Mən hətta, Həmid Herisçini özümə müəllim bilirəm. İşin içində alçaq könüllülük, təvazökarlıq varsa da, həqiqət payı da var. Yox, klassik mənada mənə üstadlıq etməyib – ancaq mövzu verib və cəsarətləndirib. Yeni addımlayan gənc yazıçıya böyük dəstəkdir. Bunu da heç vaxt danmamışam.

Zamanla insanlardan uzaqlaşdığını, tamam başqa, əndirəbadi mövzulara yönəldiyini gördük. İndi isə öz təcridinin vəbalını istəyir başqalarının ayağına yazsın. Ciddi adam insanların xəyanətindən, satqınlığından, duyğusuzluğundan danışmaz. Bunlar "indeyski" söhbətlərdir. Yazıçının belə sözlərə ehtiyacı yoxdur. “Hər kəs kötü, məni sırtımdan xəncərlədilər, tərk edildim, məni başa düşmürlər” kimi ağlama, sızıldamalar pubertet dövrü yeniyetmələrinə xarakterikdir. Həmid Herisçiyə yaraşmaz.

Biz əvvəl onun özünütəcridinə təəccüb etdik. Sonra düşündük ki, həyatdır, hərə bir yolla ilham tapır. Bəlkə ona belə rahatdır. Nardarana dadanmalar, özü demişkən, “şudralar”la hamamlarda qəzəl oxumalar, meyxana demələr - bunlar sonda çox sanballı bir nəsr nümunəsi ortaya qoyacaq düşündük. “Biz” deyəndə, özü bilir hansı dost çevrəsini deyirəm. O dostlar ki, Həmid zaman-zaman haqqımızda (türklər demiş – “durduk yerdə”) mənasız şeylər yazıb, danışıb. Bəlkə də hamımızdan cavab eşitmək istəyib, eşitməyəndə də sanıb ki, onu iqnor edirik.

İqnor yox, təəssüf edirik.

Dediyim kimi, indi də tənhalıqdan, təklikdən gileylənir. Hamı da onun dərdini paylaşır, “can qardaş, insanlar həqiqətən kötü”-zad yazırlar, adam da xoşhal olur. Bilirəm, yəqin özü buna inanmayacaq, işin arxasında hansısa pis niyyət axtaracaq, amma bizlər, onun keçmiş dostları, Həmidin hər quş buraxmasından sonra xəcalət çəkmişik, çünki onu daha yüksək yerlərdə görmək istəmişik, indi də istəyirik. Yəni biz Həmidə dəyər veririk. Həmid isə öz qiymətini bilmir (öz imkanların haqda yüksək fikirdə olmaq da, əslində öz qiymətini bilməməkdir).

Yaxşı oğlan tənha qalmaz. Tənha qalan, ətrafında danışmağa heç kəsi olmayan adam ya xıltlıdır, ya psixoloji problemləri var, ya da dahilik edir. Həmidin söz və hərəkətlərində narahatedici xaos var, bu xaosda harmoniya yoxdur. Ekzistensial müsibətlə üzləşibsə, o zaman bu mənasız işlər, söhbətlər nəyə lazım? Sən gileynlənmə, kimsədən heç nə gözləmə, bacardığın qədər yaz, çap elə. Çox daha maraqlı yaz ki, daha çox oxunasan.

Demirəm yazmır, məhsuldar deyil. Son illərdə xeyli yazdı, amma istədiyi uğuru əldə edə bilmədi. Bunun gərginliyi və əsəbi aydın görünür. “Xalqımız qiymət vermədi” düşünür. Heç birimizin tirajımızdan gileylənməyə haqqımız yoxdur. Ümumi bir problem var ortada – bunlar kitab oxumaq istəmirlər. Zorla deyil ki. Oxumurlar, oxumaq istəmirlər, maraqlı deyil bunlara. Dahidirlər. Kitabsız da hər şeyi bilirlər.

Yəni mən az tirajla satılıramsa bu, azərbaycanlıların şəxsən mənə olan düşmənliyi, kini deyil. Avropa ortalamasına aid rəqəmləri bizə tətbiq etsək, doqquz milyonluq ölkədə, yerli bir yazıçının 20-50 min tiraj (ölüsü) çap olunmaq şansı var. Həmidin vəziyyəti isə bir qədər spesifikdir – roman oxumaq istəyən bir oxucu, pirlərdə şəkil çəkdirən bir adamın nəsrinə meyl etməyəcək. Roman və ziyarətgah... İnsanlara belə şeylər çatmır. İllərdir inandırmağa, izah etməyə, “əsrarı” açmağa çalışır - yenə də insanlara çatmır, qəbul eləmirlər. Hətta deyərdim, pirlərə görə oxucusunu itirir.

Qısa zaman ərzində hamıya söydü, hamı ilə pis oldu – Axundova, Cəlilə, Sabirə, müxalifətə, yazıçı kolleqalarına, bil-ümum Quzeyə, yəni Azərbaycan respublikasına yaman dedi, danladı, istehza etdi. YAP-dan başqa hər kəsə söydü. Hökuməti də elə sevdi ki, sanki xilas ordadır. Anlamadı ki, hökumət daha o hökumət deyil. Onu sevmək növbəsində vaqon-vaqon adam dayanıb, oçeredini gözləyir.

Doğrudan da, “Quzey, Quzey” deyə, haqqımızda dəfələrlə hədyan deyib. Yazdığı, danışdığı dilin qrammatikasının, yazı ənənəsinin, poeziya və nəsrinin, mədəniyyətinin məhz quzeydə və quzeylilər tərəfindən yarandığını da nəzərə almadan, gözünü yumub, ağzını açıb.

Sizə bir söz deyimmi? Bunlar hamısı güneylilərin ortaq özəlliyidir – kədər, Kafka, dərd, tənhalıq, tamarzılıq, nakamlıq, xiffət, həsrət və bunların hamısının bir adama sığışması. Nəticədə həm öz, həm də başqalarının həyatı olur cəhənnəm. Bu boyda dərd yükü ilə (saxta olsa belə!), adam dəli olmazmı?

Çox yazmışıq, demişik ki, ay güneyli qardaş və bacılar, baxın sizin problemləriniz bunlardır, bunlardır. Qardaş, eyni millət, uca xalq deyilik? Qardaş qardaşa problemini deməzmi? Bizim də bir sürü komplekslərimiz var, amma sizinkilər də lap mırtdır. İstəyirik onlardan xilas olasınız.

2005-ci il idi. Bakıda güneyli ər-arvad qalırdı, bunlar arada şer-filan da yazırdılar, "Alatoran" jurnalı ilə əməkdaşlıq edirdilər. Sonra Qərbə mühacirət etdilər. Günlərin bir günü oturmuşuq kafedə, kababdan yeyib, araqdan vururuq. Təbii ki, xanımların hamısının başı açıq, o cümlədən təbrizli xanımın da.

Birdən bu ər-arvad başladılar bizimlə mübahisə etməyə. “Baxmayın ki, biz burda içki içirik və başımız açıqdır, bizdə qadınların daha çox hüququ var, bura pisdir, biz sizdən daha müasirik”-filan. Söhbəti də özləri açdılar. Dedim, üzr istəyirəm, indi hamımız burda içkiliyik, sən də mənim bacım. Məncə, sizə ağır gələn odur ki, bizim kimi balaca, dəxlisiz bir ölkədə qadınlar başı açıq gəzir, içki qadağası yoxdur. Necə olur ki, siz sekulyarsınız, bizdə isə şəriət var. Yəni bunlar sizə pis təsir edir. Niyə biz yox, bunlar deyə düşünürsünüz. Sizinkilər də bura vurmağa, başı açıq gəzməyə gələndə bunu nifrətlə edirlər, yeyə bilmirlər, qürur qəbul eləmir. Hələ siz yazı-pozu adamlarısınız, görün sadə camaat nə düşünür. Halbuki rahat olmalısınız. Relaks, relaks. Yeyin, için, kef edin, çarşabı atın, mini geyinin, amma bizə də söyməyin. Çünki əcaib görünürsünüz”.

Doğrudan da, biz bu qədər mərifətsizik bəyəm? Başı açıq güneyli xanım görəndə “Aaa, buna bax, başını açıb, bulmuş özgürlüyü, gör-gör bizdə nə azadlıq var, siz bədbəxtsiniz, başınızı bağlayırsınız orda, allah bəlanızı versin, kaş ölsəniz” deyən quzeyli varmı? Yəni bu qədər də abartdığımızı düşünmürəm. Amma güneylilərin reaksiyası, məhz yuxarıda təsvir etdiyim münasibətə adekvat dramatizmdədir.

Həm də ki, biz kimə nə pislik etmişik? Hər şeyi lənətə gəlmiş geopolitika elədi. II dünya hərbindən sonra, Stalin bizi ordan çıxartdı. Amma sizlər də Bakıya gəldiniz, canla-başla qarşılandınız. Burada Qafar Kəndli özünə elmi karyera qurdu. İş, ev, ailə sahibi oldu. Qafar Kəndli də tək deyildi, onun kimi minlərlə güneyli vardı Azərbaycanda. İndi isə bir anlıq tərsini düşünək. Mümkündürmü minlərlə quzeyli itoynadan, adama barmaq eləyən, söz qoşan camaatı ilə cahanda məşhur Təbrizdə gəlib yaşasın, eyni şəraitə qovuşsun? İnsafınız olsun. Güneylilərə nə pisliyimiz keçib ki, belə nifrətə layiq bilinmişik? Bu qədər gərgin, əsəbi, kompleksli olmayın siz allah, rahat olun, rahat.

Son olaraq Həmiddən soruşmaq istərdim ki, ay Həmid, nə əcəb sən, hər şeydə və hər yerdə mistika axtaran və tapan adam, Axundov kitabxanasından qovulmağında da bir mistika görmədin, tapmadın? Adam səmimi və ardıcıl olar.

Axundov kitabxanasındakı o məşum gündən sonra, sən gərək belə bir yazı yazaydın:

“Bu gün Axundov kitabxanasına yollandım, geniş pilləkənlərini tələsik qalxdım, külək də bir yandan istəyirdi oraq-çəkic ulduzlu beretimi uçurtsun, o anda Axundovun ruhunu hiss elədim. Qulağıma kimsə nəsə pıçıldadı. Bir az qorxdum, amma tez özümü ələ aldım, qalxdım yuxarı. Kitabxana əməkdaşı yaraşıqlı bir xanım, əvvəl gülər üzlə kitabları mənim üçün yığdı, mənimlə mehriban danışdı. Qəfil qızın sifəti dəyişdi, dərisi göyərdi, boynu dartındı, damarları şişdi, gözləri qızardı, səsi yoğunlaşdı, mülayim, lakin tox kişi səsi ilə mənə dedi: “Həmid, mənim nadinc balam, mənim adım Mirzədir. Haqqımda çox yaman dediyin Mirzə Fətəli Axundov. Bə məni söyürsən, bala, kitabxanamda nə gəzirsən? Bas bayıra!” Mən də tez özümü atdım çölə, gözlərim dolmuşdu. Axundovun ruhunun başqa vücudlara cin kimi girib, insanlarla kommunikasiya qurmaq kimi əlahiddə bir istedadı varsa, deməli, Axundov kitabxanası bundan sonra pir, ziyarətgah da ola bilər. Növbəti verilişim bu haqda olsun” deyib, ssenarisini yazmaq üçün evə tələsməliydin.

Bu Təbriz dərdi, Təbriz sızıltısı bizi öldürəcək. Yorulduq deməkdən ki, hər gün əlli avtobus gedir Təbrizə, on beş manata. Təbriz dərdi olanları avtobuslara doldurub ora göndərmək lazımdır, belə bir kampaniya başlatmalıyıq. Savabdır. Amma bəziləri bilə-bilə getmirlər ki, kədərləri əbədi olsun. Adamlar var, ölürlər kədər, dərd, depressiya, qəm-qüssə üçün. Azərbaycanlıların da bu saxta, düşük kədərləri olmaya. Deyirlər, Təbrizə getsək, “Tut əlimdən, apar məni Təbrizə” şerini deməyin mənası qalmayacaq, tilsim pozulacaq.

Ay kişi, anan yaxşı, atan yaxşı, ver əlini aparım da səni Təbrizə, on beş manata avtobus gedir.  

Mənbə: Musavat.com