Rasim Qaraca

Ədəbiyyatın cazibəsi

Elçin Səlcuq özünün qısa ömrünü ədəbiyyata həsr etmişdi.

Yəqin təsadüfi deyildi, bir dəfə, ədəbiyyat sözünün əbədiyyət sözünə bənzəməsinin qəribə olduğunu söyləmişdi mənə, bu fikir onun ağlına gəlmişdi. Gözəl əsərlər yaradıb öləndən sonra da uzun illər boyunca xatırlanmaq, bəlkə əbədi olaraq yaddaşlarda yer tutmaq xəyalı Elçinə yad olmamışdı, təxmin edirəm. 45 illik qısa ömrünü Elçinin yazıçılığa hazırlaşma mərhələsi adlandırmaq olardı. Bu yaşda artıq oturub cahanşümul əsərlər yaratmaq üçün bütün hazırlıqlarını tamamlamışdı, - şəhər kənarında özünə iki mərtəbəli ev tikdirmiş, evlilik həyatını sonlandırmışdı. İndi artıq tam sərbəst idi. Qarşısına böyük romanlar yazmağı hədəf qoymuş bir yazıçı üçün lazım olan ilkin şərtlərin hamısı hazır idi. Lakin, bütün vaxtını ədəbiyyata həsr edəcəyi, qələmə sarılacağı bir zamanda əcəl onu haxlamış, aman verməmişdi.

Özünü sıradan bir insan kimi görsəydi, taleyin gətirdiklərinə, qismətin göydən endirdiklərinə boyun əyər, ömrünü təvəkkül içində yaşayardı. Lakin belə deyildi, Elçin sıradan olmaq istəmirdi, öz həyatına daha yüksək, ali ideallar yükləmişdi. Ali ideal – yəni öldükdən sonra da yaddaşlarda yaşamaq, əbədi olaraq xatirələrdə var olmaq. Ya nəsib demişlər.

          Yazıçılıq sənətinin özünə görə çətinlikləri var. Bəzən bu sənət başqa sənətlərdən daha artıq hazırlıq istər. Bəzən bir ömür boyu hazırlaşmalısan. Hazırlıq sinfini tamamlayandan sonra geriyə vaxt qalmaya bilər. Yazmaq üçün ən ucuz vasitələr lazımdır, qələm və kağız. Üstəgəl lazım olan əsərləri lazım olan anda oxumalısan. Yaxşı olar ki yola ilk çıxdığın anlarda usta bir yolgöstərənin ola. Ancaq hardaydı bizim qarabala kənd uşaqlarında o naxış. Evsizlik, kirayələrdə keçən gənclik illəri, maddi sıxıntılar, ailə-uşaq qayğısı deyib, “hə-hü” eləyənə qədər yaş olur “yaş”. Yəni, Elçindən iraq, şalvarı isladan yaşa gəlib çatırsan.

Ömrü boyu yazıçılığa hazırlaşan, lakin heç zaman heç bir əsər yaratmayan və ya yazdıqlarını ortaya çıxartmağı bacarmayan insanları siz də tanıyırsız. Ehtiyac üzündən, yazıçılığa yaxın sahələrdə, jurnalistikada, tərcümə, redaktə sahəsində çalışan, öz talantını daha əlverişli bir zamana qədər donduran bu adamlar adətən düşmüş olduqları bataqlıqdan heç zaman çıxa bilməyəcəklərinin fərqində olmazlar, çünki ədəbiyyata yaxın sahələrin ədəbiyyat üçün ən təhlükəli olduğu həqiqətinə çatmanın özü də bir ömürlük hazırlıq istər.

          Elçin Səlcuq da jurnalistika bataqlığında batan, son anda aylıb oradan çıxmaq istəyən, ancaq bunu bacarmayan, çırpınıb ümidsizliyə qapılan, son çarəni içkidə görən əbədiyyət sevdalılarından biri idi. Qəsdən içirdi, artıq ədəbiyyata qayıda bilməyəcəyini başa düşürdü, günahı ölümün üstünə yıxmaq istəyirdi.   

Son dəfə Elçinlə Nəşriyyatın girişində rastlaşdıq. Mən binadan çölə çıxır, Elçin içəri girirdi. Hal-əhval tutduq, xəstəxanadan çıxandan sonra görüşməmişdik. Qara ciyərində problem vardı. Ölümcül xəstəlik olduğu ağlımıza gəlməzdi. Sabah ya da birisi gün görüşəcəkmiyiş kimi sağollaşdıq, Elçin birinci mərtəbədəki yeməkxananın qapısından içəri keçib görünməz oldu. İki addım atmamışdım ki, adımı eşidib geri qanrıldım, Qapı aralığından Elçinin yalnız başı görünürdü:

-"Unutma ha, Dövlət bəyin ölüsü də gözəldir". Bunu deyib yoxa çıxdı. Həmişəki zarafatlarından biri idi. 

Hər dəfə Elçini yada salanda onun bu son sözünü də xatırlayıram. Nəsimi filmindən aldığı bu cümləni son aylarda tez-tez təkrarlayırdı. Bəlkə kimlərsə unudub, ancaq mən Elçinin bu sözünü unutmadım. Onun özü belə istəmişdi.

1964-cü ildə anadan olmuşdu. 2009-cu ilin dekabrında həyata vida etdi. Cəmi 45 il yaşadı.

Azad Yazarlar Ocağına, Alatoran jurnalına böyük rəğbəti vardı. Köhnə fotolara baxanda onu hər zaman yanımızda görürəm. Ədəbiyyata iddialı olduğunu açıq etiraf etməzdi, lakin müşahidələrim bunu sübut edirdi.

Bir dəfə, 2005 və ya 2006-cı ildə Alatoran qrupunu yığıb Maştağa tərəflərdəki bağ evinə aparmışdı. 40 yaşlarında artıq belə bir evə sahib olması böyük fərasət istəyirdi. Elçin bunu bacarmışdı. Evin qəribə memarlığı vardı. Mansard qatında yazıçı dostlarıyla məclis quracağı açıq bir məkan nəzərdə tutmuşdu. İşlər hələ tamamlanmamışdı. Ancaq bu halında da bizim hər birimizin həsəd aparacağımız gözəl bir ev idi. Yüksəklikdə ətrafa geniş mənzərə açılırdı. Elçin öz arzularından danışırdı, artıq bu evdə tez-tez toplaşacağımızı vəd edirdi.

     Aşağı mərtəbədəki otaqlardan birini Elçin özü üçün ayırmışdı, burada o ədəbi yaradıcılıqla məşğul olacaq, ömrü boyu hazırlaşdığı yazıçı olmaq arzusunu gerçəkləşdirəcəkdi. Elçin iddialı idi, həyata böyük bir missiyanı yerinə yetirmək üçün gəldiyindən əmin idi. Bu xasiyyəti ilə həmyerlisi Əkrəm Əylisliyə bənzəyirdi, onun kimi boydan balaca və iddiası böyük idi. Sanıram elə Əkrəmi özünə kumir seçmişdi, bənzəri olduğu bu yazıçının ədəbiyyatda uğur qazanması Elçinə də güclü motivasiya verirdi.

     Elçinin bağ evində dostlar kabab çəkməklə məşğul ikən mən köhnə kitab rəfinə yığılmış kitabları götür-qoy etməyə başladım. Elçinlə bağlı qeyri-adi bir kəşf etdim burada. 60-cı illərdən başlayaraq nəşr edilməkdə olan "Gənc müəllifin ilk kitabı" seriyasının böyük bir kolleksiyası kitab rəfinin tam bir bölümünü tuturdu. 80-i illərdə ədəbiyyata atılmaq istəyən bir neçə dostumda görmüşdüm bu seriyadan olan kitabları. Cib formatında olan 70-80 səhifəlik bu kitablar gənc yazarların, şairlərin ədəbiyyat Olimpinə aparan yoldakı yön bildirən nişanələr idi. Oradakı mövzular senzuradan keçmişdisə demək eyni mövzular çərçivəsində yazmaq təhlükəli sayılmırdı. Əslində istedadlı gənclər üçün sovet ideologiyası süzgəcindən keçmiş bu kitablar öldürücü idi, onlara aludə olmaq artıq çıxılmaz bir labirintə düşmək demək idi.  Sovet qapalı məkanının özünəməxsus romantikası var idi, gedəcəyin yollar bəlli idi, hər şeyə düzgün əməl etsən bir az gec də olsa əvvəl axır istədiyin mənzilə çatacaqdın. Bu kitabçalarla Elçinin nə qədər vaxt keçirdiyini bilmirəm, ancaq təxmin edirəm, onların sehirli haləsi içərisində Elçin özünü xoşbəxt hiss edirdi, bəlkə də son illərində belə onları çarpayısının üstünə töküb artıq keçmişdə qalan hərarətinə qızınmaq istəmiş, zamanın keçib getməməsini, elə o köhnə, bayağı halında donub qalmasını arzu etmişdi. Lakin zaman amansız idi. 90-cı illər keçid dövrünün şil-küt etdiyi, dolanışıq dərdindən öz arzularının arxasınca gedə bilməyib yolunu azmış nəslin nümayəndəsi olaraq Elçin ədəbiyyata yaxın ərazidə lövbər salmış, uzun illər jurnalistika ilə məşğul olmuşdu. Vaxtilə yüksək tirajlara çatan “Detektiv” qəzetinin baş redaktoru olmuş, bir çox media quruluşuna rəhbərlik etmişdi, bu sahədə uğur qazanmış, cəsarətli jurnalist kimi ad çıxartmışdı. Alatoran hərəkatının meydana çıxması sanki Elçini ayıltmışdı, birdən birə yazıçı olmaq idealı yadına düşmüşdü.

Bəzən şitliyə varan zarafatları ilə hamımızın sevimlisinə çevrilmişdi. Onun kəşf etdiyi “mızqılet” sözünü öz aramızda hələ də işlədirik – təqribən “avaragor” mənasında işlədirdi bu sözü. 2007-ci ildə “Proloq” adlı qəzet çıxarmağa başladı, sırf ədəbiyyat profilli bir qəzet idi, Uzun fasilədən sonra Elçin ədəbiyyat proseslərinin içində, hətta mərkəzində idi.

Günlərin bir günü, özüm də fərqində olmadan, yaxın dostum Elçinə bəlkə də bu günə qədər heç kəsdən görmədiyi ən böyük pisliyi mən etdim. Halbuki, mənim üçün hər şeyi etməyə hazır idi. Alatoranın çıxması onun üçün dünyanın ən mənalı işlərindən biri idi. Ancaq mən, bıçağı ürəyinin ortasından saplamışdım. Öləcəyi ağlıma gəlməzdi, bilsəydim belə etməzdim. Elçin özündə böyük güc tapıb, nəhayət yazıçı kimi meydana atılmaq, özünün partlayış doğuracaq romanını “Alatoran”da çap etdirmək istəyirdi. Çox məhrəm bir mövzudan söz açırmış kimi, sanki kimsə eşitməsin deyə bir az da qısıq səslə yeni yazmış olduğu romanını oxumağımı, necə bir əsər olduğu haqqında fikirlərimi söyləməyimi məndən xahiş edirdi. Ağ kağızlarda print olunmuş ən az 200 səhifəlik bir əsər idi. 50 səhifəyə qədər güclə oxudum. O vaxtkı ağlımla uğursuz əsər idi, ancaq indi düşünürəm, nə olursa olsun, əlyazma şəklində mənə təqdim etdiyi, artıq itib batmış olan o əsərin bütün zəhmətlərinə qatlaşmalı, lazım olsa redaktə etməli və jurnalda yayınlamalı idim. Əvəzində isə, zahirən əsəbi və dalaşqan kimi görünən bu uşaq qəlbli dostumla növbəti görüşümdə əsəri haqqında ölçüsüz tənqidi fikirlər səsləndirmiş, hətta zarafata salıb bəzi məqamları dolamışdım. Romanda əsərin qəhrəmanı sərxoş halda rayon tualetlərindən birinə girir və o tualetin içərisi az qala 30 səhifədə bütün təfərrüatları ilə təsvir olunurdu, ədəbi sayılmayan kəlmələrdən gen-bol istifadə edirdi. Hə, noolsun, təsvir edir edir də, bundan ötrü bir insanın ümidlərini qırmağa dəyərdimi? Axı həqiqət, həqiqət olsa belə, bu dostumun arzularından qiymətli ola bilməzdi. Bəlkə həvəslənəcək, yeni əsərlər yazacaqdı, bəlkə daha çox yaşayacaqdı. Ancaq mənim sözlərim, özüm də fərqində olmadan, talenin hökmü kimi səslənmişdi, Elçin ədəbiyyatdan ayrıldığı 15 il ərzində geriyə dönüşü olmayan yanlış bir yola girdiyinin, zamanı qatarını qaçırdığının fərqinə varmışdı. Bəlkə də yanılıram, bunlar sadəcə mənim təxminlərimdir.

Yazıçı həyatının qəribəliklərini düşünərkən Elçini xatırlayıram. Ömrü boyunca yazıçı olmağı arzulayan, ancaq ədəbiyyat sahəsinə heç bir iz qoymayan nə qədər insan tanıyıram. Nədir axı ədəbiyyatda olan bu cazibə, hər kəs ona hayıl-mayıl olur, bu qalanın ətrafında fırlanır, içinə girməsə də, girməyi bacarmasa da onun vəhmi içərisində olmağı özü üçün xoşbəxtlik sanır?    

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5