı ki, məsrəfi elə ağlına gəlmiş yerdə sərf edəsən? Sıra, yer nömrəsi olmayan kino və ya teatr – tamaşa zalına girdikdə, sən xoşuna gəlir, yaxşı görüş bucağına malikdir deyə kiminsə başında oturursan, yoxsa boş yerlər içərisində ən uyğun gələni seçirsən? Məgər burada da vəziyyət oxşar deyilmi? Xudafərin körpüsünün müəllifləri sizdən min il qabaq orada oturublar. Siz nə ixtiyarla onlara ayrı yer göstərib, özünüz orada oturmağa cəhd edirsiniz? Hələ su qovşağının nə olacağı, ekoloji mühiti nə dərəcədə korlayacağı məlum deyil. Çox güman ki, durğunluq dövrünün digər proyektləri kimi (hamısı bi bezin qırağı idilər) bunun da astarı üzündən baha başa gələcək və mədaxili məxaricini dəməyəcək. Yoxsa siz fil qulağında yatmısınız, ya bizləri fil qulağında yatmış hesab edirsiniz? İttifaq miqyasında hər gün milyardlarla pul xərclənmiş tikintilərin yenidənqurma və aşkarlıq şəraitində tamamilə xeyrsiz, hətta ziyanlı tikililər olduğu üzərə çıxır. Bu cür söhbətlər xüsusən su və meşə təsərrüatı sahələrinə daha çox aid lur. Məlum olur ki, bu idarələr ölkəmizin su və meşə təsərrüfatına tam mənası ilə yağı münasibətində olmuş, bu təbiət gözəllərinin analarını ağlar qoymuşlar. Məgər sizin şimal çaylarının axarını dəyişmək, Dunayın bir hissəsini Dneprə qatıb, bu gözəl çayı Avropa tullantıları ilə zibillmək, Aral, Baykal göllərinin mövcudiyyətini şübhə altına ala biləcək proyektləri həyata keçirmək cəhdlərindən və ölkə ictimaiyyətinin bunlara qarşı apardığı mübarizədən xəbəriniz yoxdur?!

Fikir verin: Müasir memarlar kimi orta əsr Azərbaycan memalarının da mühəndislik işlərində səriştəsi. Biliyi vardı. Görəsən müəlliflər orta əsrlər deyəndə nə başa düşürlər? Müəlliflər hansı arxitektura ansamblları zirvəsini fəth ediblər ki, həmin zirvədən 1000 illik tarixi olan körpünün müəlliflərinin başını tumarlayır, Qurbanəli bəy misalı onlara “Molodes!” deyirlər?

Fikir verin: ...buna görə VII əsr körpüsünün müəllifləri də XX əsr su qovşağı layihəsinin müəllifləri də öz qurğularını eyni bir yerdə ucaltmağı üstün tutmuşlar. Diqqət edirsinizmi, müəlliflər nəinki özlərini VII əsr dahi sənətkarları ilə eyniləşdirirlər. Onlar hətta xeyli irəli gedib, həmin yoldaşları 1300 il fərqinə məhəl qoymadan, özlərindən sonraya keçirirlər. Altından xətt çəkilmiş “də” bağlayıcısı həmin bu incə mətləbə xidmət etməkdədir. Biz eşitmişik ki, xələflər də sələflərin yolu ilə gedərmişlər. İndi məlum olur ki, bu halda sələflər öz xələflərinin daha getmədiyi, amma gələcəkdə gedəcəkləri yol ilə getmişlər. Görəsən sələflər 1300 il qabaq o yolu gedəndə.  Məqalə müəllifləri olan xələflər hansı yolu gedirmişlər?

Fikir verin: ...heç kəsin qayğı göstərmədiyi qədimdən qalma tarixi, milli abidələr, arxitektura abidələri azdırmı? Yox az deyil, çoxdur və hamısı da qayğı tələb edir. Lakin onlar Xudafərin körpüsü deyillər. Onlar “dana – duna”, Xudafərin isə onları otaran “çoban”dır və bunları bir – biri ilə qarışdırmaq olmaz.

Fikir verin: Görəsən su qovşağının tikintisi əleyhidarlarının buna sözü nədir? Belə yerdə deyiblər ki, “heç dəxli var?” deməli hardasa baxımsız abidələr varsa, Xudafərinə də baxmaq lazım deyil, və ya Xudafərinə qayı göstərilməsinə yalnız o zaman icazə verilir ki, respublika ərazisindəki bütün abidələrin işi müsbət həll olunsun. Başqa sözlə desək, “qum göyərəndə”, və ya “dəvənin quyruğu yerə dəyəndə”. Bərəkallah belə təklif ustalarına! Necə deyərlər, izahata ehtiyac yoxdur.

...Bakhidrolayihə institutunun guya qulaq ardına vurduğu ictimai rəyə gəlincə, layihənin müvafiq bölmələrini işləmiş olan Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının coğrafiya, tarix, zoologiya institutlarının, S.M. Kirov adına ADU – nun, Azərbaycan İnşaat mühəndisləri institutunun mütəxəssisləri...məgər milli elmin və eyni zamanda ictimaiyyətin nümayəndələri deyildirlərmi? Bəli, ictimaiyyətin nümayəndələridir, lakin ictimaiyyət deyillər. Odur ki, onların rəyi ictimai rəy hesab oluna bilməz. Müəyyən bir iş barəsində ictimai rəy dedikdə, müxtəlif peşə sahiblərinin ümumi rəyi başa düşülməlidir. Özü də bunlar əsasən elə sənət sahibləri olmalıdır ki, görülən işin bir tərəfi bunların məşğul olduğu sahəyə toxunsun. İgər işi görən adamın və ya adamların rəyləri ictimai rəy hesab olunsaydı, hərə ağlına gələn, gözünə görünən işi görə bilərdi. Necə deyərlər, “babam mənə kor deyib, gələnə - gedənə vur deyib” və ya “xandan gəlmiş nökərəm, dinmə, dişlərini tökərəm”.

0nu (abidəni – İ.Y.) yadda saxlamaq üçün gərək görəsən. Nə qədər gülünc bir fikir. Bu gülünc fikir özündən daha gülünc bir fikri təsdiqləmək üçün lazım olmuşdur. Məgər biz Koroğlunu, Babəki, Kərəmi, Qəribi, Dədə Ələsgəri görmüşükmü? Əlbəttə yox. Lakin onlar daim bizim yaddaşımızdadır, daim bizim fikirlərimizə işıq, qolumuza qüvvət, ürəyimizə toxtaqlıq verir. Dünyanın 7 möcüzəsinin heç birini görməmişik. Bu o deməkdirmi ki, onlar bizim yaddaşımızda yoxdur və ya onların başına bir iş gəlsə, biz heç bir narahatçılıq hissi keçirməməliyik? İ. Mojeykonun “Dünyanın 27 möcüzəsi” kitabında çox düzgün olaraq qeyd olunur ki, əslində dünyada möcüzələr çoxdur və 7 ədədinin bunlara qoşulmasının səbəbi, 7 – nin özünün də müəyyən cazibə qüvvəsinə, sehrə malik olmasıdır (Koroğlu dəlilərinin sayı – 7777 olub; göyün və yerin 7 qatı;7 arxa dolanan və s.). O cümlədən Səmərqənddəki Reqistan, Əmir Teymurun qəbri, Şahi – Zinda qəbrlər ancanblı kimi xudafərin körpüləri də dünya möcüzələri sıralamasına daxildirlər.

Bu körpülərin Zaman və Araz suları sellərinin qəzəbinə, yürüyüşünə yüzillər boyunca davam gətirməsi özü bir möcüzə deyilmi? Odur ki, onlara qarşı olunan hər bir və hər cür qəsd bəşər mədəniyyətinə arxadan vurulan zərbədir. Təsadüfi deyildir ki, yunanıstandakı məşhur Apollon məbədini yandırmağı ilə tarixdə ad – san qazanmaq eşqinə düşmüş Herostratı, sonrakı nəsillər daim vandal damğası ilə damğalamış və o, bir növ vandalizm timsalına, ziyankarlıq etalonuna çevrilmişdir. Bəlkə bu yoldaşlar öz “nadir” su qovşaqlarını yaratmaqla deyil, nadir bir körpünü, bir möcüzəni, Araz çayı kimi bir kəmərin zümrüd toqqasını məhv etməklə ad – san qazanmaq istəyirlər. Bu yol Herostrat yoludur.

Fikir verin: Daha bunun nəyi Ş.Əkbərzadənin yazdığı kimi “ümid qolları” oldu, bir halda ki, bu körpülər uçulub dağılır, gözdən uzaq, könüldən qıraqda qalır? Məhz bu mənada Xudafərin su qovşağını tam əsasla və cəsarətlə “ümid qolları” adlandırmaq olar. Görəsən birinci cümlədə hansı məna var ki, qovşağı bu mənada “ümid qolları” adlandırmaq olsun? Əvvəla qovşaq bəndi də uçub dağılacaq və bu zaman həm də camaatın başına müsibət gətirəcək. İkincisi, bu qovşq da sərhəd zonasında olduğundan, “gözdən uzaq, könüldən qıraq” qalacaq. Daha bunun nəyi ümid qolları oldu? Xudafərin körpülərinin keçmişi var və bu güman etməyə imkan verir ki, onların gələcəyi də ola bilər. Qovşağın quru adı var, dadı hələ məlum deyil. Zəhər və hicran şərbəti olma ehtimalı da az deyildir.

Müəlliflər hökm edirlər ki, qovşağın tikilməsi abidələrlə (təzə bənd və köhnə körpülər) “xalqın tanış olması üçün real imkanlar açır”. Onlar hesab edirlər ki, bu faktın doğruluğuna ona görə inanmaq lazımdır ki, bunu onlar deyirlər. Görəsən o real imkan hansı dolanbac yollarla açılacaq?

Fikir verin: Respublikada bərpa işləri üçün ayrılmış vəsait həmin abidələrin bərpası üçün azdır. Bunu açıq da, örtülü də desən fərqi yoxdur, çünkü hər kəsə məlum şeydir. Həmçinin təhsilə, səhiyyəyə, mədəniyyətə ayrılan büdcələrin dilənçi payı olduğu da hamıya yaxşı məlumdur. Bu da ona görədir ki, bu sahədə alınan vəsait həmən gəlir vermir; nə vəsaiti ayıranlara, nə də onu məsrəf edənlərə. Su qovşağı isə başqa şeydir. Vəsait ayıran da, işi görən də sözün əsl mənasında bal tutub, barmaq yalayırlar. Kəndli baba isə bütün zamanlarda olduğu kimi, rəhmətlik Sabir demişkən “barmağınğn kirini” sormaqla məşğuldur. Bəli, vəsait çox azdır və elə ona görə də xalq boğazından kəsmək hesabına olsa belə, Xudafərin körpülərini qorumaq üçün pul yığmağa hazır olduğunu bildirir. Çünkü onlar doğrudan da ümid, arzu və istək qollarıdır ki. Canbir – qanbir iki ekiz qardaşı birləşdirir.

Fikir verin: Əgər Xudafərin körpülərinin iki dövlətin ərazisində yerləşdiyi faktını da nəzərə alsaq, aydın olar ki, onların bərpası qeyri müəyyən vaxta keçirilir. Bəli bura qədər dediklərimizin hamısına “bir çürük qoz”. Ancaq bu son kəlam oldu həqiqət və kişilik edib elə bu kəlamdan da başlamaq lazım idi yazıya. Əvvəla qeyd edək ki, formal olaraq bu körpülər iki dövlət ərazisində yerləşir. Bu 1828 – ci il Türkmənçay müqaviləsindən, vahid Azərbaycana çal – çarpaz dağ çəkən qılınc zərbəsindən sonra baş vermişdir. Əslində bu körpülər vahid Azərbaycan ərazisinin Arazla ayrılmış iki sahilini birləşdirirdi və birləşdirir. Bəs bu birləşdirmə həmin iki dövlətə xoş gəlirmi görəsən? Əsla! Birləşmə SSSRİ – yə daxil olsa İranın, İrana daxil olsa isə SSSRİ – nin xoşuna gəlməyəcək. Birləşmənin müstəqil, suveren dövlət olması variantı isə hər iki dövlətin qəzəb və təşvişinə səbəb olur. Necə deyərlər, “paraya dəymə, bütünü kəsmə, doğra doyunca ye”. Ona görə də onlara bu körpülərin uçması sərf edir ki, heç bu birlikdən əsər - əlamət qalmasın.

Su qovşağı bu məsələni - irriqasiya məsələsini, ekalogiyanı darmadağın etmək, camaatı yer – yuvasından eyləmək məsələsini həll etməklə yanaşı, həmçinin sahilləri bir – birindən uzaqlaşdırmaqla, iki qardaş arasına dəryadan sipər çəkmiş olur. təsadüfi deyildir ki, xalq nağıllarımızda qəhəmanı yolundan etmək üçün, onu dərya ilə qaşılaşdırırlar. “Balaca qara balığı” gözləmək isə mənasızdır, bütün balaca qara balıqlar (Səməd Behrəngi) Arazın lal sularında əbədi susdurulmuş, hər şeyə biganə dalğaların ixtiyarına verilmişdir. Həqiqət budur. Hələ deyirlər bu azdır, bir dərya da yaratmaq lazım olacaq. Belə çıxır ki, strateji məqsəd Arazboyu İranla sərhəddi başdan – başa uzunsov bir dənizə çevirməkdir ki, bizim başabəla müəlliflər də bu istiqamətdə külüng çalmaqdadırlar.

Fikir verin: Odur ki, körpülərin mühafizəsi problemini ancaq Sovet – İran Xudafərin su qovşağının tikilməsi layiqincə və hərtərəfli həll edə bilər. Çünki onun smetasında nəinki 11 aşırımlı körpünü başqa yerə köçürmək və bərpa etmək, həm də 15 aşırımlı körpünün ayrı – ayrı elementlərini möhkəmlətmək nəzərdə tutulmuşdur. Əvvəla bu iki cümlədən birincisi ikincinin nəticəsi olduğundan, bunlar tərsinə yazılmalı, ikinci cümlədən “çünki”, birinci cümlədən isə “odur ki,” və “ancaq” sözləri çıxarılmalıdır ki, ortaya ala – babat söhbətə oxşar bir şey çıxsın. Birinci cümlənin başındakı “odur ki,” kəlməsi bu cümənin özündən əvvəlkinin nəticəsi olduğunu güman etməyə əsas verir. Təəssüflər olsun ki, bütün olan – qalan fantaziyamızı işə salsaq belə, bu cür səbəb – nəticəsini görmək mümkün deyil. Axı əvvəlki fikir, “...onların bərpası qeyri müəyyən vaxt keçirilir” hökmü idi.

Digər tərəfdən biz “çünki” ilə başlayan baş aldadan cümləni doğru hesab etsək belə, nəyə görə “ancaq”? Nə üçün “ancaq” su qovşağının tikintisi bu işi, bərpa işini hərtərəfli həll edə bilər? Bəs bu körpülər yüzilliklər boyu necə təmir edilirdi? Yoxsa hər təmir üçün mütləq bir su qovşağı tikmək lazım olurdu? Əgər elə olmuşsa, bə hanı bu qovşaqlar? Bizə görə bu “ancaq” sözü ancaq adam qorxutmaq, bir sözlə “xox gəlmək” məqsədini güdür burada.

Digər tərəfdən başqa yerə köçürüb bərpa etmək nə deməkdir? Görəsən bərpa olunan nədir? Bərpa olunası obyekt dağıdılır və əvəzində gülməşəkər bir şey quraşdırmaq nəzərdə tutulur ki, bu işə də köhnə obyektin bərpası deyilir. Bərpa etmək ölməkdə olan varlığa dava – dərman verib, onu yenidən cana – qana gətirmək deməkdir. Müəlliflərin təklifi isə varlığı məhv edib, ətini çürüdüb, baş qatmaq xatirinə sümükləri ilə bir qədər oynamağı nəzərdə tutur. Guya nadir təkrarolunmaz abidə kompleksi yaratmaq iddiasında olan müəllif – qarğa dirilik suyu tapıb gətirəcək və onu həmin sör – sümüyün üstünə çiləməklə varlığı yenidən həyata qaytaracaq. Nağıl deyl bəs nədir bu?!

On beş tağlı körpünün hansı elementlərini və nə ilə möhkəmlətmək nəzərdə tutulmuşdur? Mən güman edirəm ki, bu möhkəmlətmə işi ayrı – elementlərə deyil, bütöv körpüyə aid ediləcək və ibarət olacaq ondan ki, iki nəfər “malyar” bu başı bılalı körpünün o üz – bu üzünü tozlama üsulu ilə əhənglə ağardacaqlar. Bunun belə olacağını yəqin etmək üçün su qovşağının tikilməsini gözləməyə ehtiyac yoxdur. Kifayətdir ki, ümumi smeta dəyərinin hansı hissəsinin körpülərin bərpa və möhkəmləndirilməsinə sərf olunacağı elan rdilsin. Onda məlum olacaq ki, bəlkə bu vəsait heç əhənglə ağartmaq işinə də bəs eləmədi. Nəzərə alsaq ki, o vaxtı bu işlər də kooperativlərə tapşırılacaq, məlum olar ki, bu vəsait on bir tağlı körpünün dəli – tərsinə sökülüb, materialın bərpa üçün nəzərdə tutulan yeni yerdə hər iki sahildə zibil təpəsi kimi yığılıb qalmasına kifayət edər ancaq. Yerdə qalır körpünü yenidən tikmək ki, bunun üçün də zibil təpələrinin birinin üstündə işıq mənbəyi, digərinin üstündə isə Frenelin səkkiz üzlü fırlanan güzgüsünü qoymaq kifayətdir olacaq. Beləliklə hava körpüsündən fərqli olan və ətraf mühitdən qəti surətdə asılı olmayan elektromaqnit körpüsü yaradılmış olar ki, bu da olar dünyanın 28 – ci möcüzəsi!

Fikir verin: Son illər respublikada toplanmış təcrübə, ixtisaslaşdırılmış yüksək səriştəli bölmələrin yaradılması, Xudafərin körpüsünün yerini dəyişdirib bərpa etməyin mümkünlüyü barədə Ə. Salamzadənin 1979 – cu ildə çıxardığı nəticələrin reallığını bir daha təsdiq edir. Əvvəla 1979 – cu ildə, durğunluğun (immitasiyanın) şah və zirvə ilində çıxarılan nəticələrin reallığı məsələsi hamıya yaxşı məlumdur. İkincisi bu “yüksək səriştəli” bölmələrin səriştələrinin yüksəkliyi hansı analoji işdə yoxlanılıb ki, bizi bu “ölü diriltmək məsəlisinə” inanmağa məcbur etsin. Yoxsa bu yüksək səriştəli qurumların da məqsədi Şeyx Nəsrullah kimi olan – qopanımızı əlimizdən aldıqdan sonra, bakirəlik mücəssəmələrimizi də “xarab edərək” aradan çıxmaqdır?! Əcəba iş belə olan halda məqalə müəllifləri hansı rolu öz boyunlarına götürmək məcburiyyətində qalacaqlar? Maymaqlar? Yox! Ara düzəldənlər!

Rəhmətlik Səməd demişkən (təlxəyin dili ilə şeyx haqqında)

Yekəqarın, yekəbaş,

Ara düzəldən oğraş.

Nələr gördün aman, Vaqif!

Nə qansızmış zaman, Vaqif!

Mən demədimmi çox yanma,

Uşaq kimi çox aldanma,

Saraylarən səfasına,

Bu dünyanın vəfasına.

Xuramanı itirmək olar, Xudafərini isə yox! Xuramanın ağlı var, gözü var, dili var. Eşidən qulaqları, qaça bilən ayaqları var. Xudafərinin isə bunlardan heç biri yoxdur, yalnız dözümü var.

Fikir verin: Əks təqdirdə (qovşaq tikilməsə və ya tikintisi geciksə - İ.Y.) körpülərdən həmişəlik əlimizi üzməli olacağıq və buna görə bizi heç kim bağışlamaz. Bütün məqalənin məzmunu güstərir ki, müəlliflərin əli heç vaxt bu körpülərdə olmayaıb, onlara sarı uzanmayıb və elə bir fikrə düşmək ehtimalı da Bayes düsturuna əsasən sıfırdır. Odur ki, “əlimizi üzməli olacağıq” deyil, “əlinizi üzməli olacaqsınız” deyilsə nisbətən ağılabatan və məntiqli bir cümlə olardı. Bu birinci.

İkincisi məqalə müəllifindən soruşmaq lazımdır ki, aya nə oldu, bu körpülər yüzillərin sınağna tab gətirdi, onlardan üzü ağ çıxdı, indi birdənbirə əgər qovşaq tikilməsə 5 – 10 ilin içində ondan əlimizi üzməli oluruq? Bu oxşamırmı rəhmətlik A. Şaiqin “Tülkü və hacıleylək” təmsilinə ki, orada hiyləgər tülkü bir mişar da qoltuğuna vurub, gedir hacıleyləyin yuvası olan ağacın altına və “ver balayın birini (11 tağlı körpü – İ.Y.), yoxsa kəsərəm lap ağacın dibini!” deyə onu qorxudur. Uzundraz və ağıldan qıvraq hacıleylək geriyə qalan balalarını qurtarmaq üçün çox düşünmədən (əslində heç düşünmədən – İ.Y.) gözünü yumub, balasının birini bu hiyləgər  və acgöz qaniçənə qurban verir. Ağıllı qarğa hacıleyləyi başa salana kimi bu iş bu minvalla davam edir. Sonra tülkü qarğadan heyif çıxmaq istəyir ki, təmsildə buna nail ola bilmir. Real həyatda isə belə qarğalar əsasən öz canıyananlıqlarının qurbanı olurlar. Buna baxmayaraq biz öz qarğa funksiyamızı şərəflə yerinə yetirib, hamı eşitsin deyə daha da bərkdən qarıldamalıyıq.

Yusubov İsmixan

Riyaziyyatçı, yazıçı-publisist

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5