İbrahim İbrahimli

 

Məqbul fərqlənmə üsulu

 

(Paul van Ostaijenin “İşğal olunmuş şəhər”şeirlər kitabı haqqında düşüncələr)

 

 

 

Hər bir ölkəni və dünyanı fərqləndirən şairlər var. Elə şairlər yaşadıqları ölkəni

dünyanı və dünyada yaşananları hər bir fərqli tərəfdən görür və dərk edirlər. Belə

şairlərdən biri Belçika şairi Paul van Ostaijendir. Onun hələ ötən yüzilliyin

əvvəllərində çap edilmiş “İşğal edilmi şəhər”şeirlər kitabı müharibədə müşahidə

etdikləri və yaşadıqlarının əsasında yazılıbdır. Bu qeyri-adi poeziya

düşüncələrindən yaranmış şeir kitabı Avropa ədəbiyyatına böyük təsir göstərmiş və

indidə təsir etməkdədir. Deyilən şeirlər kitabında poeziyanın bütün imkanlarından

istifadə edilibdir, poeziyanın necə böyük bir imkana malik olduğunu göstəribdir.

Mən bu kitabı oxuyarkən bir daha belə bir qənaətimdə mütləq oldum ki, poeziya və

poeziya anlamı bütün mümkünsüzlükləri mümkün edən bir anlamdır və onun

bütöv bir halı və mövcudluğu bu dünyada ən çox Allahın mütləqliyi ilə təmasda

olan bir bədi mətndir. Kitabdakı şeirlərin hamısı həm ruhu, həmdə mənəvi baxımdan

birbirləri ilə dərin əlaqədədir, onların hansınısa mətndən kənarlaşdırsan kitab

haqqında heç bilgiyə sahib olmayacaqsan. Kitab dünyada müharibə haqqında

yazılan yaxşı bədi mətnlərdən biridir. Söhbəti gedən kitabda poeziyanın anlamının

bütün tərəflərinin ümumiləşdirilməsi var, həmin mətndə görməyə can atdığın,

istədiyin çox anlmların varlığı hər bir misrada təzahür etməkdədir. Kitabın əsas

mahiyyətlərindən biri bizə bu anlamı təlqin edir, bəşər övladının ən gizli tərəflərini,

onun xislətini, varlığındakı vəhşiliyi ortaya çıxaran anlam haqsız və səbəbsiz

müharibədir.  Müharibə bəşər övladının elə bir mövcudsuzluğudur ki, oradan heç bir

mənəvi və fiziki baxımdan itkisiz çıxmaq olmur, həmin gerçəkikdə dünyanın

fizikliyinin və mənəvi yaşamlarının inkarı durur, yəni müharibə dünyada belə

anlayışlardan biridir ki, istənilən şəxs müharibədə varlığının təadiqinin miqyasını

azaldır, bütövləşdirmir. Bu səbəbdəndə dünyadakı bəşər övladları heç bir dini

zəminə və bir toplumun laqeyid və haqsız iddiası ilə müaharibə törətmək əslində

 

2

Allahın mütləqliyini və mövcudluğnu bəşər övladlarına və bəşər övladlarınıda

Allaha unutdurmaqdır. O səbəbdəndə yaşadığımız dünyada müharibəyə zəmin

yaradan hər bir haqsız tərəfə və hər bir xalqa onların layiq olduğu bir səviyyədə

münasibət göstərilməlidir, axı onlar belə bir şeyi yaşamaqla, bu cür hisslərə meyil

etməklə və hər bir yaşam halında yaşadığımız dünyanı inkar edirlər. Buna da imkan

yaratmaq adi bir şey deyil, axı müharibə vaxtı istifadə edilən silahlardan çıxan

tullantılar və lazımsız kimyəvi maddələr yalnız yer planetini deyil ümumilikdə

mövcud fəzaların dərinliyinə qədər gedib çata bilir, digər planetlərin atmosferinədə

mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdəndə artıq bizlər hər bir ciddi qərar vaxtı yalnız

yaşadığımız yer planetini deyil ümumilikdə kainatların mövcudluğunu nəzərimizdə

saxlamalıyıq, mövcud fəzamıza qarşı olan münasibətimizi qloballaşdırmalıyıq,

məncə artıq bu adi bir şey deyil artıq həyat və mövcudluq kredomuz olmaıdı.

Kitabdakı şeirlərdə o vaxtkı müharibədə iştirak edən ölkələrin hərbiçilərinin və o

xalqların yaşamındakı bir çox şeylərdən, məsələn;onların mahnılarından, müharibə

gedən şəhərlərin görünüşndən, arxitekturasının, kino klubların, həmin kinoklublarda

göstərilən filmlərin və sairələrin imkanlarından yetərincə bəhrələnilib və

yetərincədə istifadə edilibdir, bu da uğurla edildiyindən həmin bədi mətnlərə daha

çox rəngarənglik gətiribdir. Bu kitabda cəmlənən bədi mətnlər əsasən sürrelaizmin

bədi imkanları ilə yaradılıbdır, burada müharibə haqqında hansısa bir şey

gizlədilməyibdir, hər bir şey və hər bir anlam olduğu kimi yazılıbdır, bu

yazılanlarda o dövürdə olan həqiqətləri bizlərə olduğu kimi çatdırılmasında

mühüm rol oynayıbdır. Sizlərə deyim ki, kitab heç də pessimist bir kitab da

deyil, kitabda bəzən həyatın yaşamalı tərəfidə təsvir edilibdir, məsələn;belə bir fikir

oxucuya aşılanıbdır ki, bu hələ dünyanın sonu deyil, amma dünyanın sonunu gətirə

biləcək bir şeydir, buna görədə dünyadakı yaşam və mövcudluq səviyyəsi elə bir

həddə çatdırılmalıdır ki, dünyadakı hər bir anlamın real gerçəkliyi hər bir şeyə və

hər bir yaşanana olacağa sivil münasibətdən keçir, bu dünyada hər bir şey canlıdır,

əgər biz o şeyləri dərindən duysaq və dərk etsək Allahın daimi mütləqliyinin hər

bir tərəfini duyub, yaşamağı bacararıq, həmin halda dünyadakı hər bir reallıq

vasitəsi bizə istədiyimiz formada qayıdacaq. Yəni haqsız müharibə bu dünyadakı,

kainatlardakı nələrinsə yaşamsızlığın yaşamaqdır, varlığının istədiyin nəyəsə

qovuşmağının inkardakı mövcudluğudur, daha bundan artığı deyil. Belə bir üsullada

dünyada yaşamaq hansısa mövcudluqda varlığını təsdiqləməyin ən mənasız yaşam

tərzidir,  bu birmənalı formada belədir, bunu bütün mənada anlamaq və duymaq

lazımdır.  Kitabdakı şeirlərdə belə bir cəhtədə mövcuddur ki, təsvir olunan şəhərin

hər bir gerçəkliyində bəşər övladlarının həyatının mifik reallığı durur, şəhərin

içində gedən qarşıdurmadan sonra küçələrdə qalan əsgər və mülkü vətəndaşların

meyitlərinə diqqət yetirilərkən onların hər bir tərəfində yaşadığımız dünyanın

necəliyinin obrazı dayanır, dünyadakı hər bir reallığının mütləqliyə əsaslanmadığını

 

3

göstərilir. Elə bil şair bu təsvirlərlə bizlərə göstərir ki, bu dünyadan nəinki mələklər,

hətta Allahda imtina edə bilər, axı Allahdan ötrüdə nələrinsə həddi var, bəşər

övladları həmin həddləri aşanda onun mövcud olub-olmamağının Allahdan ötrü

heç bir mənası qalmır, bu dünyada hər bir şey, hər bir anlayış elə yaşam və

mövcudluq tapmalıdır ki, həmin reallıqlar yaşamlarını dünyanın, Allahın qarşısında

əsaslandıra bilsin, məncə həmin halda bəşər övladının haqqı Allah tərəfindən

əsaslandırma məqamı kimi qəbul edilər və O yeri gələndə bəşər haqqını fərdi

varlığındakı haqla bərabərləşdirər. Bildirim ki, söhbəti gedən bu maraqlı şeirlər

(həmin mətnləri birbirindən ayrı və birbiriilə əlaqələndirilmiş bədi mətndə hesab

etmək olar)kitabın digər bir tərəfidə var və bu maraqlı təsirin həyati və ədəbiyyat

tərəfidə mövcuddur, bu kitabın yazılan vaxtına diqqət yetirsək o halda dünya

poeziyasında hansı bədi təfəkkütrlərin olduğunu yaxşı bilərik. Belə şeirlər kitabını

oxumağı mən gənc yazarlara və poeziya sevərlərə məsləhət görürəm, bu kitabda

olanlardan yaxşı duyğular yaşamaq olar, belə bədi mətnlər çox insanda öyrənmək

həvəsi yaradır və poeziyada olanların hələdə dünyada yaşayan bəşər övladlarını

ucalarda saxladığını, onları Allahın nəyə görə hifz etdiyinin səbəblərindən birini

bizlərdən ötrü aydınlaşdırır, kim bilir bəlkə elə Allahın ən böyük imaknları

poeziyadadı və yaxud bəlkə elə Allah elə Poeziyadı. Əgər hələdə yaşadığımız bu

dünyada Allah yazarlara belə şeyləri yazmağa şərait yaradırsa deməli bu belədir. Bu

o deməkdir ki,  fərqlənmənin digər bir üsulunu, Allaha daha yaxın bir üsulu tapmaq

lazımdır, heç vaxt haqsız müharibə vasitəsi ilə fərqlənmək mümkün deyil. Haqsız

müharibə nəyisə dərk etməyin üsulu deyil, əksinə dünyanı və Allahı dərk edə

bilməməyin vəhşi üsuludur.  Əgər bəşər övladı dünyanı və Allahı dərk etməyin

daha məqbul üsulunu yaşamağa meyil etsə həmin halda dünya və Allan özü bəşər

övladlarında fərqlənməyi, yaxud təzahür etməyi lazım biləcək. Haqqında

danışdığmız Paul van Ostaijenin “İşğal edilmiş şəhər”şeirlər kitabı da bəşər

övladına məhz bunu təlqin edir.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

Tweet