Viktoriya Tokareva

Öz həqiqətin

(povest)

Marina

Onun həyatı həm sadə, həm də mürəkkəb idi. Hər insanda olduğu kimi.
Marina İvanovna Qusko, sadə rus ailəsində, Bakı şəhərində doğulubdur. Bakı — keçmiş sovetlər zamanı sülh və qardaşlıq içində bütün xalqları birləşdirən beynəlmiləl bir şəhər idi.
Həyat həyətlərdə keçirdi.
Balaca Marina qonşu uşaqlar — Xaçik, Solomonçik, Polad və David ilə oynayardı. Nahar vaxtı gələrdi, pəncərələrdən analar, nənələr uşaqlarını çağırardı, hərəsi öz ləhçəsində. Hər şey də adət edildiyitək idi. Başqa cür ola da bilməzdi.
Marina dənizə sarı qaçıb oğlanlarla neft buruğuna, onun lap yuxarısına qalxmağı xoşlayardı. Bu, təhlükəli idi. Uşaqlar ordan aşağı, ölümün qucağına yıxıla bilərdilər. Onlar bu təhlükəni dərk eləmirdilər. Uşaq idilər.
Valideynləri Marinayla məşğul olmurdular. O, öz gününü özü qurar, özü də onu doldurardı. Doyunca oynayıb-qaçandan sonra evə qayıdıb ölü kimi yatardı. Ayaqları da kirli-paslı. Lakin uşaqlıq dövrü idi, həyatın başlanğıcı, onun ən kövrək şəfəqlənmə çağı idi. Marina daima qışqırıb-bağıran anasını, daima dalaşan qardaşını sevərdi. Axı sevəndə nəyəsə görə sevməzlər. Sadəcə sevərlər, vəssalam.
Marina dərslərindən “üç”, “dörd”, nəğmə dərsindən “beş” qiymətlər alardı. Onun güclü, təmiz səslə yaxşı oxumağı var idi. Onu həmişə məktəb xorunda solist qoyardılar. O, xorun önündə dayanıb mahnını başlayardı. Nəqarətdə isə xor qoşulardı. Hamıdan öndə fərdi oxumaq bir xoşbəxlik idi.
Marina məktəbi bitirib pedaqoji instituta girdi. Müəllim olmaq həmişə yaxşıdır. Şərəfli və qarın doyuran işdir.
Azərbaycanlı valideynlərin müəllimlərə zəmbillərlə ərzaq gətirdiklərini Marina öz gözləriylə görmüşdü: ev toyuqları, meyvə, göyərti. Əvəzində müəllimlər lazımi qiymətlər qoyurdular. Dərin biliklər şərq qızlarının nəyinə gərəkdir? Məktəbdən sonra ərə gedəcək, uşaq doğacaqlar. Riyaziyyat yalnız bazarda pul saymaq üçün lazım olacaqdır. Rus dili isə bəlkə qətiyyən gərək olmayacaq.
Valideyn və şagirdlərin yaltaq sifətlərini Marina unutmamışdı. Qorxu və itaətdə saxlamaq onun ürəyincə idi. Bütün ölkəni Stalin saxladığı kimi, ancaq daha kiçik miqyasda.
Marina hakimlik etmək istəyirdi. Bu yolla o, alçalmış uşaqlıq kompleksinə qalib gəlirdi.
Tələbəlik illərində onun bircə donu var idi. Axşam yuyurdu, səhər ütüləyirdi. Bircə donu olmasına baxmayaraq, politexnik institutundan Volodka Sidorov ona vurulmuşdu. Onlar rəqs meydançasında tanış olmuşdular.
Volodka, Marinanı dəvət etməkdən öncə öz dostu Borisi bu qızın yanına göndərmişdi ki, soruşsun: onunla rəqs etməyə gedər ya yox.
Boris, uzunboylu yaraşıqlı oğlan, Marinaya yaxınlaşanda qızın ürəyi bərk-bərk döyünməyə başladı. Qız oğlanın qucağına yıxılmağa hazır idi. Amma məlum oldu ki, Boris sadəcə soruşmağa gəlibmiş ki, onun dostuyla rəqs etməyə gedərmi?
Məyyus halda Marina, “Bəs onun özü hanı?” — soruşur.
Qısaboylu, yengəc kimi enlikürək Volodka yaxınlaşır. Əlbəttə, Borisə çatmazdı. Ancaq çirkin də demək olmazdı. Özü də yaxınlaşa bilərdi.
Sabahısı kinoya gedirlər. Qaranlıqda Volodka qızın əlindən tutdu. Marina tualetə getmək istəyirdi, seansın ortasında çıxmaq isə yaxşı deyildi. O, əziyyət çəkir, bir təhər dözür, Volodkanın mehribanlığı da lazımi qədər təsir etmirdi.
Seansdan sonra parka yollandılar. Volodka Marinanı ağaca söykəyir, qızın incə belindən tutub öz dodaqlarını onun dodaqlarına toxundurmağa başlayır.
Müasir qız rahatca xahiş edərdi: beş metr qabağa keç, üzünü də oyana çevir. On saniyədən sonra da həyat tamam başqa rənglərə boyanardı. Lakin əllinci illərin qızları başqa idi. Oğlanlar bilməməlidir ki, gənc qızlarda sidik yığılır. Ayıbdır. Qızlar — çiçək içində doğulmuş Düyməciklərdir sadəcə.
Qısası, Volodka öpdüyü an Marina tumanına işəyir. Qaranlıq idi, heçnə görünmürdü, yalnız su şırıltısı eşidilirdi.
Volodka qısa boynunu ora-bura döndərib soruşdu:
O nədir?
Marina da, qulaq verirmiş kimi, başını ora-bura döndərib soruşdu:
Hardadır?
Sonra qız, Volodkanı o ağacdan uzaqlaşdırır, başqa ağacın yanında büsbütün öpüşdə iştirak edir, istəkdən inləyir, başqa əhval-ruhiyyə ilə öpüşür. Oğlanın beldən aşağıya sürüşən əllərini ancaq dayandırırdı.
Axşam donu yenə yumaq lazım idi. O vaxt Volodka heçnə hiss etməmişdi. Hiss etsəydi də, asanlıqla bağışlayardı. Marinanı, onun hərarətini, onun ətrini və sirli çığırlarını öyrənməyə heçnə mane ola bilməzdi. Oğlan, qızı daha da dərindən, daha da uzun müddət öyrənmək istəyirdi. Hər zaman.
Onlar evləndilər.
Anası qonşulara danışardı: nə vaxt gəlsən — yatırlar. Həqiqət idi.
Doqquz aydan sonra onların uşağı oldu. Leninin uşaqlıq çağlarına bənzəyən açıq rəngli qıvrım saçlı yaxşı bir oğlan uşağı dünyaya gəldi.
Marinanın imtahanları, sessiyası başlamışdı, uşaq bağçaya gedirdi. Evə aparmağa gələndə, uşağı boğazına kimi yaş, soyuqlamış, yarıac görürdü. Adamın başı gicəllənirdi: bilmirsən hansı işdən yapışasan: kirli bələkləri yuyasan, yoxsa konspektləri oxuyasan. Baxışı güzgüyə sataşanda, Marina boz sifətini, altı göyərmiş gözlərini görürdü. Könlündən ancaq yatmaq, heçnəyi düşünməmək, letarqiya yuxusuna dalmaq keçirdi. Volodka kömək etmirdi, onun ağlında bircə şey var idi. Marina əlacsız qoyun kimi tabe olurdu, ancaq sevişəndə də hardan pul tapacağını, sabaha nə bişirəcəyini, imtahanı necə verəcəyini düşünürdü.
Analıq, adət üzrə, xoşbəxtlik sayılır. Xoşbəxtlik — pul, köməkçilər olandadır. Hər şey olanda, uşaq da hər şeyə əlavə olandadır.
Əzab-əziyyətdən başqa heçnə yoxdursa, artlq sən insan yox, yağış altında islanan atsan.

On il keçdi.
İnstitutdan sonra Volodka zavodda kiçik başçı vəzifəsində çalışırdı. Səs-küy, gurultu, sərxoş fəhlələr. Naharadək, yəni saat on ikiyədək oyaq olurdular. On ikidən sonra isə müqəddəs iş başlayırdı. Volodka da onlarla birlikdə. Ancaq öz qədərini bilirdi. Hörmət sahibi idi.
Volodka işini xoşlayırdı. Ümumiyyətlə, o, işləməyi sevirdi. Ona iş gedişatının içində olmanın özü maraqlı idi. Yekun məqsəd müəyyənləşdirilmişdi, hər bir gün də məqsədə doğru irəliləyiş idi.
Ev isə darıxdırıcı idi. Marina daima nədənsə narazıydı, ona daima pul azlıq edirdi. Oğlu həmişə nəsə tələb edirdi: gah belində gəzdirməli, gah dərs öyrətməli, gah gizlənpaç oynamalı idi. Volodka isə yorğun olurdu. Nə gizlənpaç?.. Onun istədiyi – uzanıb yatmaq idi.
O, elə də edirdi. Qazeti sifətinə qoyub yuxuya dalırdı.
Balıq qarmağı dartan təki, Marina da gəlib onu suallarla dartırdı. Volodka yuxuya dalmasından oyanıb güc-bəlayla gözlərini açırdı. O, dövlətin verdiyi maaşdan atrıq evə gətirə bilmir, vəssalam. Qonaq gedə bilmir, çünki orda darıxır. Onun bacardığı şey — işləmək və yatmaqdır. Bəli. Orqanizmi belədir.
Zaman keçdikcə təzadlar soğulmur, daha da dərinləşirdi. Etiraz əlaməti olaraq Marina öz qadınlıq borcundan boyun qaçırır, ərini həyat qədər vacib olandan məhrum edirdi. Bu vəziyyət, Volodkanın özünə yeni sevgili — erməni qadın — tapmasıyla bitdi. Marinaya xəbər verdilər: o qadının qıçları tüklüdür. Əvvəllər ər, evə gəlir, yeyib yatırdı. İndi isə gəlir, yeyib gedirdi. Erməni qadının evində yatırdı.
Dalaşmağa yeni mövzu tapılmışdı. Öncələr iki mövzu idi, indi üç olmuşdur.
Marina xəyanətkar ərini evdən qovmaq istəyir, anası isə deyirdi:
— Dəli olubsan? Adam da doğmaca ərini başqa əllərə verər?
Marina fikrə gedir. Onun və yalnız onun olan Volodka birdən-birə başqa bacaqlar, başqa gözlər, hələ başqa daha nələr tapdığını düşünüb üzülürdü.
Marina məktəbdə işləyir, ibtidai siniflərə dərs deyirdi. Bütün boş vaxtını dəftərləri yoxlamaq alırdı.
Müəllimlər otağında hamı onun ailə vəziyyətini müzakirə edirdi. Marina öz rəfiqəsi, coğrafiya müəlliməsi ilə dərdləşmişdi, iki nəfər bildiyini isə bütün aləm bilər, deyərlər. Mahnıda deyilir: “Məni atdığın yox, elin söz-söhbəti yandırır...”
Marinaya elə gəlirdi ki, müəllimlər otağının ortasında çılpaq durubdur, yanındakılarsa ətrafına fırlanıb diqqətlə ona baxırlar. Utanır, üşüyür, özünü də tənha hiss edirdi.
Kollektivin əksəriyyəti Marinanın tərəfini saxlayırdı: müstəqildir, namuslu-qeyrətlidir, əla mütəxəssisdir. Sinifində ordu nizam-intizamı var, təlim prosesi təmin edilirdi. Qanun da onun tərəfindədir: pasportda — möhürü, uşağı. Ailəsi. Bəs erməni qadın kimdir?
Lakin erməni qadının tərəfini saxlayanlar da varıydı. Deyirdilər: bu erməni qadın, bütün şərq qadınları kimi dinməz-söyləməz kişiyə tabe olur, artıq suallar vermir, allah göstərməsin, tənqid etmir. Yalnız dadlı yeməklər bişirir və tabe olur, həm də böyük həvəslə. Bütün ürəyini verir. Yenə də — cənub temperamenti. Gözləri də böyük və məxmər kimidir. Bütün cənub insanlarının gözləri böyük və gözəldir. Əla obraz yaranırdı: gözəl, itaətkar, temperamentli... Volodkanı anlamaq olar.
Marinanı dərd aldı. Nə etməli?
Müəllimlər otağında dostcasına məsləhət verilirdi: ailəni möhkəmlətmək, ikinci uşağı doğmaq lazımdır. Uşaq bağlayacaq. Bir də — alimentlər. İki uşağa aliment – otuz üç faizdir. Aliment verən kişi erməninin nəyinə gərəkdir? Ermənilər pul saymağı yaxşı bacarır. Qız doğulsa, Volodka heç yana gedən deyil. Atalar qızlarını dəlicəsinə sevər.
Necə deyildisə, eləcə də edildi. Marina qoçaqlaşıb hamilə qaldı. Doqquz aydan sonra da qız uşağı doğuldu. Adını Snejana qoydular. Bu incə ad qeyri-rus adı idi. Marina qeyri-rus olan hər şeyə qibtə edirdi, buna “Qərbə sitayiş” deyilir. Ancaq birazdan məlum oldu ki, Snejana bolqar adıdır. Bolqariya isə Qərb sayılmaz. Mariya qoymaq daha yaxşı olarmış, beynəlxalq standartdır. Ancaq Snejana Snejana olaraq qaldı, qısaca Snejka çağırırdılar. Qıza adı çox yaraşırdı.
Volodka fikirli gəzir, amma öz həyat tərzini dəyişmirdi. İşdən sonra evə gəlir, yemək yeyib gedirdi. Həyatının əsas hissəsini isə erməni qadının yanında keçirirdi.
Marinanın böyük qardaşı Pavel soruşdu:
İstəyirsən, əzişdirim onu?
Marina fikirli-fikirli cavab verdi:
Bilmirəm.
O, həqiqətən də nə edəcəyini bilmirdi. Bir tərəfdən, Volodka heçkəsə çatmasın deyə, onu döyüb öldürmək istəyirdi. Digər tərəfdən isə, əri onun üçün məhz indi, əlindən çıxmaq istədiyi bu məqamda dəyərli idi. Birdən-birə Marina ərində bir çox yaxşı cəhətlər görməyə başladı: az danışandır, dürüstdür, işguzardır, ən əsası da — kişidir. Kişi gücü onun gözlərində, çiyinlərində, nə qədər qəribə olsa da, həm də sadiqliyindədir. Əri on ildən çox Marinaya sadiq idi, indi də ömrünün sonunadək o biri qadına sadiq olacaq. Görünür, kişi ömrünə bir qadın yetərli deyil.
Pavel, Volodkanı icazəsiz döyür. Öz təşəbbüsü ilə. Bu yolla bacısının namusunu qoruyurdu. Tək yox, yoldaşıyla. Volodka yerə yıxılanadək döymüşdülər. Yıxılandan sonra da bir-iki dəfə çəkmə ilə sifətinə təpik atırlar. Var gücləriylə. Volodka evə qayıdır, dişlərini tüpürür, əşyalarını yığır. Şəhərdən çıxıb gedir. Erməni qadınla birlikdə. Onu da döyəcəklərindən qorxurdu.
Marina Paveli danlayır. Pavel planın hamısını pozmuşdu. Qızları böyüyəcəkdi, Volodka da ona alışacaqdı, bəlkə ermənidən ayrılacaqdı da. Ayrılmasa da, iki ev arasında yaşayacaqdı. Heçnədənsə belə daha yaxşı olardı. Bəs indi nə? Otuz iki yaşında, iki uşaqlı qadın. Kimə lazımdır? Yad uşaqlar kimə lazımdır?..

Ayaqda qalmaq lazım idi. Lakin necə?
Marina qızını bağçaya verir, özü də ora işə düzəlir. Məktəbdən çıxmalı olur. Bağçada ikisi də tox, uşaq göz qabağında idi. Yeməkxanadan evə də yemək aparırdı: qazançada şorba, üstündə — əriştəli kotlet qazançası, bankada — quru meyvə kompotu. Oğlu Saşa üçün mükəmməl qida alınırdı — zülal, vitaminlər. Yaşamaq olardı, acından ölməzdilər. Geyimə də pul çatırdı: maaşı, üstəgəl Volodkanın alimenti var idi. Qarınları dolu, əyni-başları geyimli, kecimli idi. Bayramlarda Snejana yaşıl məxmər donda və laklı balaca ayaqqabılarda hamıdan gözəl görünürdü.
Ancaq tək qarın doydurmaqla iş bitmir. Xüsusən də cavan yaşlarda.
Uşaq bağçasının müdiri Marinayla yaxınlaşmaq istəyirdi, ancaq müdirin ağzı noxud qoxuyurdu. Deyirlər, sevmədiyin adamlar pis qoxar. Sevdiklərin isə — ətir saçar. Qarşılıqlı cazibə qoxularda gizlənir. İtlərdə olduğutək. İnsanların bundan xəbəri yoxdu sadəcə.
Marina müdirlə öpüşə bilmirdi. Ürəyi bulanırdı.
Sonra dul kişi peyda olur. Kartof növbəsində tanış olmuşdular. Dul kişinin Saşayla yaşıd bir oğlu varıydı. Kişi qoca deyildi, qırx beş yaşındaydı. Pis deyildi. Marina ona diqqət eləməyə başlayır: mənzil sahəsi, maaşı var... Günlərin bir günü isə dul kişi belə deyir:
— Oğlunu anana ver. Qoy Snejana bizimlə qalsın. İki uşağımız olar — sənin qızın, mənim də oğlum. Bərabər.
Deyilən sözün mənası Marinaya çatanda, mənası isə tez çatmışdı, bir dəqiqənin içində, dul kişi artıq mövcud deyildi. Yəni fiziki cəhətdən hələ də otağın ortasında durmuşdu, lakin dəhlizə çatıb əynini geyinib qapıdan çıxmasına üç dəqiqə lazım oldu. Bundan sonra bu kişi Marinanın həyatından və yaddaşından silindi.
Saşa o vaxt on iki yaşlı idi. Uzunboylu, maral ayaqlarıtək nazik ayaqları və iri dizləri varıydı. O, hər yerdə anasının arxasınca gedir, ağır çantaları daşıyır, əsl kişi kimi kömək edirdi. Marina öz saç düzümü və makiyajı haqda Saşayla məsləhətləşirdi. O da buna bənzər məsləhət verirdi: “Bənövşəyi dodaq boyasını vurma, suda boğulmuşlara oxşayırsan...” Marina o zamanlar dəbdə olan bənövşəyi rəngi dodaqlarından silib zərif çəhrayı rənglə əvəz edirdi. Gerçəkdən də, daha cavan və daha təbii görünürdü.
Marina oğlunun tənbəl, təşəbbüskar olmadığını görsə də, onu dünyalar qədər se- virdi... Söhbət öz evladından gedəndə, nöqsanlar görünmür. Marina nöqsanları məziyyətə çevirirdi. Tənbəldir, ancaq sırtıq deyil. Təvazökardır. O “tənbəl olmayanlar” isə bütün bəşəri dəyərləri kərkədan kimi tapdalayıb keçirlər.
Dul kişinin arxasınca şappıltıyla qapı örtüləndən sonra Marina ağladı. Lakin göz yaşları nurlu və güclü idi. Marina anladı ki, məhəbbət yolları onun üçün bağlıdır, uşaqları üçün yaşamalı, onları ayaq üstə qoymaq gərəkdir.

Snejana birinci sinifə getdi, Marina da məktəbə qayıtdı. Snejana yaxşı oxuyur, dərsi göydə tuturdu. Balaca qızın qeyri-adi olması gün kimi aydın idi. Başqaları da bunu görürdü.
Marina şəxsən özü üçün artıq heçnə gözləmədiyi vaxtda tale ona şahanə bir bəxşiş elədi. Bu bəxşişin adı Rüstəm idi.
Əvvəl Marina onun səsini eşitdi.
Telefon zəng çalanda qadın evdə oturub dəftər yoxlayırdı.
Marina dəstəyi götürdü:
— Alo!..
Xoş kişi səsi dilləndi:
— Xahiş edirəm, Camalı çağırın.
Marina nəzakətlə:
— Səhv düşmüsüz,— deyib dəstəyi asdı.
Diqqətini dəftərlərə yönəltdi, ancaq yenə zəng gəldi və eyni səs xahiş etdi:
— Xahiş edirəm, Camalı telefona çağırın...
— Dedim axı, ora düşməmisiniz. — Marina dəstəyi qoydu.
Beş saniyə keçdi. Zəng. Marina yüngülcə acıqlanaraq tənbeh edici səslə:
— Burda Camal-zad yoxdur. Siz hansı nömrəni yığırsız?
Xoş kişi səsi lazım olan nömrəni dedi.
Marina tələbkar səslə:
— Elə dediyiniz nömrəni də yığın.
Xoş bariton cavab verdi:
— Bağışlayın.
Marina telefonun dəstəyini yerinə qoydu, ancaq fikrini işinin üstünə cəmləşdirə bilmədi. Ona elə gəlirdi ki, o adam yenə zəng edəcək. Etdi də.
Marina it kimi:
— Alo!
Dəstəkdəki susurdu. Bədbəxt bariton sahibi, Camalı çağırmağa cürət etmirdi. Marina yoxladı:
— Bu sizsiniz?
Bariton boynuna aldı:
— Mənəm.
Marina ehtimalla:
— Telefon stansiyasında yanlış calayırlar.
— Bəs nə edək?
— Siz o Camalın nömrəsini mənə verin, mən ona zəng edim deyim, sizə zəng eləsin. Adınız nədir?
— Rüstəm.
— O sizi tanıyır?
— Əlbəttə. Doğma qardaşıyam.
— Yaxşı. Deyərəm, Camal sizə zəng eləsin. Nömrəsi nədi?
— Mənim?
Yox əşi. Sizinkini neyniyirəm? Camalın telefonunu deyin.
Rüstəm nömrəni dedi. Marina yazıb dəstəyi qoydu. Sonra lazım olan rəqəmləri yığdı. Eynilə əvvəlki səsə bənzəyən səs telefona cavab verdi. Deməli, Rüstəmlə Camal həqiqətən də qardaşdılar.
Marina rəsmi tərzdə:
Xahiş edirəm, qardaşınız Rüstəmə zəng edin. Onun zəngi sizə çatmır.
Camal soruşdu:
Bəs siz kimsiniz?
Telefonçu.
Marina dəstəyi yerinə qoydu. Fikrini işinə yönəltdi. Dörd dəftər yoxlamışdı ki, yenə zəng gəldi.
Rüstəm dedi:
Çox sağolun. Hər şey qaydasındadır.
Lap yaxşı.
Birdən Rüstəm soruşdu:
Sizin adınız nədir?
Marina anlamadı:
Nəyinizə gərəkdir?
Necə deyim e, alışdım sizə. Elə gözəl səsiniz var ki.
Marina gülümsədi.
Rüstəm təklif etdi:
Gəlin görüşək, filmə baxmağa gedək.
Bəs məni necə tanıyacaqsız?
Əlinizdə bir qəzet tutun.
Bariton təhlükəsiz və çox zərif idi. Həqiqətən, niyə də kinoya getməyəsən...
Marina soruşdu:
— Yaşınız neçədir bəs?
İyirmi altı. Çoxdur.
Marina kədərləndi. Özünün otuz iki yaşı varıydı. Altı yaş böyük idi.
Ərə getmir ki. Kinoya isə altı yaş fərqlə də getmək olar.
Marina göstəriş verdi:
Deməli belə. Əynimdə qara xallı ağ şərf olacaq. Məndən xoşunuz gəlməsə, yanımdan ötüb keçərsiniz.
Rüstəm ürəyiaçıqlıqla etiraf etdi:
Siz elə indidən xoşuma gəlirsiz.
Gənc avam oğlandır. Bu — həyat təcrübəsi basmış dul kişi deyil.
Marina Snejkanı Saşaya tapşırdı. Necə və saat neçədə yedizdirməyi göstərdi. Özü isə geyinib-keçindi, “Ağ yasəmən” ətri ilə ətirlənib kinoteatra yollandı.
Marina yarım saat gözlədi, Rüstəmin gəlməyəcəyini anladı. Daha doğrusu, gəlib, amma yanından ötüb keçibdir. İki uşaqlı rus xala onun nəyinə gərəkdir... Uşaqlar haqda, əlbəttə, bilmirdi, ancaq xəbər tutacaqdı. Marina köksünü ötürüb evə qayıtmaq üçün avtobus dayanacağına addımladı. On addım getmişdi ki, qəflətən, sanki yerin altından, qarşısında təbii ölçülü Ömər Şərif peyda oldu. Bəyaz dişlər, bəyaz köynək, xurmayı saçlar. Sarıyağız azərbaycanlı. Belə də olur. O, Marinanın əlindən tutub təngnəfəs dedi:
Məni Camal ləngitdi. Axırıncı dəqiqədə gəlib çıxdı.
Deyərdiz ki, tələsirsiz...
Deyə bilmərəm. Böyük qardaşdır.
Deməli, böyük qardaşı zora salmaq olmaz, Marinanı isə olar. Müsəlman ailə klanının yaxşı tərəfləri də, pis tərəfləri də var, bir çubuğun iki ucu olduğu kimi.
Marinaya aydın oldu ki, bu görüş heçnə verməyəcək. Rüstəm — həddindən artıq yaraşıqlıydı. Bu qadın onun nəyinə gərəkdir? Gülməlidir də. Heyifsilənirmi? Əsla. O, nə bir şey itiririrdi, nə də bir şey qazanırdı. Qurd keçinin nəyini yeyib? Həyat hələ qarşıdadır. Bu olmasın, bir başqası olsun. Bəlkə də — nə bu, nə də başqası. Kişi, nəsil artırmaq üçündür. Uşaqlar da artıq var. Proqram yerinə yetirilibdir.
Rüstəm dilləndi:
Jurnala gecikdik. Amma heçnə olmaz...
O, Marinanı çoxdan tanıyırmış kimi əlindən tutdu, qaçdılar. Qara xallı ağ şərf də küləkdə yellənirdi.
Jurnal başlamışdı, ancaq içəri buraxdılar. Öz yerlərinə keçib yanaşı oturdular.
Buğda ölkə ambarlarına tökülür, özbəklər pambıq yığır, pambıq da ağ qar kimi tökülür. Marina həddindən artıq gərgin vəziyyətdə ekrana, Rüstəm isə — qadına baxırdı. Marina yan baxışla görürdü: buna göz qoyulur. Oğlan ölçüb-biçir.
Rüstəm — yaxşı Azərbaycan ailəsindən olan yaxşı oğlan idi. Anası — Bakı teatrının qabaqcıl aktrisası — oğluna yaxşı Azərbaycan ailəsindən yaxşı bir qız axtarırdı, aktrisa olmasın, allah eləməsin... Belə qız hələ tapılmırdı. Həyat yoldaşını, gələcək uşaqların anasını seçmək asan iş deyil.
Qaranlıq zalda cavan rus qadını diqqətlə gözdən keçirir, qadın onun daha da çox xoşuna gəlirdi. Marinanın hər şeyində yumşaqlıq varıydı: sifətinin yumruluğunda, kətan saçlarında, mavi gözlərinin baxışında. Azərbaycan qızlarında belə mavilik, belə kətan yumşaqlıq olmur.
Film bitəndə Rüstəm artıq büsbütün vurulmuş və hər bir avantüraya hazır idi.

Avantüra uzun illər sürdü.
Marina düşünürdü: “Yaxşı ki, Volodka məni atdı. Yoxsa belə olacağı bilməzdim də...”
Rüstəm hüquq-mühafizə orqanlarında kapitan rütbəsində işləyirdi. Atası ilə qardaşı da bu sahədə çalışırdılar. Atası — general, Camal isə polkovnik idi. Ola bilsin, elə özləri özlərinə rütbə verirdilər...
Rüstəm işə gəlir, iş otağının divarlarına göz gəzdirir, sonra da Marinaya məktəbə zəng edirdi. Marina da bu zəngi gözləyir, tez dəstəyi dartıb qaldırırdı.
Rüstəm dillənirdi:
— Xahiş edirəm, Camalı çağırın.
Marina sevincək qaqqıldayır, zınqırov kimi cingildəyirdi. Rüstəm qadının xoşbəxt səsini eşidəndə bütün varlığı o səsə əks-səda verirdi. Rüstəm Marinanın qulağına elə şeylər pıçıldayırdı ki, deyiləsi deyil. Marina dəhşət içində o yan-bu yana göz gəzdirirdi: görəsən, eşidən varmı? Yox. Kimsə eşitmir, heç ağıllarına da gətirmirdi.
Marinanın ürəyi bu sözlərdən azqala dayanırdı. Nəbzi tamamilə gözlənilməz yerlərdə — boğazında, məsələn, dodaqlarında, daha da aşağılarda vurmağa başlayırdı. Müəllimlər otağındakıları azdırmaq üçün Marina quru səslə “Çox sağolun. Çox nəzakətlisiniz” deyirdi. Qoy elə bilsinlər, işlə bağlı danışır. Ancaq sevgi iş deyilmi? Bu — insan həyatında mövcud olan işlərdən ən başlıcasıdır.
Zəng vurulurdu. Marina jurnalı götürüb dərsə gedirdi. O, yuxuda gəzən lunatiklər kimi, heç yana baxmadan, dumanlı-dumanlı gülümsəyərək tərpənirdi.
Rüstəm tezcə plaşını götürüb küçəyə qaçırdı, cəld trolleybusa qalxırdı. İyirmi dəqiqədən sonra məktəbin yanında olurdu. Skamyaya oturub üzünü qaldırır, baxışını ikinci mərtəbəyə yönəldirdi.
Marina pəncərəyə yaxınlaşırdı. Rüstəmi görüb baxışını onun gözlərinə yönəldirdi. Onların baxışları kəsişir, baxışlardan da güclü elektrik axırdı. Bu elektrik sahəyə ağcaqanad, ya bir böcək düşərdisə, o andaca yerə yıxılıb ölərdi.
Marina dərsi keçə bilmirdi. Sinifdən çıxa da bilmirdi. Bu hərəkəti müdürün xoşuna gəlməzdi. Marina məsum uşaqlara müstəqil iş verir, məsələn, quş rəsmi çəkməyi tapşırırdı. Ya da “Yayı necə keçirmişəm” adlı inşa yazmağı tələb edirdi. Sonra yenə pəncərənin yanına qayıdırdı. Donub qalırdı. Böcəklər də onların məhəbbət axışı sahəsindən uçanda ölüb düşürdülər.
Axşamlar Rüstəm, Snejanaya dərslərində köməklik edir, Saşa ilə şaxmat oynayırdı. Demək olar, Rüstəm həm ər, həm də ata idi. Uşaqlar, xüsusilə də Snejka, onu sevirdilər. Snejka doğma atasını xatırlamırdı. Qəlbindəki bu yeri Rüstəm tutmuşdu. Çoxları Snejka ilə Rüstəmin bir-birlərinə oxşadığını deyirdi. Həqiqətən də, nəsə var idi.
Hərdən qonaq gedərdilər. Ancaq bu — Marinanın çevrəsi idi. Rüstəm Marinanı öz çevrəsinə çıxarmırdı. Marina məşuqə statusunda idi, Azərbaycanda isə bu status, yumşaq desək, prestijli deyil. Ancaq onlar nə qanır? Heç kəsin heç vaxt belə yaxınlığı olmayıb. Marinayla Rüstəm birlikdə yeyir, birlikdə yatır, birlikdə düşünürdülər. Onları bir-birindən heç bir qüvvə ayıra bilməzdi.

Marinanın böyük qardaşı Pavel öldü. Volodkanı döyən o həmin oğlan. Xəstəliyin adı uzun və qəliz idi: limfoqranulematoz. Qan xəstəliyidir. Görən, nədəndir?
Ölüm haqda arayış almaq üçün Marina xəstəxanaya getdi. Qardaşının əşyalarını təhvil verdilər: pencəyi, şalvarı və saatını. Saat hələ işləyirdi. Marina ağladı. Rüstəm yanında dayanıb əzab çəkirdi. Paveli tanımırdı, ancaq ilk dəfə idi sevgilisini dərdli görürdü, ürəyi az qalırdı partlasın.
Sonra xəstəxananın parkından keçdilər. Birdən Rüstəm cığırın ortasında Marinanın üzünü, gözlərini, ağzını ehtirasla öpməyə başladı. Günün günorta çağında camaatın gözü qarşısında öpüşmək müsəlman əxlaqına zidd idi. Bura Fransa deyil. Amma Rüstəm əxlağı vecinə almırdı. Marina da ehtirasla ona cavab verirdi. Dərd, yersiz ehtirası arxa plana çəkməli idi. Ancaq qətiyyən belə deyildi. Həcmli bir əşyanı hovuza endirdikdə, suyun səviyyəsi qalxdığı kimi, Marinanın öz qəmini sevgidə boğması da sevgini daha yüksək, daha dolğun edirdi.
Bəlkə də dərd çəkəndə qanın içinə adrenalin buraxılır, xoşbəxtlik isə onu parçalayıb bədəndən çıxarır. İnsan da intuitiv olaraq sevgiylə müalicə olunur.
Çox ehtimal ki, xöşbəxtlik və dərd — bir çubuğun iki başıdır. Və bir bütünü təşkil edirlər.

Sevgini ağırlaşdıran xoşagəlməz bir şey var: abortlar. Onların qarşısını almaq mümkün deyildi. Marina, çox istəkli o ağuşlar içində nəticələr haqda nə düşünmək istəyir, nə də düşünə bilirdi. Zəriflik və ehtiras şüalarında hər şey sönüb yox olurdu. Təbiət, səhlənkarlığın qisasını alırdı. Təbiətin öz qanunları var.
Marina abortlara Rüstəmdən qat-qat rahat yanaşırdı. Rüstəm, sevimli qadınını abort otağına yola salanda, ilan vurmuş at kimi başını bulayırdı:
— Məni evladsız qoyacaqsan.
Rüstəm uşaq istəyirdi, ancaq evlilik təklifi etmirdi. O, hər şeyi olduğu kimi saxlamaq, üstündən də bir uşaq, oğul istəyirdi. Məsələn, Fərhad adlı.
Günlərin bir günü Marina fikrə getdi: niyə də yox? Qoy balaca bir Fərhad doğulsun, iki uşaq olan yerdə üçüncü də olar.
Marina növbəti abortu gecikdirirdi. Sevgi barını öldürməyə ürəyi gəlmirdi. Anasının yanına məsləhətləşməyə getdi. Anası, Bakı kəndlərinin birində yaşayırdı. Marina elektrik qatarla yol gedir, getdikcə də uşağı saxlamaq qərarına yaxınlaşırdı. Bu fikir onu içdən gücləndirir, körpəni də indidən sevməyə başlayırdı.
Anası sərtcə:
Ağlına da gətirmə, — dedi. — Niyə atasız uşaq böyütməlisən? İkisi azlıq edir?
Marina sakit səslə:
Onu sevirəm.
Hə, nə olsun? Azərbaycanlılar yalnız özlərinkilərlə evlənər. Dinləri belədir.
Ruslarla isə eləcə gəzirlər. Azərbaycan qızlarıyla gəzə bilməzlər. Bəribaşdan evlənmək gərəkdir. Ruslar isə burdakılar üçün cələbdi...
“Cələb”ın nə olduğunu Marina yaxşı bilirdi.
Anası həmişəki kimi kobud idi. Ola bilsin, qızına görə əzab çəkirdi, bu əzab da ağızdan bu cür köpüklənib tökülürdü.
Marina ayağa qalxaraq:
Gedim. Evindən kələm qoxusu gəlir. Ürəyimi bulandırır.
Həqiqətən də, hər şeydən ürəyi bulanırdı. Doğma anasından da.
Marina, evinə qayıdarkən yolda anasının, əfsuslar, qadın xoşbəxtliyi görmədiyini, bunu heç təsəvvür də edə bilmədiyini düşünürdü. Anası üçün sevgi — pasportda möhür və birgə yaşayış demək idi. Bəs birgə yaşamaq nədir? Ruhsuz-qanadsız əmək, qarşılıqlı qıcıqlanma, daimi neqativdən çıxış yolu kimi də — vodka. Dincəlmə. Ya da indikilərin dediyi kimi — relaksasiya. Xalq vodka ilə özünü müalicə edir, vodka ilə də öz kökünü kəsir.
Qadınlar kişilərdən güclü və davamiyyətlidir. Anası içmir, həyata tab gətirir. Bununla belə, yazıq, sevimli kişi qoxusunun nə olduğunu bilmirdi belə.
Rüstəmdən fərqli qoxular gəlirdi: nəfəsi — çiyələk, qoltuğunun altı — qarağat yarpağı, qarnı — quru şərab ətri verirdi. Rüstəm, torpağın bütün ətirləri ilə, südəmər körpə təki təmiz və bihuşedici qoxuyurdu. Marina da bu ətri canına çəkməyə, canavar kimi isti dili ilə yalamağa və qorumağa hazır idi.
Volodka sevgidə xudbin idi. Solist kimi, təkcə özü haqda düşünürdü. Tək və əsas o idi, hamı da ona uyğunlaşmalı idi. Rüstəm isə tamam başqadır. O, duetə dəvət edirdi. Kişi və Qadın duetinə. İkisi də xoşbəxtlik almağa yox, xoşbəxtlik verməyə çalışırdı. Digərinin xoşbəxtliyindən özü də xoşbəxt olurdu.
Aah! Bu insanı necə də sevirdi. Onun necə yemək yeməsindən xoşu gəlirdi: çeynəməsindən, udmasından. Necə yatmasından xoşu gəlirdi: sakit nəfəs alırdı, qarnı da qadının əli altında tərpənirdi. Rüstəmin bəsit insan olmasına baxmayaraq onun söhbətlərini dinləməkdən xoşu gəlirdi. Rüstəm kitab oxumazdı. Nəyinə gərəkdir? Başqalarının fikirləri nəyinə gərək idi? Mahnı oxumaq olarsa, daha musiqidən baş çıxarmaq nəyə lazımdır ki? Rəsm əsərləri isə ancaq divardan asılmaq üçündür. Mütləq onlara baxmağa gərək yoxdur.
Onun əsas realizasiyası sevgi idi. Bax, burda o, nəhəng idi. Böyük duyğularla aşıb daşmaq, böyük duyğuları da qəbul etmək də istedaddır.
Marina üçün üç dəyər mövcud idi: uşaqları, təsərrüfat və Rüstəm. Yaxşı biş-düş edirdi, qazanların başında cadügarlıq etməyi bacarır və sevirdi. Qadındı. Anasının yeməkləri yaxşı alınmazdı. Uşaqlarını yarımçıq sevərdi. Sevərdi, amma onlar üçün heçnə etməzdi. Kişiyə qarşı sevgini palçıq sayardı. Soruşan gərək: insan nə üçün yaşayır?
Marina, hər şeyə rəğmən, anasıyla söhbətdən sonra gedib yenə də abort elətdirdi. Biri az, biri çox.
Rüstəm başını silkələyir, soruşur:
İçindəki bir insanı öldürməyə necə cürət edirsən?
Marina cavab vermirdi. Deyə bilərdi: “Evlən, ondan sonra tələb et.” Gəl ki, bu, kobudluq olardı. Rüstəm onunla evlənmək istəsəydi, deyərdi. Təklif etmirsə, demək —istəmir. Bu haqda danışmaq da təhlükəlidir. Danışıb-danışıb münasibətləri məhv etmək olardı. Həqiqət ilə birgə, ancaq Rüstəmsiz qalardı. Nə ilə bitəcəyi bilinməyən bu xöşbəxtliyin içində qalmaq daha yaxşı idi.
Marinanın cəsarəti bircə suala çatırdı:
Məni atmayacaqsan ki?
Rüstəm, qadının əllərini ürəyinin üstünə qoyub gözlərini bərəldirdi:
Səni heçvaxt atmaram... Həmişə bir yerdə olacağıq. Ölənədək.
Qadın da rahatlaşırdı. Ölümə çox var. Hər günün içində də Rüstəm var.

* * *

Günlər həqiqətən də bir-birinin ardınca qaçırdı.
Saşanın on səkkiz yaşı tamam oldu. Əsgərliyə çağırdılar, harasa apardılar. Kazarmada yer verdilər.
Yarım il keçmişdi ki, Saşa qaçdı. Qatara minib Bakıya gəlib çıxdı. Qapının ağzında peyda oldu. Marina hər şeyi anlayıb yerindəcə dondu. Ayaqları saxlamırdı. Əsgərlikdən qaçmaq — maddədir. Türmədir. Türmənin on səkkiz yaşlı oğlanın başına nə açacağını təsəvvür etmək çətin deyildi.
Marina Rüstəmdən kömək istəyir. Rüstəm də — öz general atasından. General, lazım olan yerə zəng edir. Saşa geri qayıdır. Hərbi hissədə bunun yoxa çıxmasını guya heç görməmişdilər. Sanki xəstələnmişdi, indi isə sağalıb qayıtmışdı.
Üç aydan sonra bir zəng də lazım olur ki, Saşanı Bakı ətrafındakı hissələrin birinə dəyişsinlər. Saşa, hərbi sanatoriyada başını girələyir, cığırları süpürür, boru, kərpic daşıyırdı. Muzdurluq edirdi. Həftəsonları evə gedirdi. Sonralar isə tədricən evdə gecələməyə başladı. Hamı rahat idi. Kimin sayəsində? Rüstəmin.
Rüstəm ailə büdcəsinə pul gətirmirdi. Onun maaşı öz cib xərclərinə güclə çatırdı. Amma buna baxmayaraq, rayonda yaxın qohumları yaşayırdı deyə, Rüstəm ayda bir dəfə bir dolu maşın, keyfiyyətinə söz olmayan ərzaq — ev çaxırı, kəsilmiş hind toyuğu və çoşqa, mer-meyvə, hələ diri, əsnəyən osetrina balığı gətirirdi.
Rüstəm bunların hamısını masanın üstünə boşaldırdı, elə gözəl natürmort alınırdı ki, adamın onları yeməyə heyifi gəlirdi. Belə anlarda Rüstəm özünü müftəxor yox, əsil kişi, ailə başçısı hiss edirdi.
Snejana fikirli-fikirli ölmüş donuz balalarının sifətlərinə, məğlub edilmiş simurq quşunun — hind toyuğunun — ağarmış boynuna baxırdı, hələ bərkiməmiş başına qəddarlıq haqda fikirlər gəlirdi. Görünür, qəddarlıq, həyat sxeminin tərkib hissəsi kimi daxil edilibdi.

* * *

Həftəsonları Marina, Rüstəm və Snejana dənizə gedərdilər.
O vaxtlar Xəzər dənizi təmiz, şəfalı idi. Rüstəm uzaqlara üzürdü, adam lap qorxurdu. Snejana çimərlik paltarında, yaş qumdan qala düzəldirdi. Marina burda da boş durmurdu: tərəvəz təmizləyir, salfetkaların üstünə düzürdü. İsti yemək termosta idi. Birinci və ikinci yemək üçün geniş boğazlı xüsusi termosu var idi.
Rüstəm üzməkdən soyuq, ac və darıxmış qayıdırdı. Tüklü sinəsiylə qadının günəşdən istilənmiş bədəninə sarılırdı. Qum dənəciklərinin qonduğu sifəti öpüşlərə bürüyürdü. Xoşbəxtlik — bax — budur! Xöşbəxtliyin təsviri: qumlu boş sahildəki qadın və kişi...

Rüstəmin anası isə hələ də yaxşı Azərbaycan ailəsindən yaxşı bir qız axtarırdı. Tapır da. Qızın iyirmi yaşı vardı. Adı İradə idi.
Adı Rüstəmin xoşuna gəldi. Qız da xoşuna gəldi: başıaşağı, hətta bir qədər hürkmüş görünürdü. Rüstəmin qıza yazığı gəlirdi. Ümumiyyətlə, Rüstəm ürəyi yumşaq adamdı. İradənin əndamı yetişmişdi, böyük sinəsi və möhtəşəm kök budları vardı, amma qadınlıq onda hələ oyanmamışdı. O, akvariumdakı qəribə balığa tamaşa edərcəsinə maraqla, ancaq soyuq-soyuq Rüstəmə baxırdı.
İradənin iyirmi, Rüstəmin otuz altı yaşı, Marinanın qırx iki yaşı var idı. Qırx iki yaşda daha doğmazlar. İyirmi yaşda isə — doğarlar, həm də bir dəfə yox, istədiyin qədər. Məsələnin bu tərəfi hər şeyi həll etdi. Rüstəm uşaq istəyirdi. O, atalıq üçün artıq yetişmişdi, Marina isə bütün imkanları əldən vermişdi. Marina riskə getmək istəmirdi. Riskə getməyən isə qazanmaz.
Rüstəmin anası səbirsizliklə nəvə istəyirdi, Rüstəm də onun istəyini nəzərə almalı idi. Müsəlman dünyasında ananın istəyi qanundur.
Hər şey zaqsla, bir də sadə toy ilə bitdi. Toydan sonra — yataqla. İradə ilə yaxınlıq, əlbəttə, alındı. Duet alınmadı ancaq. Moçart alınmadı. Elə-belə... köpək valsı oldu.
Yuxuda Rüstəm ağlayırdı. Səhər anası soruşdu:
Dedin ona? — “Ona” sözünü xüsusi vurğuladı. O, Marinanı heçvaxt adıyla çağırmazdı.
Rüstəm boğuq səslə:
Yox,— dedi.
Anası qətiyyətlə əmr ələdi:
Get de. Onsuzda biləcək. Qoy səndən eşitsin.
Rüstəm trolleybusa oturub məktəbə getdi. Sözünü hazırlamaq istəyirdi, amma alınmırdı. Düşündü: hələ getsin çatsın, sonra vəziyyətə baxar. Sözlər öz-özünə gəlib dilinə çıxar. Marina deyə bilər: “Ruslarla gəzirsiz, özününkülərlə isə evlənirsiniz.” Bu da həqiqət olacaq, ancaq bütöv həqiqət yox. Deməli, yalan olacaqdır. Marinaya deyəcək ki, yalandır. O da cavab verəcək: “Onca gün tanıdığın bir qızla evləndin. Məni isə on ildir tanıdığın. Söz də vermişdin — ölənədək atmayacaqsan...”
Rüstəm məktəbə yaxınlaşdı, içəri girməyə isə cürət etmədi. Bura Marinanın ərazisi idi, riskə getmək də istəmirdi. Ona elə gəlirdi ki, kimsə burda arxasına bir təpik qoyacaq, həyətdən top kimi başı irəli çıxacaq.
Bədən tərbiyyəsi müəllimi Heydər bayıra çıxdı. Tanış idilər. Rüstəm salamlaşdı. Heydər cavab verdi:
Salam. Marina lazımdır? Onun əlavə məşqələləri var.
Rüstəm xahiş etdi:
— Çağır da, nə olar!
Heydər qapıdan içəri girib az sonra yenə görsəndi.
Gəlir, — deyib idman meydançasına qaçdı. Orada yuxarı sinif şagirdləri cavan heyvan təki artıq ora-bura qaçışmaqdaydılar.
Rüstəm şeir oxuyan olsaydı, çox yaxşı bir şairə xanımın “Aah, ətraf cavanlarla doludur” sətrini yada salardı. Amma Rüstəm şeir haqda düşünmürdü. O, Marinaya bəd xəbər gətirmişdi. Qədimlərdə bəd xəbər gətirənlərin başını bədənindən ayırardılar, halbuki onların heçbir günahı yox idi. Onlar təkcə məlumat ötürücüləri idi. Rüstəm isə günahkardı, deməli, onun başı iki dəfə vurulmalı idi: günahkar kimi də, bəd xəbər gətirən kimi də.
Boz Orenburq yaylığına bürünmüş Marina, məktəbin geniş qapısına gəldi. Mart ayının başı idi, külək acıqlı-acıqlı vıyıldayırdı. Rüstəm onun qadın zərifliyini və mühafizəsizliyini gördü. O, yaylığa eyni zamanda gənc qız kimi və qoca qarı kimi bükülürdü.
Rüstəm qəflətən anladı, apaydın gördü ki, bu qadını taleyin ümidinə atıbdır. Ağlamağa başladı.
Marina onsuzda uca olan qaşlarını biraz da qaldırdı:
Nə olub sənə?
Rüstəm hey ağlayır, ağzından bircə söz də çıxara bilmirdi.
Marina onun göz yaşlarına bələd idi. Rüstəm, sevişməkdən sonra, xoşbəxtliyin ağırlığına tab gətirməyəndə ağlayardı. Sevgilisi üçün darıxanda telefonda ağlayardı. Rüstəm sentimental və kövrək idi, adamın duyğularını tərpətməkdən xoşu gəlirdi. İndi də, on günlük iş məzuniyyətindən sonra hisslərlə oynayırdı. Səfeh.
Marina güzəştlə gülümsəyirdi. Məktəbin qapısı ağzında, yuxarı sinif şagirdlərinin gözü qabağında onu qucaqlaya bilməzdi. Ona görə də soruşdu:
Axşam gələcəksən?
Rüstəm:
Gələcəyəm.
Marina:
Qaçım gedim. Orda sinifdənkənar məşqələm var.
Dönüb getdi. Ağlına gəlmədi. Heçnə hiss etmədi. Qəribə idi də. Marina olduqca intuitivdir. O, sevdiyi insanda baş verən hər şeyi duyurdu. Burda isə — sükutdur. Görünür, Rüstəmin özündə heçnə dəyişməmişdi. Pasportunda möhür peyda olmuşdu. Amma pasportda, qəlbində yox.
Marina çıxıb getdi. Rüstəm durduğu yerdə qaldı. Göz yaşları küləkdə quruyurdu. Fikirləşirdi: “Doğrudan da, niyə də axşam gəlməyim?” Nə olacaq? Heçnə. Keçmiş həyatının bütün kökünü birdən-birə qopara bilməz axı. Otuz altı yaş — yetkin yaşdır: öz dəyərlərin, öz bağlılıqların var. Eynən belə...
Axşam Rüstəm Marinagilə gəldi — mövsüm meyvə-tərəvəzi natürmortu ilə, Snejana üçün kukla ilə, Marina üçün də sevgi ilə. Bu sevgi, sözün əsil mənasında gözlərdən fışqırıb barmaqların ucundan süzülürdü. Ancaq, qəribə görünsə də, gecə saat on ikidə Rüstəm evə hazırlaşmağa başladı. O, həmişə Marinanın yanında gecələyərdi. Gecəboyu bədənləri bir-birinin ətrini alar, yeni səviyyədə, ilahi bir səviyyədə xüsusi yaxınlıq yaranardı. Marina üçün bu yaxınlıq orqazmlardan daha vacib idi.
Rüstəm:
Qala bilmərəm. Anam xəstələnib.
Ana — müqəddəsdir. Marina inandı.

Ananın xəstəliyi uzun çəkdi. Bir il. İkinci il. Nə etməli? Yaşlı qadındır...
Onun çıxıb getməsinə Marina yavaş-yavaş alışdı. Heçnə olmaz. Qayıdır gəlir ki...
Rüstəm həftədə iki dəfə gələrdi: bazar ertəsi və cümə axşamı. İki xidməti gün. Qalan günləri isə anasıyla keçirirdi. Bu rejim oturuşmuşdu. Bunun öz üstünlükləri də vardı. Uşaqlara daha çox vaxtı qalırdı.
Saşa, mart pişiyi kimi elə hey hardasa veyillənirdi. Evə ancaq yemək yeməyə gəlirdi. Əvvəl Marina narahat olurdu, sonra vəziyyətlə barışdı. Oğlanlar böyüyür, quşlar təki uçub yuvadan gedirlər.
Snejananın on üç yaşı var idi, yeniyetmə idi. Məktəb. Volodka, qanuni ata, uşaqlarla maraqlanmırdı. Öz erməni qadınıyla birlikdə hardasa İrkutskda yaşayırdı. Orda da iki uşağı vardı.
Marina başa düşmürdü: adam öz ciyar parasına, həm də belə gözəl və keyfiyyətli doğma qızına necə laqeyd ola bilər? Başqaları ona heyrət edirdi, özününkünün isə vecinə deyildi. Müsəlmanlar belə eləməz. Cənub xalqlar evladsevər xalqlardı. Kaş Rüstəmə doğardı. Amma deyərlər, “kaş”ları əkdilər, bitmədi...
Snejana küncdə oturub məktəb bayramına Yeseninin “Hoy, qutsal Rusiyam mənim...” şeirini əzbərləyirdi.
Soruşdu:
“Hoy” nə deməkdir?
Marina izah etdi:
“Ehey” deməkdir.
Onda niyə “hoy”?
Marina fikrə getdi. Rusiyada yaşasaydılar, belə sual yaranmazdı. Köksünü ötürdü, amma ağrı-acısız. Marina Bakıda doğulubdur, türk şivəsi, mədəniyyəti, yeməyi onun içinə hopmuşdu. O, bu sadəlövh gözəl xalqı sevirdi. O, Azərbaycan abu-havasından qidalanmış, özü də cüzi ləhçə ilə danışırdı. Bu ləhçədən əl də çəkmirdi, əksinə, onu bəsləyirdi. Rus ruhunu da — blinləri, mahnıları, sifətləri də sevirdi...
Marina əsl beynəlmiləlçi idi. Onunçün yaxşı və pis insan vardı. Milliyyətin isə nə fərqi...

Bir gün Rüstəm Moskvaya gedir, iş məzuniyyətinə. Deyir: ixtisas artırmağa gedir. Rüstəmin vəzifəsi böyüyürdü, artıq o, polkovnik rütbəsində idi.
Moskvadan zəng edib üç gündən sonra, çərşənbə axşamı gələcəyini xəbər verdi. Marina sevinclə telefon dəstəyinə:
Nə bişirim: kələm dolması yoxsa şorba? — qışqırdı.
Rüstəm düşünmədən cavab verdi:
İkisini də.
Marina Rüstəmin ac olduğunu, yemək istədiyini anladı. Yazıq Rüstəm, yad, biganə adamların arasında hardasa gəzir. O isə sevgi və pərəstiş edilməyə alışıbdır. Anası, Marina, uşaqları, qardaşı Camal onu həddindən çox sevirdilər. O, sevgi içində üzürdü, sevgisiz isə üşüyüb donurdu. Sevgisiz qanı dayanırdı.
Marina qışqırdı:
Özün necəsən oralarda?
Rüstəm qışqırdı:
İxtisas artırmadı.
Telefon şıqqıldayıb kəsildi.
Axşam narahat halda Camal zəng etdi. Onlar Marinayla tanış idi, demək olar, dost idilər. Camalın arvadıyla Marina danışmazdı. Görürdü ki, o, bunu ikinci sort sayır. Cələb saymasa da, cələbə yaxın bir şey sayırdı.
Camal soruşdu:
Rüstəm zəng etmişdi?
Marina iltifatla xəbər verdi:
Hə. Çərşənbə axşamı gələcək.
Bəs uşaq?
Marina anlamadı:
Hansı uşaq?
Camal sorğu-sualını davam etdi:
Əməliyyata saxlayırlar ya yox? Professor nə dedi?
Marina heçnə anlamırdı:
Hansı professor?
Camal susdu. Dəstəyi arvadı götürdü. Dəqiq soruşdu:
Uşağı əməliyyata saxlayırlar yoxsa imtina etdilər?
Marina təkrarladı:
Hansı uşağı?
Bəs sən heçnə bilmirsən?
Nəyi bilməliyəm?
Qardaşının arvadı biraz susdu, sonra:
Yaxşı. Özünüz həll eləyin, — deyib dəstəyi asdı.
Telefonun yanında Marinanın ayaqları qatlandı... Ağzı qurudu. Fikrini cəmləşdirməyə çalışdı. Deməli: Rüstəm hansısa bir uşaqla Moskvaya gedib. İxtisas artırmağa yox, onu professora göstərmək üçün gedib. Əməliyyat lazımdır. Demək, uşaq xəstədir. Kimin uşağıdır? Camalın? Onda Camal elə özü gedərdi. Demək, bu — Rüstəmin uşağıdır. O, evlənib, uşağı da xəstə doğulub.
Marina məktəbin qapısında Rüstəmin ağlamasını yadına saldı. Elə o vaxt evlənib. O vaxtdan da gecələməyə evinə getməyə başladı.
Hər şey zəncirvari ard-arda düzüldü. Yalanın üstü açıldı.

Rüstəm qayıtdı. Söz verdiyi kimi, çərşənbə axşamı gəlib çıxdı. Onu kələm dolması və şorba gözləyirdi.
Rüstəm yeyir, yedikcə də dodaqları yağdan parıldayır, damcılar çənəsinə axırdı.
Marina onun iştahını qaçırmaq istəmirdi, amma boşqabı kənara itələyib arxaya çəkiləndə soruşdu:
Professor nə dedi? Əməliyyatı boynuna götürdü ya yox?
Rüstəm mavi gözlərini Marinaya dikib məsum-məsum baxırdı.
Marina onun dürüst mavi gözlərinin içinə:
Evlisən, bir uşağın da var.
Kim dedi?
Camal.
Sən də ona qulaq asırsan?
Həm də necə...
Yalan deyir hər şeyi. Mənə paxıllıq edir. O, arvadını sevmir, sadəcə qorxur. Heçkəsə qulaq asma.
Rüstəmin sifəti sakit, aydın idi, yalançılarda belə olmur. Yalan — görünür, qığılcım kimi gözlərin dərinliklərində gizlənir, dodaqlardan süzülür. Marina şübhəyə düşür: yalan deyən hansıdır — Rüstəm ya Camal? Soruşmaq, onları üzləşdirmək olar. Lap onun evinə getmək də olar. Deyək, arvadını və oğlunu görəcəkdir. Sonra nə? Marina deyəcək: aldatdın məni. Lakin aldadırdımı? Evlənməyinə söz vermişdimi? O, yalnız sevirdi. İndi də sevir. Xəstə uşağı qoyub bura, onun yanına gəlibdir. Qadına olan sevgi mərhəmətdən güclüdür. Rüstəm məşuq idi, məşuq da qalıbdır. Bununla belə, Marinanın anası haqlı çıxdı: onlar özününkülərlə evlənir.
Bircə mənə qulaq as, başqa heç kəsə! — Rüstəm əmr edib masanın arxasından çıxdı. — Hamı paxıllıq edir. Heç kəsin də belə sevgisi yoxdu...
İçqırıb duşa getdi.
Marina çarpayıda yer salır, əllərinin hərəkətləri isə yavaşlanmışdı. Əlləri artıq inanmırdı. Bu — yaxşı əlamət deyil.
Sonra uzandılar. Rüstəmdən əvvəlkitək çiyələk ətri yox, yediyinin qoxusu gəlirdi. Ətlə soğan qoxurdu. Nəfəsi qadının düz üzünə vururdu. Marina dözməyib dilləndi:
Get ağzını yaxala.
Rüstəm ağır-ağır enib neandertal adam kimi çılpaq getdi. Adam ona baxmağa utanırdı. Bu da yaxşı əlamət deyil.

Birinci Saşa çıxıb getdi. O, Azərbaycanlı tərəvəz alverçilərinə qoşulub Moskvaya yollandı. Moskva bazarında alver edirdi. Azərbaycanlılar onu özlərinki hesab edirdi. Ləhçəsi doğma idi.
Elə oradaca sarısaç bir qızla tanış oldu, Marina da tezliklə toy şəkilləri aldı. Fotoşəkillərdə Saşa, gənc gəlinin barmağına nişan üzüyü taxırdı.
Gəlin gözəgəlimli deyildi, xırda gözlü, sərçəburun idi. Marina öz Saşasına belə arvad arzulamırdı. Özü bilər...
Marina ağlayıb-ağlayıb bütün ümüdlərini Snejanaya bağladı. Qız uşağı anaya daha yaxındır.
Snejana məktəbi bitirirdi. Sinif yoldaşı Maqsud Hüseynov ona vurulmuşdu. Maqsudun atası nazir idi.
Marina şirin xəyallar içində idi. Qızı varlı, nüfuzlu evə gəlin gedəcək. Marinanın statusu da birdən-birə qalxacaq. O — ibtidai sinif müəlliməsi, boşanmış qadın, rus cələbi olmayacaq. O — Hüseynovların qudası olacaq, onların ortaq nəvələri olacaq. Hüseynovların pulu uşaqlara da, nəvələrə də, üstəlik gələcəkdəki dörd nəsilə də bəsdir. Əlavə məşqlərdən imtina etmək, hətta məktəbi atmaq da olar. O, Rüstəmin valideynləri — general və aktrisanın fırlandığı çevrədə görünəcək, onlarla rahatca salamlaşacaq.
Ancaq dəhşətli hadisə baş verdi. Snejana qonşu həyətdən Oleq adlı bir tatar oğlana aşiq oldu. Oleq — ailənin ilkidir, on qardaş-bacısı var. On ac-yalavac tatar balası bütün günü həyətdə sürünür, tırtıl yeyirdilər.
Bu necə baş verdi? Bunu Marina necə gözdən qaçırdı? Qonşulardan eşitdi. Sən demə, həmin bu Oleq hər gün qızını yola salır, hər gün də onlar ön qapıda dayanıb mırt vururlar. Anası cələbdi, qızı da özünə oxşayıb...
Marina anladı, üzülməyə vaxtı yoxdu. Snejananı dərhal olduğu mühitdən qoparıb Oleqdən uzağa göndərmək lazımdır. Moskvaya. Saşanın ailəsinə. Saşa ona tibb texnikumu tapıbdır. Həkim olmaz, tibb bacısı olar. Yenə də pis deyil.
Sənədləri göndərdilər. Qəbul imtahanlarına dəvət gəldi.
Moskvaya uçmaq lazım idi.
Marina qızını yola salmağa getdi. Təyyarə gecikirdi. Bufetə girdilər. Qızını əzizləmək üçün Marina Snejanaya pirojna aldı. Yad qızın yanında qızı necə olacaq? Ağrıdan ürəyi dayanırdı. Snejana ağzı yumulu çeynəyirdi. Onun ağzı balaca və pişik ağzıtək incədir. Gözləri böyük, yumru, narahat baxışlıdır. Bu üzü, bu uşaq əllərini Marina necə də sevirdi. Ancaq qızına olan sevgisi qəlbinin dərinliklərində gizlədilmişdi, çölə isə zəhərli tüstütək kobudluq çıxırdı. Eynən öz anasındakı kimi. Yaşlandıqca Marina sifətdən də, xasiyyətdən də anasına daha çox bənzəyirdi. Öz məqsədinə çatmaq üçün vəhşi öküz kimi hər şeyi yarıb keçməyi bacarırdı.
Marina:
Moskvaya getdiyini Maqsud bilir?
Snejana:
Əşi, rədd olsun...
Deməli belə. Hər şey aydındır. Statusu yerində qalacaq, hətta enəcək də. Hüseynovların pulu başqalarına xidmət edəcək.
Bəs o... — Marina, “Oleq” adını tələffüz belə etmək istəmədi. — O bilir?
Snejana:
Yazacağam ona. — Ətraflı danışmaq istəmədi.
Marina nəzakətlə:
Xahiş edirəm, de, səni zibilxanaya çəkən nədir?
Onu sevirəm. Sənin o Maqsudundan isə zəhləm gedir. Onun barmaqları elə bil donuz sardelkalarıdır.
Barmaqların bura nə dəxli var?
Bəs nəyin dəxli var?
Marina hecalayaraq:
Perspektivlər. Sənin bu kəndçi tatarının nə perspektivi var? Süpürgə? Görəsən, sizdən olan uşaqlar nə olacaq?
Snejana gözlərini qırpdı, çay fincanına iki göz yaşı düşdü.
Marina köynəyinin düyməsini açdı. Havası çatmırdı:
Bacarmıram...
Cəmilə adlı ofisiant qız yaxınlaşdı, Marinanın keçmiş şagirdi idi. Şəhər, onun şagirdləri ilə dolu idi. Qızlar, bir qayda olaraq, ali təhsil almağa can atmırdılar.
Cəmilə salamlaşdı:
Salam, Marina İvanovna. Xəbər verdilər – reys yenə gecikir. Eşitmisiniz?
Snejana şəfqətlə təklif etdi:
Sən qayıt. Özüm minib gedəcəm.
Marina çaşqın-çaşqın Cəmiləyə baxdı.
Gedin, gedin... Mən ondan muğayət olaram.
— Balaca uşağam ki, mənə baxsınlar? — Snejana çiynini çəkdi.
Marina anladı ki, qızıyla ciddi söhbət alınmayacaq. Qəlbləri bir-birinə həddindən artıq yaxındır. Snejana bu sıxlığa dözə bilmir. Marina incitməyini bitirib getsə, qız da bir qədər sakitləşər.
Marına çıxıb getdi. O, avtobusda yol gedir və səssiz-səssiz ağlayırdı. Yanaqlarından axan göz yaşlarını götürürdü. Günlər necə də ləng keçirdi. On yeddi il isə bir andaca uçub yox oldu. İndi də, bax, Snejana gedir. Elə yaxşı ki, gedir. İlk məhəbbətin ömrü qısa olar. Gözdən uzaq, könüldən iraq.
Yarım saatdan sonra Marina mənzilinə girən kimi zəng çalındı. Cəmilə idi. Xəbər verdi ki, Snejana təyyarəni gözləmədi. Qızın dalınca uzunboylu qaraşın bir oğlan gəldi və harasa birlikdə yoxa çıxdılar. Minişdə də Snejana yox idi.
Özünü-sözünü itirmiş halda Marina:
Bəs bilet?
Cəmilə:
— Hə də... — Bundan başqa nə əlavə edə bilərdi?
Bilet batdı. Snejana Oleqlə qaçdı.
Marinanın sifəti odtək yanırdı, elə bil sifətinə qapı çırpmışdılar. O, dəqiqəbaşı “hə də...” deyirdi.
Anası sevgi nədir, bilmirdi, Marinanı da başa düşmürdü. Marina isə sevgi-ehtirasın nə olduğunu bilir, ancaq yenə də qızını anlamır. Bu nədir? Nəsillərin toqquşmasıdır? Yox. Snejana, tərbiyyəli, kitab oxuyan oğlanı, qızıl medalçı Maqsudu seçsəydi, heçbir nəsillər toqquşması da baş verməyəcəkdi.
Özü də iş pulda deyil. Məsələ ünsiyyətdədir. Ailənin abu-havasındadır. Digər tətəfdən, Rüstəm də heç filosof deyil. Bu isə onunla xoşbəxt idi. Hətta indi də, o yalandan sonra da xoşbəxtdir.
Marina mənzildə o yana-bu yana gedir, qaçmaq istəyir, amma hara qaçacağını bilmirdi. Lənətə gəlmiş o Oleqin harada yaşadığını bilmirdi. Marina, təsadüfən içəri uçub girmiş quştək çırpınıb özünü divarlara vururdu.
Rüstəm gəldi — həmişəki kimi aydın və ürəyiaçıq idi. Marina özünü Rüstəmin üstünə atdı. Rüstəm onu tutub qucaqladı, isitdi. Onun qucağında Marina sakitləşdi. Rüstəm filosofyana söylədi:
Nə olar — olar. On yeddi yaş nədir ki? Bu — sadəcə başlanğıcdır. Günəş şəfəqidir.
Şəfəqdən də qabaqdı. Günəşin ilk şüasıdır. Qoy Oleq olsun. Sonra başqası. Zorla qoparıb ayırmaq olmaz! Özü qopacaq. Bircə uşağa qalmayaydı.

Çox keçmədi, ortaya uşaq məsələsi çıxdı. Snejana hamilə idi. Marina bunu yadlardan öyrəndi. Snejana nə zəng edir, nə də gözə dəyirdi. Görünür, qorxurdu.
Marina gözlərini yumub dua edirdi ki, uşaq dünyaya gəlməsin, bətndə ölsün. Tanrıdan belə şey istəmək günahdır, günah. Uşaq isə bərk-bərk Snejananı Oleqə bağlayacaq. Marina isə Snejananı geri qaytarmaq, yuyub-bəzəyib təmiz və işıqlı başqa həyata adlatmaq istəyirdi. Heminqueydəki kimi.
Snejana bir il yarımdan sonra əlində səkkiz aylıq uşaqla peyda oldu. Demək, aeroportda o, artıq hamilə idi.
Snejana dilənçi cır-cındırları açdı, ordan soxulcan kimi nazik balaca qız çıxdı. Adı rus adıdır — Aleksandra, Alya. Körpə, Marinaya baxıb gülümsədi, elə bil tanıdı. Və bu dişsiz təbəssüm, bıçaq kimi düz ürəyə batdı. Marina da onu tanıdı. Doğma ruh kosmosdan uçub gəlmişdi.
Marina qızcığazı qucağına aldı və bir daha vermədi. Snejana geri istəmirdi də. O, Moskvaya getməyə, tibb texnikumunda oxumağa hazırlaşdı.
Anası haqlı çıxdı. İndi Snejana Marinanın dəlilləri ilə razılaşırdı. Oleq — həyatın dibidir. Orda yaşamaq qeyri-mümkündür. Orda heç it də yaşamaz.
Çexovun üç bacısı dediyi kimi — “Moskvaya, Moskvaya...”

Ardı var

Ruscadan çevirən: İlahə Ucaruh

Mənbə: Виктория Токарева “Своя правда”<

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5