Rəqsanə Süleyman

Onların  həyatı

Rasim Qaracanın "Mənim həyatımı yaz" hekayələr kitabı haqqında qeydlər

    Pandemiyanın yağışlı günlərində Rasim Qaraca ilə təsadüfi görüşümüzün nəticəsi olaraq yeni kitabını hədiyyə etdi. Bundan əvvəl daha çox şeirləri və köşələri ilə tanıdığım yazıçının hekayə yaradıcılığı ilə də bu kitabla tanış oldum. İndi də, qarşıma çıxan, tapdığım bütün hekayələrini oxumağa çalışacam. Yeni ilə, daha doğrusu yeni yaşına yeni kitabla start verdiyi üçün Rasim bəyi ancaq təqdir etmək olar. Kitab hekayələr toplusu və 1 pyesdən ibarət olması ilə yanaşı, həm də postmodern hekayələrdir( net deyirəm, çünki kitabın üz qapağında yazılıb).  Mən bilmirəm, bunu müəllif özü yoxsa, hekayələr haqqında kitabdan əvvəl xəbərdar olan hansı tənqidçi deyib, amma Rasim bəy Şərif Ağayarla Kulis`dəki müsahibəsində məsələyə belə aydınlıq gətirir ki, postmodern baxış açısından kitabın üzərindəki yazı məqbuldur.

    Bununla yanaşı, istisna etmək olmaz ki, buradakı hekayələrin yeni və ya fərqli bir tərəfi yoxdur. “Dördüncü yolçu”, “Sevgilim yox olub”, “Əlibaba bacı”, “Çaqqalla görüş” hekayələrinə “köhnədir” deyə bilmirsən. Digər tərəfdən də, yenə kənddən şəhərə can atan, Moskva-Bakı-kəndli həyatı xətti ilə uzanan personajların olduğu standart süjetlər də var ki, yeni olmasa da, bu hekayələrdə bir qədər fərqli(“Şahanə”, “Tanya”, “ Nilufər”, “Qəribə sevgi” hekayələri). Amma görünür, bizim yazıçılar üçün postmodern düşüncə ya yeni, ya da fərqli bir qavramı ifadə edir. Hərçənd heç olmasa, ikisi bir arada(yeni və fərqli), bir az da çək-çövürlə postmodern kimi “dürtmək” olardı ki, azacıq da olsa unikal görünsün. Bu yerdə məsələnin postmodern qolunu balla kəsirəm; qoy ürəyitəmiz, cani-dildən, qol-qıçını sındırmayan, ağzına gələni yazmadan təhlil edən tənqidçilər toxunsun.

       Kitabdakı hekayələrin bədiilik cəhətdən xüsusi marağı var. İlk növbədə əsərlərin hamısı heç kimə uzaq olmayan, hər kəsin gündə azı  bir dəfə avtobusda, dayanacaqda, metroda, evdə, işdə, qonşuda gördüyü azərbaycanlı fiqurlardır. El dili ilə desək, “məmə yeyəndən pəpə yeyənə qədər” camaatın “seçilmiş” təbəqəsi bu hekayələrə təşrif  buyurulma haqqı tanıyıb. Şərif Ağayar demiş “canayatan hekayələr”dir. Oxuyub bitirəndən sonra beş dənə belə hekayə kitabı arzulamağa sövq edə bilir oxucunu. Həmçinin, müəllif hekayələrdə ölkənin ictimai proseslərindən və problemlərindən yan keçmədən edir bunu. Düzdür, xalq olaraq hazırda pandemiya ilə əlləşirik, amma virusdan başqa ölkənin bütün “xəstəlik”ləri bu kitabda bir-birindən fərqli məqamlarda özünə yer tapa bilib. Qısa desək, kitabdakı hadisələr hər bir azərbaycanlıya qısa da olsa, nəsə xatırladır və hardansa mütləq tanışdır; süjetlərin hamısını ölkənin ümumi mənzərəsinin və gündəlik həyatının yekunu hesab edərək “Azərbaycan gündəliyi”  subtitl kimi dəyərləndirirəm. Ancaq burada önəmini müstəsna olaraq vurğulamaq gərəkən şey: əsərlərin bütün hadisələrin məğzindəki kədərdən əlavə, bu pessimizmi dəf edən bədii yumorun güclü olmağıdır ki, bu da mətni daha çox oxunaqlı edir. Yazıçının ustalığı da bundadır, öz optimistliyini qorumaqla yanaşı, oxucunu da yormur. Sentimental, oxunaqlı və yumor dolu. Hə, eynən Azərbaycan xalqı kimi: gülməli və “yazılası”.

       Rasim Qaraca hər zaman öz köşə yazıları ilə, həmişə diqqətimdə olan müəllifdir. Jurnalist olmağının burada çox önəmi var. Elə bilirəm, aşağıda qeyd edəcəyim hekayələrindən nümünələrin onda uğurlu alımasını ədəbiyyatdan da çox publisistikaya borcludur. Baş verən hadisələrin fonunda mütləq bir səbəb axtaracağınız, situativ düşünə biləcəyiniz və empatik yanaşacağınız insanların olduğu hekayələrdə həm personajların özləri, həm də hadisələr təqdir ediləsi müşahidələr əsasında seçilib. Köşələrdən, müsahibələr, şeirlər və “Arqo deyimlər” kitabından (Rasim Qaracanın yaradıcılığında çox alqışa layiq bir iş) da, bildiyimiz kimi Rasim Qaraca maraqlı ifadələr, kəlmə ovçusudır. Mənim Rasim Qaraca yaradıcılığından öyrəndiyim çox kəlmə və ifadələr var(arqoları demirəm)). Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, özünəməxsus yumorla. “Nilufər”  hekayəsinin sonunda gözünü yumub, dişini qıcırsan, gülməyə yer qalmır. Ruhən uşaq, cismən yaşlı olan Əlibabanın psixologiyasını yazarkən isə müəllifin sözünün üstünə söz deyəsim gəlmir: “Qapacağından qorxduğun, dostlaşandan sonra əlini ağzının içinə soxsan belə halını pozmayan sədaqətli it kimi, Əlibaba bacı da qəzəb hissindən məhrumdur”. Bir də bu Əlibaba bacı kişi ola, gözəlim kütlə uşaq xarakterinə, arvadlara mərsiyəxanlıq etdiyinə görə ona bacı deyir. Azmış kimi, söyəndə “sən də Əlibaba bacısan” deyir. Əlibaba bacı böyüklərlə arası olmayan, günümüz sözüylə desək, uşaqlarla “takılan” tipdir. Buna görə də, ətrafının qeyri-ciddi münasibətinə səbəb olur. Öz həyatı barəsində isə “mənim həyatım – itin ot yeməyi” deyir. Kitabda bu cür sentimentalist hekayələr və məqamlar çoxdur . “Dördüncü yolçu”, “Sevgilim yox olub”, “Çaqqalla görüş”  utopik və olduqca, yeni  hekayələrdir. Mirmehdi Ağaoğlunun da qeyd etdiyi kimi, Qarabağ mövzusuna demək olar, bir abzasda bir toxunulub. Bir neçə hekayənin məzmunundakı ironik deyimlərin, zatən yumorla yoğrulmuş ağrı ilə yazılan “Lazımı gözləyərkən” tragikomediyası, “Mənim həyatımı yaz” hekayəsinin də estetikliyi gözəldir.

      Bunlardan əlavə, “Böyük insanla görüşlərim” yazıçı İsmayıl Şıxlı ilə olan xatirələr bədii çərçivədə qələmə alınıb. “Şair Mazan şələqulaq”  hekayəsi isə, ümumiyyətlə, bu gün Azərbaycan ədəbiyyatı reallığının canına yağ kimi yaxılası hekayədir. “Qaranlıqda və işıqlar sönəndə” dedektivvari hekayədir (hekayə dedektivlikdən əlavə önəmlilik daşıyır deyə, dedektivvari qeyd edirəm). Bir neçə hekayənin məzmunundakı ironik deyimlərin, zatən yumorla yoğrulmuş, göz yaşı ilə yazılan “Lazımı gözləyərkən” tragikomediyası (belə demək olarsa), “Mənim həyatımı yaz” hekayəsinin də estetikliyi gözəldir.

       Sərçənin dili ilə nəql olunan “Kor pişiyin qovulması” isə uşaqlar üçün hekayə. Təbii ki, sözdə uşaqlar üçün yazılmış, ancaq həm də böyüklərin oxuması gərəkən, hətta içlərində ən sevdiyim hekayələrdəndir. Ya mən uşaqca yazılanları bəyənirəm, ya da yüngülvari subliminallıq olsun deyə, yazıçı belə iş tutub. Eybi yoxdur, mən Rasim bəyə demək istəyirəm ki, sərçələrin danışmağına təkcə uşaqlar inanmır (Bu arada, bu hekayə haqqında sonda yazmaqla da “sublimieyşn” var idi)) Bu hekayədə də, Rasim Qaraca hər zamankı demokratik ruhunu hekayəyə fiksiya edə bilib və ümumilikdə dilə gətirib nitqimizin batırdığı, gözümüzdən qaçırmaq istədiyimiz çox şeyi yazıçı məharəti və cəsurluğu ilə bu kitabdakı hekayələrlə əbədiləşdirib. Bu günün Azərbaycanı üçün böyük işdir! Fürsətdən istifadə edib sənətkarın 60 yaşını təbrik edirəm! Rasim bəy, fəaliyətinizdə uğurlar!!!

Hekayələrdən seçdiyim sətirlər:

“Onsuz da sevgi başqalarına göstərmək üçündür, belə olmasaydı heç bir mənası olmazdı”. (bunu müharibədə ayaqlarını itirmiş Qarabağ əlili deyir)

“Gündüz əlimdə çıraq Yer üzünü gəzib tapa bilməyəcəyimi gecənin qaranlığında tapmışdım”.

“Axırda ağsaqqalların məsləhəti ilə, doğulan uşağa erməni adı qoydular, bəlkə cinlər murdar bilə, toxunmaya”.

“Böyük qəfəsin(dünyanın) içindəki balaca qəfəsə girib yaşamalı olub.”

“Sən qazanmayacaqsan, ancaq çaqqal qazanacaq, görəcək ki, insan heç də qorxulu deyil”.

“Yeganə arzusu kəndə qayıtmaq, toyuq-cücəsini başına yığmaq idi”.

“Hər an pisliklərə dönüşə biləcək yaxşı şeylər”.

“Biri var kasıb, biri də var it kasıbı”.

“Yoxlar gəlib insanları apararmış, onları özlərinə qarışdırar, YOX edərmişlər. İnsanlar Yoxlaşarmış, Yox olarmış...”

“Xoşbəxtlik  bir-birinə zidd olan iki halın – ayıqlıqla hissə qapılmanın vəhdətindədir, bunun əksi ola bilməz”.

“Hər zaman ayıq  yaşamaq necə zülmdür, hisslərinin coşduğu anda; sevinəndə, bir şeyə heyrət edəndə, ya da xoşbəxt xəbər alanda özünü undub gözlərini açırsan və ayıq yaşamanın qazamatına düşürsən”.

“İranlı biri özünü təqdim edəndə deyir: “Ağayi Cəfər” Cabbar da fikrləşir ki, kasıb adamam, özümü necə təqdim eləyim, deyir: “Fəhleyi Cabbar”.

“Deyib-gülüb zarafat edəndə yanında görmək istədiyin bircə nəfər olur, sənsə onu görə bilmirsən və gülüş ağzındaca donub qalır”.

“Sanki sərçə balalarının qurban getməsi tarixi bir ənənə idi və bunu dəyişmək olmazdı”.

“Deyirdi, kasıbın oturmağının xeyri yoxdur, kasıb oturduqca acır”.

“Hər gün dua edirəm Allaha. Deyirəm, ay Allah, mənə çoxlu pul yetir, görüm oğraş oluram, ya yox?”(pyesdəki jurnalistin dilindən)

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5