Ədəbiyyatda “paskvil” adlanan bir janr var. Yaranma tarixi haqqında fərqli rəvayətlər mövcuddur. Məqbul kimi görünən rəvayətlərdən birinə görə, qədimdə Romada kimin kimdən açığı gəlirmişsə “öz ürək sözlərini” Paskvino adlanan heykələ yazıb yapıştırırmış. Sonralar hər hansı şəxsin əleyhində ədəb çərçivəsini aşan, vulqar içərikli sözlərlə müşayət olunan, qısası, təhqiramiz ifadələr əks etdirən yazıya paskvil deyiblər. Bədii ədəbiyyatda paskvil örnəklərinə istənilən dövrlərdə təsadüf edilir. Folklorumuzun Füzulisi Aşıq Ələsgər öz rəqibini bu misralara layiq görümüşdür:
Əgər şair isən gəl eyləyək bəhs,
Bir sözünə min söz dəyim dəsbdədəs.
Himarın dübründə lağəri-məkəs,
Zənbur mənəm deyib baldan danışma.
Aşıq Ələsgərin nifrəti verilmiş numunənin üçüncü misrasında ən yüksək həddədir. Qasım bəy Zakirin də həzliyyət qrupuna daxil olan paskvilləri yaxşı məlumdur:
Bir adam ki, yerə qoya əllərin
Bilmək olmaz onun fitnə, fellərin;
Biabiru etdi Tiflis ellərin
O ayin ki, bu töxmi-xər gətirdi.
Sakit və təmkinli Cavid əfəndinin də əsəbləri tarıma çəkiləndə, cahil qaragüruh həddini aşanda paskvilə müraciət etdiyi anlar olmuşdur:
Nerdə beş kölgə görür ördəklər
Başlayıb nitqə həmən saz köklər.
Rəqsi təlim ediyor axsaqlar,
Əzəmət düşkünüdür alçaklar.
İstiqlal şairi olaraq tanınan türk şairi M. A. Ərsoyun T. Fikrətə ünvanlamış olduğu paskvillər məşhursa da bu sahədə Neyzən Tevfiki keçən yoxdur. Onun paskvilləri Nefinin “Sıhham-ı kazasından “ da populyardır. Məsələn:
Kime sordumsa seni doğru cevap vermediler;
Kimi alçak, kimi hırsız, kimi deyyus!- dediler...
Künyeni almak için, partine açtım telefon:
Bizdeki kayda göre, şimdi o mebus dediler!
Şimal qonşumuz rus şairləri paskvil yazmaqda ad çıxarmışlar. Rus poeziyasının zirvəsi A. Puşkindən bir örnək:
Полу-милорд, полу-купец,
Полу-мудрец, полу-невежда,
Полу-подлец, но есть надежда,
Что будет полным наконец.
Küfr və söyüşdən çələng hörməyi bacaran ingilis şairləri də bu sahədə heç kimdən geridə qalmırlar. Tanınmış Con Vilmot (John Wilmot) öz rəqibini görün nələrlə “oxşamış”dır:
So the Bear Garden ape, on his steed mounted,
No longer is a jackanapes accounted,
But is, by virtue of his trumpery, then
Called by the name of "the young gentleman.
Zəngin bədii irsə, istedadlı şairlər səfinə malik İran ədəbiyyatında da bu janra az müraciət edilmir. Ənvərinin misraları bu baxımdan özəl çəkiyə malikdir:
ای‌ خواجه! بلندیت رسیده است به جایی
کز اهل سماوات به گوش تو رسد صوت
گـر عمر تـو چون قدّ تـو باشد به درازی
تـو زنـده بـمانی و بـمیرد ملـک الموت(انوری)
Dünya ədəbiyatına “1001 gecə” hağıllarını hədiyyə etmiş, Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatını uzun zaman öz təsiri altında saxlamış, bədii sözə xüsusi əhəmiyyət verən, hələ Cahiliyyə dönəmindən bəri şeir yarışlarına özəl diqqət ayıran, birincilik qazanan şeiri Kəbənin divarlarından asan, hətta Rəsulillah əlüyhüssəlamdan peyğəmbərliyini sübut üçün şeir deməsini tələb edən ərəblər həcvin qrossmeystərləridirlər. Kəəb bin Züheyr adlı birisi bir ara islam Peyğəmbərinə də belə şeirlər yazmışdır. Ərəblərin çox məşhur şairlərindən biri Əl-Mütənəbbinin qələmindən çıxmış bir paskvil nümunəsi ilə əsas məqsədə keçək:
يجوع ضيف أبا نوحٍ بكرةً وعشيةْ
أجاع بطني حتى ذقتُ طعمَ المنيةْ
فأتاني برغيفٍ قد أدرك الجاهليةْ
فقمت عليه بفأس كيما أدق منهُ شظيةْ (المتنبي)
Bədii ədəbiyyatda vüsət almış paskvilin təhlil, tənqid, araşdırma, disput, müzakirə, mübahisə səciyyəli yazılara şamil edilməsi hüquqi, elmi və məntiqi baxımdan yolverilməzdir. Sözdə liberallıqdan dəm vuranlar nədənsə əks fikirdə olanlara düşmən kəsilirlər. Keçən əsrin məşhuru A. Vışınskinin məşum “kto ne s nami tot protiv nas” tezisinin ardıcılları kimi hərəkət edərək opponentlərini vulqar sözlərlə susdurmağa çalışmaq nə dərəcədə doğrudur?
Müzakirə aparmaq, mübahisə etmək xüsusi səriştə, səbr, təmkin, iradə və bilik istəyir. Bir rus alimi tanıyırdım. Onun söz ehtiyatında 6 dəqiqəyə yaxın təkrarlamadan söyüşlü sözlər və ifadələr olsa da nitqində heç birini işlətmirdi. Hər kəs öz dilinin altında gizlənib. Dil adamı vəzir də, rəzil də édər. Hamı, ilk növbədə, ziyalılar, dedikləri söz üçün hüquqi məsuliyyət daşıdıqlarını unutmamalıdırlar. S. Ə. Şirvaninin nəsihətidir:
Üləma haqqını riayət qıl
Əhli-elmə həmişə hörmət qıl.
Dеmə bu kafər, оl müsəlmandır,
Hər kimin elmi var, о insandır.
Əski zamanlardan “ədəb”i əlinə, dilinə, belinə sahib çıx şəklində açıqlamışlar. Adı dillər əzbəri Y. Əmrənin nəsihətini xatırlayaq:
İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir.
Sen kendin bilmezsin
Ya nice okumaktır?
Əgər bir insan, səbəb nə olursa-olsun, öz əsəblərini cilovlaya bilmirsə, önünə çıxana söyürsə, təhqiramiz ifadələr işlədirsə, mütləq mənada onun səhhətində ciddi problemlər var, qarşı tərəf də əsalətindən susursa, o sərf olunan söyüşlər, təhqirlər, küfrlər artıqlaması ilə söyüş söyənin özünə aiddir. Kürəsəlləşən dünyada indi heç yer uzaq deyil. Dövlətlərarası ikili və çoxtərəfli hüquqi əməkdaşlıq müqavilələri, beynəlxalq hüquq normaları əsasında qanunazidd hərəkət etmiş istənilən subyekt qısa zaman içərisində aşkarlanaraq cəzalandırılır. Bunu anlamamaq üçün ya uşaq ya da dəvəquşu olmaq lazımdır. Fikirlərimi Nizaminin sözləri ilə tamamlamaq istəyirəm:
Elmlə, hünərlə; başqa cür heç kəs
Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5