“1990-ci ildə katolik kilsəsinin rəhbərlərindən biri, kardinal Ratzinger çıxış edərək vaxtilə inkvizisiyanın Qaliley barədə çıxartdığı hökmünə bəraət qazandırmağa çalışır. Kilsəni Qalileydən daha rasional adlandırır, bununla da kifayətlənməyib, hətta Qalileyin doktrinasının mənfi etik və sosial nəticələri barədə də mülahizələr irəli sürür. 2005-ci ildə kardinal Ratzinger papa seçilir və 16-cı Benedikt adı ilə Roma katolik kilsəsinin növbəti basçışı olur.

Məlumdur ki, papa öz-özlüyündə son dərəcə dindar olan italyanlar üçün müqəddəs səviyyəsində bir şəxs sayılır. Bundan əlavə onun iqamətgahı rəsmən ayrı dövlət hesab edilən, lakın Romanın bir məhəlləsi olan Vatikanda yerləşir. Yəni mübailiğəsiz demək olar ki, papa Romanın ən vacib, çoxluğun mənəvi ata qəbul etdiyi bir sakinidır. Üstəgəl haqqında danışacağımız, Romanın ən böyük universiteti sayılan La Sapienzanı da orta əsrlərdə, konkret olaraq 1303-cü ildə, məhz o vaxtkı Papa Bonifatsiy təsis etmişdir.

Beləliklə, 2008-ci ildə La Sapeinza Universitetinin rəhbərliyi Papa 16-cı Benedikti növbəti dərs ilinın açılış mərasiminə fəxri qonaq qısmındə çıxış etmək üçün dəvət edir. Lakin La Sapeinzanın tələbə və müəllim heyəti (xüsusən fizika fakültəsi daha aktiv olmuşdur), Papanın 1990-cı ildə Qaliley barədə dediklərinə etiraz əlaməti olaraq küçələrə tökülüb, qətiyyətlə onun universitetə gəlişinə qarşı çıxır və Papa bu mərasimdə iştirakdan imtina etmək məcburiyyətində qalır…”

Yuxarıdakı hissəni tarixçi Altay Göyuşovun bir statusundan götürmüşəm. Aytay bəy, uzun zamandı fikirlərimi məşğul edən bir mövzuda yazmağa cəsarət verdi. Çünki neçə adama bu barədə danışsam da ciddi münasibət görməmişdim.

İnsanların dedikləri sözlərə görə məsuliyyətli olması anlayışı çağdaş cəmiyyətlərin əsas prinsiplərdəndir. İnsanların dürüstlüyü qiymətli sayılır. Ağızlarından, qələmlərindən çıxan hər bir sözə görə toplum qarşısında az və ya çox dərəcədə cavabdeh olmaları həmin cəmiyyətləri yüksək səviyyədə saxlayır. Əlbətdə şəxsin cəmiyyətdə tutduğu mövqe onun sözünə cavabdehliyini artırır.

Əlbətdə o cür toplumlarda özbaşına buraxsan çox az adam dediyi sözə görə məsuliyyətli olar. Onları gərgin saxlayan ictimai rəydi, mətbuatdı. Bzidən fərqli olaraq o cəmiyyətlərin “toplum yaddaş”ı güclüdü. Hansısa tanınan sima gündə bir söz deyib dəyişdirə bilmir. Onun yadına salırlar ki bəs filan vaxtı bunu demişdin axı. Fikrini dəyişdirməyinə səbəb nədi. Və ya yuxarıdakı örnəkdə olduğu kimi Roma Papasını velə bağışlamırlar, həddini göstərirlər.

Ancaq bizdə necədi? Hansısa siyasətçi, ictimai xadim, yazar, jurnalist dünən dediyinin əksini söyləyər. Maşaallh cəmiyyətimiz də bunu rahat qəbul edir. Şüurlu olaraq cəmiyyətimiz balıq yaddaşlı olmağa başlayıb. Baxırsan bir az bundan əvvəl deyilən sözü təftiş edən yoxdu. Söz də elə belə deyil ha, ölkənin taleyini həll edən adamın dilindən çıxıb. Ölkənin əsas problemi barədədi. Baxırsan mediadan səs yoxdu. Hani siz Allah qoymasa 4-cü hakimiyyət idiniz, cəmiyyətə yön verməliydiniz.

Şəxsən mən özüm üçün “arxiv” formalaşdırmışam. Nəzərimdə önəmli bildiyim şəxslərin sözlərini, əməllərini “yaddaş”a köçürdürəm. Məramı gələndə xatırladıram. Bir neçə misal verim. SOCAR-da işləyən bir tanışım vardı. Babat vəzifəsi və maaşı da var. İnsafən deyim ki öz əməyilə gəlib çatmışdı. Amma nədənsə özünü yox “yuxarılara” özünü borclu bilirdi. Son prezident seçkiləri kampaniyası vaxtı məni hər gördüyündə əlindən gəldiyi qədər acıq verməyə çalışırdı. “Müxalifətin heç bir şansı yoxdu, bunlar yeyib doyub, glənlər acdı, az-çox qazanırıq, İ.Əliyevə alternativ yoxdu, pis yaxşıdolanırıq, rüşvət hər yerdə var, sizlər həyatda uğur qazana -bilməyənlərsiniz” və bu kimi iztehzalar. Nə qədər normal polemikaya çəkmək istəsəm də sadistcəsinə istehzasından qalmırdı. Seçkikinin səhərisi günü şadyanalığından az qala qol götürüb oynayacaqdı. Bu cür ələ salmalar, istehzalar dekabra qədər davam etdi. Məlumat yayıldı ki SOCAR-dan xeyli adam ixtisar olundu. Tanışımı bu xəbərdən sonra 1 həftə görmədim. Yoxa çıxmışdı. Elə bil bilərəkdən gözə görünməməyə çalışırdı. Görəndə isə əvvəlki halında deyildi. Dilxor idi və mənimlə ünsiyyətdən qaçırdı. Məsələni o saat anladım:
-İşdən atıblar?
-Hardan bilirsən?
-Bütün günü xəbər saytlarında eşələnirəm, elə xəbər gözdən qaçar?
-Əşşi, vaxt tapdılar da çıxartmağa. Kreditlər üst üstə yığılıblar. Maşının kreditinə 6 ay var, o birilərini hələ demirəm. Neyniyəcəm alə?Düşünmürlər ki bu qədər adamın ailəsi var?
-Əccəb edib çıxardıblar
Tanışıma bu sözüm bərk toxundu. O gələcək qayğısında mən isə pis yerindən vurdum.
-Bəs deyirdin bunlar belə yaxşıdı. İlham yekdi, ondan başqası yoxdu. Paz sənə girəndə ağlın başına gəldi?
Bu söhbətdən sonra tanışımı əvvəlki yekexana davranışlarını görmədim. Özünə əvvəlkindən bir az aşağı maaşlı iş tapıb. Lakin keçmiş davranışlarından əsər də qalmayıb.

Başqa bir misal. Özünü müxalif adlandıran bir qəzetin baş redaktoru belə bir söz işlətmişdi: “Əli Kərimlinin hakimiyyətindənsə İlham Əliyevin idarəsi məqbuldu”. Bunu əlinin altında işləyənlər də təkrar etdilər. Üstündən heç 5 ay kemədi ki, İlham Əliyevin nazirlərindən birinin qardaşı oğlu bu qəzetin jurnalistinin mitilini atdı. Mən bunu bir çoxlarına xatırladanda qınandım ki bəs həmrəylik nümayiş etdirib döyülənin tərəfində olmaq lazımdı, edənləri ifşa və cəzalanmasına nail olmaq üçün çalışılmalıdı. Çox xoş, olmalıdı. Amma o jurnalisti döyən İ.Əliyevin məmurunun yaxınıdı. İstədikləri idarəetmə idi axı bu. O sözü deyəndə işin belə tərəfini də nəzərə almaq lazmıydı.

Əslində “toplum yaddaşı” misiyası jurnalistlərin üzərinə düşür. Hansısa ictimai dəyər daşıyan (mənfi və ya müsbət) personanın hərəkətlərini, sözlərini izləmək və əvvəlki ilə ziddiyyət yaranarsa səbəbini soruşmaq. Məsələn, Azərbaycan Xaqlq Cumhuriyyəti, onun qurucuları (özəlliklə M.Ə.Rəsulzadə) barədə ağzına gələn biri sonra heçnə olmamaış kimi tərsini danışanda ondan açıq şəkildə soruşan olmadı ki bu nə U dönüşüdü? Bəlkə bu prezidentin fərmanına görədi? Və ya vaxtilə hakimiyyəti kəskin tənqid edən biri sonra hakimiyyətin bəy tərifinə durur. Tək-tük çıxışlardan başqa cəmiyyətdən səs yoxdu. Jalələşən medyadan əslində belə vicdanlı, məsuliyyətli peşə əxlaqı tələb etmək də artıqdı. Pultla idarə olunan KİV demək olar ən yaxşı halda.

“Toplum yaddaşı” həm də əməllərə görə olmalıdı. Məsələn, keçmişində hansısa əxlaqsızlığı (tək məişət anlamında yox) edən və bundan peşmançılıq duymayana etdiklərini hər imkanda xatırlatmaq lazımdı. Amma bizim toplum nədənsə belələrinə “qəlbi genişdi”. İşkəncəci polis rəisi, korrupsioner məmur, ifarişli hökmlərə dəstəyini vermiş prokurorlar, hakimlər, yalataqlanmaqdan beli əyilmiş “ziyalı”lar, geydirmə “müxalifət” daima “toplum yaddaşı”nın xatırlatmalarına məruz qalmalıdılar.Hiss eləsinlər ki elədikləri unudulmur. İnanın ki nə qədər vurdum-duymaz, vecsiz adam olsa da əməllərinin xatırlanmasını sevməz.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5