Çingiz Sultansoy. RUDYARD KİPLİNG - 160 Dünya Ədəbiyyatı

  • 13-02-2025 20:51
  • 2316 baxış
  • şərh
  • ,

Çingiz Sultansoy. RUDYARD KİPLİNG - 160

RUDYARD KİPLİNG - 160
 
Keçən ilin son günlərində məşhur ingilis şairi və nasiri Rudyard Kinlingin dünyaya gəlməsinin 160, yanvarın ikinci yarısında dünyadan köçməsinin 89 ili tamam olub, xəbər tutmamışam. Çəkidə ağır ədəbi irs qoyub gedən Kipling imperialist baxışlı yazıçı, jurnalist və səyyah olub, ingilislərin bütün dünyaya öz həyat tərzi və qanunları, tərəqqi və mədəniyyət gətirdiklərinə inanıb, fikini müstəmləkəçiliyə bəraət qazandıran və vəsf edən məşhur "Ağ adamın yükü" (1899) şerində qələmə alıb. Bununla yanaşı siyasi baxışları konstitusiyalı, parlamentli monarxiya, yəni ingilis demokratiyası mühitində formalaşıb. Müharibə və mühacirətə könüllü gedib, bir müddət Amerikada yaşayıb, Nobel mükafatı alıb. Bu mükafatı alan ilk ingilis və ədəbiyyat nominasiyasında ən gənc laureatdır.
Onun “Əgər” şeri rus dilinə tərcümədə hələ gəncliyimdən, belə demək mümkünsə, kodeksim, məramnamə və nizamnaməm olub, yönəldib, xasiyyət və dəyərlərimin formalaşmasına təsir edıb, məqsədlərmn uğrunda mübarizəyə ruhlandırıb. Hayıf ki, Azərbaycan dilində yoxdur, orijinal və türkcəyə tərcüməsindən bir bəndi buraya köçürürəm:
If you can keep your head when all about you
Are losing theirs and blaming it on you;
If you can trust yourself when all men doubt you,
But make allowance for their doubting too;
Eğer, etrafındakiler panikə düştüğü
ve sebebini senden bildikleri zaman
başını dik tutabilir ve sağduyunu kaybetmezsen;
Eğer sana kimse güvenmezken sen kendine güvenir
ve o şəkkedəni də haklı görebilirsen...
Kiplingin “Cəngəllik kitabı” adlanan, amma “Mauqli” adıyla daha çox tanınan əsərini dünyanın az qala bütün xalqları, əhalisi tanıyır. , Kitabı oxumayanlar heç olmasa multiplikasia filminə baxıb. Mauqli uşaqların ən sevimli qəhrəmanlarından biri olaraq qalır.
Kiplingin "Maugli" kitabında təsvir olunan cəngəllikdə yaşayan heyvan, quş, ilan və başqa canlılar sakit və rahat həyat sürmürlər, yaşamları daimi mübarizədir, sağ qalmaq uğrinda ölüm-dirim savaşıdır. Məsələn, yetərincə çevik və cəld olmayan, sürətlə qaçıb aradan çıxa bilməyən maral və ceyranlar yırıtıcılara yem olacaq, yetərincə güclü, çevik və cəld olmayan, ov ovlaya bilməyən canavar ya pələng, quş quşlaya bilməyən şahin və laçın acından öləcək. Ona görə qurd sürüsü özünə güclü və çevik, yetgin və təcrübəli, sürünü yaxşı idarə edə və qoruya biləcək başçı - lider seçir. Yaşlanıb qocalmış, zəifləmiş lider Akela isə vəzifəsindən kənarlaşdırılır – bütün qurd sürüsünün, xalqının yaşaması və güclənməsi naminə...
Kiplingin “Cəngəllik kitabı”da cəngəllik qanunları yaxşı təsvir olunub. Məşhur sovet dissidenti Valeriya Novodvorskaya yazıb ki, Kiplingin cəngəllik qanunlarında rəqabət, nəsil və lider dəyişməsi qanunları həm də demokratiya qanunlarıdır. Bəli, müəyyən mənada demokratiya! Lider yuxarıdan təyin edilmir, sürünün içindən çıxır və şuradas seçilir. Cəngəllik qanunları həqiqətən qanundur, sözdə yox, əməldə, yəni onlara ciddi əməl olunur, qanunları pozanlar ya ölür, ya da isə cəzalandırılır. Meşədə müəyyən tolerantlıq da var - heyvanlar bir-birinin dilini başa düşür, pələngin dili bütün cəngəlliyin dili deyil və başqa belə məqamllar.
“Cəngəllik kitabı”nı müstəmləkəçi Kipling yazsa da, onu oxuyan hind uşaqları böyüyəndən sonra Hindistanı İngiltərə imperiyasından ayıranda, müstəqillik qazananda daha dədə-baba qaydasıyla racəlik, şahlıq qurmadı, öz parlament və respublikalarını qurdular. Elə həmin zaman ingilis parlamentində "Britania tacının mirvarisi" adlanan Hindistana qoşun göndərməyin qızğın müzakirəsi gedirdi. Həmin kitabı oxuyaraq böyüyən, deputat olan bəzi ingilis uşaqları isə parlamentdə qoşun göndərməyin əleyhinə səs verib imperiyanın 300 illik ən zəngin və böyük əyaləti, "tacın mirvarisi"ni müharibəsiz, döyüşsüz, az qala qansız ayrılmasına imkan yaratdılar. Dünyanın ən böyük imperiasının parçalanması və demontajı belə başladı.
"Sənət sənət üçün, ədəbiyyat ədəbiyyat üçündür" deyənlər bu fenomeni və yüzlərlə başqa beləsini necə izah edə bilər? Demirəm, bu nəhəng proseslər tək Kipligin qələminə, bu uşaq nağılı kitabına görə baş verib, amma təsiri də danılmazdır axı...
If you can make one heap of all your winnings
And risk it on one turn of pitch-and-toss,
And lose, and start again at your beginnings
And never breathe a word about your loss;
Eğer bütün kazancını bir yığın yapabilir
ve tale oyununda hepsini riskə atabilirsen;
ve kaybedip yeniden başlayabilir, kaybın hakkında bir kelimə söz de söylemezsen;
Hindistan müstəqil olandan sonra nə qədər Asia və Afrika ölkəsi onun yoluyla getdi? Hazırda Hindistan başda olmaqla bu ölkələrin çoxusu “Britania Millətlər Birliyi” təşkilatında könüllü iştirak edir və faydalanır. Britania müstəmləkəçiliyindən onlara ingilis dili və ingilis keyfiyyətli təhsil, seçkili parlament idarəçiliyi, maliyyə-bank sistemi, andlılar məhkəmə-hüquq sistemi, sport - futbol, boks, tennis, üzgüçülük, yaxtinq və başqa mütərəqqi gələnək və adətlər qalıb. Hətta Hindistanın özündə yetişdirilən çay, Çində istehsal olunan ipəyi daha ucuz istehsal edib dünyaya ingilislər yayıblar.
Bu ayrıca, daha uzun söhbətin mövzusudur. Bu barədə 2006-cı ildə "Реальный Азербайджан" qəzetində, 2010-da "Ulduz" jurnalında çap edilən hekayələrimdə yazmışam.
Müstəqillik qazanan Hindistan ingilis dilini bütün dövlət qurumlarında yasaq və rədd elədi, dövlət dili kimi tanımadı. Amma cəmisi beş il sonra fikrini dəyişəsi oldu... Hazırda ingilis dili Hindistanın iki rəsmi dövlət dillindən biridir, qalan 22-si öz ştatlarının hökumət orqanlarında keçərlidir. Bu gün ingilis dili Hindistanda birləşdirici rol oynayır.
Bəs bizim metropolia - Rusiya və SSRİ imperialarından bizə nə qaldı? Qaniçən bolşevik təfəkkürü, ateizm, bunların üzərində qurulan təhsil, kolxoz-sovxoz, MTS-lər, NKVD-nin sifarişiylə işləyən "troyka" məhkəmələr və b. belə şeylər?
Gözəlim Azərbaycanda qanunlar elə Rusiyadakı kimidir, yəni işləmir, təəssüf. Səbəbi məlum. Belə çıxır ki, bizim və istənilən dövlətçiliyin başlıca dayağı olan qanunçuluq nəinki Afrika və Asiyanın geridə qalan ölkələri, heç cəngəllik səviyyəsində də deyil? Görəsən, Azərbaycanın Nobel mükafatından-zaddan danışan yazıçıları bu acı həqiqətləri əsərlərində əks eləməklərini daha demirəm, heç olmasa anlayırlarmı? Yoxsa başları ayrı, daha önəmli işlərə qarışıb? Ola bilər, anlayıram. Amma avtoritar, hətta bolşevik düşüncəli və itaətkar qələm əhli öz oxucularına, xalqına nə öyrədir? Nə öyrədə bilər?!
Yaxşı ki, özləri etiraf etdikləri kimi, sözlərinin kəsəri yox, oxucuları yox dərəcəsində azdır...
If you can force your heart and nerve and sinew
To serve your turn long after they are gone,
And so hold on when there is nothing in you
Except the Will which says to them: "Hold on!"
Eğer kalp, sinir ve bədənin eskildikten sonra da
işine yaramaya zorlayabilsen
ve kendinde "Dirən!" diyen iradeden başka
bir güç kalmadığı zaman dirənə bilsen...
Bir çox şərtlər sadalanan şerin sonunda Kipling deyir - əgər, əgər bütün bunları bacara bilsən:
Yeryüzü ve üstündekiler senindir
Ve başlıcası, sen bir insan olursun, oğlum!
Öz imperialist düşüncən və mühafizəkar baxışlarınla qəbirdə rahat uyu, Ustad!
Son
1967-71-ci illərdə çəkilmiş ""Mauqli" multiplikasia filmininin linkini şərh bölümünə atıram.

Qiymət 0/5 (0%) (0 səs)
RUDYARD KİPLİNG - 160
 

Digər xəbərlər

Yusif Yusifzadə.Inspiration yoxsa perspiration. e s s e

Əlirza Bəxşi (Ərdəbil). Şeirlər

Rəşad Babalı. Resenziya

RÜZGAR MÖVSÜM Birlik (HEKAYƏ)

Roald Amundsenin iki kitabı

Şərhlər