İbrahim İbrahimli

 

Evald Flisar və onun “Sehirbazın şagirdi”romanı

 

Esse

 

Sloveniyalı yazıçı, drmaturq, publusist Evald Flisar dünya çapında tanınan bir

yazardır. O əsasən romanları ilə məhşurdur. Yazarı ən çox tanıdan “Sehirbazın

şagirdi” romanıdır. Roman birinci şəxsin dilindən nəql olunur. O, Hindistanda,

Himalay dağlarında Tibetdə buddizim dinini və onun yaşam şərtlərini öyrənmkdən

ötrü dünyanın bu sakit guşəsinə yollanır. Orada onun müəllimi, ustası lama

Yoqonondadır, o onu dağlardakı yaşamları ilə müəllifə varlığındakı artıq

anlayışlardan arınmaqdan ötrü müxtəlif yollar göstərir, onun bir usta, yaxşı şagird

olmasına kömək edir, onu buddizmin müxtəlif dini qaydalarla şəxsi varlığını, bir

insan kimi fərdi Azadlığını tapmasından ötrü müxtəlif dini sınaqlardan keçirir.

Romanın mahiyyəti geniş dini anlmalıdır, müəllif romanda İslam, Xristian, Tövrat

dininə yaxın müxtəlif məqamlar təqdim edir. Qeyd edim ki, Flisarın bu romanından

əvvəl bu kitabın mahiyyətinə yaxın kitablar çap olunubdur, məsələn Karlos

Kastanedanın, Nobel mükafatçısı Jan Leklezionun yazdığı romanları buna

aid etmk olar. Həmin yazıçılar müxtəlif vaxtlarda müxtəlif irqlərin və dini adət-

ənənələri əhatə edən romanlar yazıblar və bu yönümlü yazıçılar kimi

məhşurlaşıblar. Romanın yaşam atmosferi mifik bir aura ilə zəngindir, romanın hər

bir hissəsində mühüm yaşam proseslərindən bəhs edilir və romanın əsas obrazı ilə

Yoqononanın fərdi dünyası, psixaloji aləmi çox ustalıqla təsvir edilir. Bu təsvir bizə

həmin obrazların daxili aləmi ilə yaxından tanış edir. Romanın mahiyyəti mifik bir

struktur üstündə qurulsada hər bir şey oxucuya mütləq reallıq kimi təsir edə

bilir. Romanın fabulası əsasən məcaracı bir üsulda təqdim edilir, amma bu belə

olsa da roman cox ciddi bir axarda yazılıbdır. Romanın hansısa başlığını oxuyub

demk olmaz kı hansısa hissə sırf romanın macəra janrına məxsusdur.  Roman

fəlsəfi reallıqlarla, fəlsəfi yaşamlarla zəngindir. Müəllif hər bir yerdə romanın

mahiyyətini dərinləşdirməyə, onun mahiyyətinin nədən ibarət olduğunu

əsaslandırmağa çalışır və çox vaxtda buna nail olur. Biz burada buddizim dinin

bilmədiyimiz tərəflərini görür və yaşayırıq. Müəllif buddizim dininin mahiyyətinə

çox yaxşı bələddir və onun fəlsəfi tərəfini çox yaxşı bilir. Romanın əsas mahiyyəti

bir reallıq və bir fəlsəfi sistemin əsasında qurulubdur. Bir insanın mövcudluğunun

qovuşması, yaxud qovuşmağın mövculuğu. Romanda buddizim dininə məxsus olan

və bu dinin əsas atributu olan monastrların təsvir və bunun buddizmə nələr bəxş

elədiyi ilk vaxtaca hiss edilir. Müəllifin və Yoqononun dağlarda və sıldırım

qayaların arasında yerləşən bir neçə monostrda müxtəlif zaman anlayışlarına

məxsus olan təriqətlərin buddizimlə hansı yönümdə əlaqələrin olması və bu

əlaqələrin buddizim dininə nələr bəxş etdiyinin izahı çox ustalıqla göstərilibdir.

Romanda əsasən müəllif və onun ustası dünyada mövcud olan zaman anlayışının

necə idarə edilməsi haqqındakı düşüncələri adama əsasən Azadlıq hissi aşılayır.

Burada əsas obrazların yaşadıqlarını yazarkən fərdi Azadlıq hissinin dünyadakı

yaşam sistemlərində necə vacib bir anlayış olduğu bütünlüklə göstərilə bilir. Məncə

romanda əsas ideya fərdin, dünyanın Azadlıq hissində mövcud olmağı və birdə şərq

və qərbin birbirinə zidd olan necə yaşamlar yaşadığını göstərməsidir.  Bir mənalı

formnada demək olar ki, bu sivlizasiyalardakı yaşamların qarşılaşmasında

barışığın, birbirini tam qəbul etmənin əsas və inkaredilməz yaşam üsulu olduğu

deyilir, bu üsul bir şeylə əsaslandırılır; dünyadkı və həmçinin kainatlarda yaşayan

sivlizasiyaların ilkinliyini unutmaması.  Məncə müəllif gəlib dağların arasındakı bir

monastra çatıb, orada Dolma adlı bir qızla tanış olarkən və onunla əlaqəli çox

mükəmməl bir monastrda olan rituallar zamanı onların ikisinin (əsas obrazla Dolma

adlı yeniyetmə qızın) yaşadıqlarını buna misal göstərmək olar. Romanda heç də şərq

və qərb sivlizasiyaları bir mövcudluq kimi qarşılaşdırılmır. Bunların yaşamı

arasında ortaq nöqtələr axtarılır.  Bunun nəticələrinin insanlığın yalnız inkişafına

xidmət edilən tərəflərinə meyillənməyinin lazım olduğunu göstərilir. Məncə müəllif

dünyanı idarə edən şəxslərin, yaxud mütləq güclərin dinləri bəşər övladlarının

gözündə mütləq bir şey olmadığını göstərmək istədikləri dövründə dinin heç də

ötəri bir şey olmadığını göstərməsi çox təqdiredici haldır. Axı dünyanı idarə edənlər

dini reallıqları aradan qaldırmaqla bu dünyadakı insanları zombiləşdirmək

istəmələri (əsasən yerdən kənar sivlizasiyaya aid olan redpolitlərin) dövründə bu

kitabın dəyəri danılmazdır. Müasir dövürdə xristian, islam və sair dinlərinin

mahiyyətinin inkar edilməməsidə buna təsdiq edir. Roamndakı Henri, Marfred və

avstiriyalı ilə olan başlıqlarda çox yaxşı təsvir edilib, burada bütün obrazların

yaşmları çox incəliklə açıqlanıbdır. Xüsusilə də müəllif monastrdan çıxıb digər

istiqamətə gedərkən qayalıqların arasında hind ovcusunun və digər şəxslərin

öldürülməsini və orada hindli ovçunun ölüm səhnəsini çox ustalıqla incələyib, o bir

neçə abzasla ölümün nə demək olduğunu çox yüksək səviyyədə incələyib.

Romanda buddizmin xüsusi bir mərhələsi olan Tantranın yaşamındakı

reallıqlar, onun mifik, mistik və real tərəflərinin fəlsəfi mahiyyətində olan

nüanslarıın reallığı daima romanın oxunuşunu bir səviyyədə saxlamağı

bacarır, romanda olanlara hansısa bir sentamentallıq kimi deyil sırf bir hadisə kimi

görüb dərk edirsən və bu dinin çox ilahi tərəfləri olduğunu qəbul edirsən. Məncə

bunu da müəllifin uğuru kimi dəyələndirmək olar. Romanda müəllifin

bütün dinlərə və təriqətlərə hörməti daima hiss olunur, bu romanda heç bir dini

anlayışa qarşı laqeyidlik hissi yoxdur. Əksinə müəllif göstərir ki, bu dünyada indən

belə heç bir dinin yenidən yaranması mümkün deyil, olsa hansısa dini reallığın yeni

təriqəti yarana bilər və bu təriqətin də reallığı yalnız və yalnız mükəmməlliyi əhatə

etməlidir ki, yaşadığımız dünyada hansısa bəşəri anlaşılmazlıq olmasın. Müəllif

Tibetdə yaşayan sadə insanların yaşayışını göstərərkən onların bu dinin müxtəlif

tərəflərini yüksək səviyyədə saxlamaları yaşamağın mükəmməlliyinin nəticəsidir

və həmin yaşam müəyyənliyi heç də təsadüfi bir şey deyil, bu dinin və bu dünyadakı

dinlərin hər biri ilə yeni bir sivlizasiya mərhələsinin reallığı kimi qəbul etmək

lazımdır. Romanda buddizimin mahiyyətindən danışarkən, bu dinin bütün

tərəflərini yaşayarkən heç bir halda söhbəti gedən dinin islamla, xristian diniilə və

Tövratla əlaqəli olan hansısa bir məqamı qabartmır, sadəcə olaraq buddizmin bu

dünyadakı yerini göstərir, bu düni hansısa dinlə qarşılaşdırmır.  Buddizmi ən yaxşı

din kimi təbliğ etmir. Bu dini hansısa dinə qarşı qoymur. Bunu

mümkünsüz hesab edir. Fikirmcə bunun belə olması və müəllifin burada hər bir

şeyin yerini dərindən bilməsi, bunun heç də onun şöhrət qazanmaqdan ötrü hansısa

avantüraya meyil etməyə qoymur onun mahiyyətinin intellektual cəhətdən

səviyyəli görünməsini təmin edir. Heç bir halda dini

konyukturaya meyillənmir. O sadəcə olaraq Azadlığını axtararkən nəyi yaşamağı

bacarırsa həmin hissləri çox səmimicəsinə oxucularla bölüşür, əsasən də oxuculara

inanaraq mahiyyətini izah etdiyi dinin hansısa regionun dini kimi deyil mütləq bir

din kimi bəşəri olduğunu göstərir. Böyük bir reallığın sığındığı bir yaşam tərzi kimi

qəbul edir. Bu romanın daha bir yaxşı cəhəti də odur ki, mətndə heç vaxt Allaha

qovuşmanın hansısa məqamda mümkün olmadığını ustalıqla təyin edir.  Bunun da

formulasını belə göstərir, əgər sən fərdi varlığının fəlsəfəsini dərk etsən o halda

Allha və Allahsayağı Azadlığa qovuşa biləcəksən. Fikirimcə buna görədə romanın

əsas obrazı ustadı Yoqononun vasitəsi ilə çox bəşəri duyğular yaşayarkən dərk edir

ki, hər bir şey Allahı və şəxsi varlığını necə dərk etməyindən asılıdır. Romanda əsas

obrazı ustası Yoqononun onu bir neçə dəfə şəxsi varlığı ilə yalnız qalmasına şərait

yaratması onu təkmilləşdiməyə xidmət edir. Müəlif yalnız qalarkən artıq yaşadığı

dünyanı bir ölkə, bir qitə kimi dərk etmir, onun mövcudluğu nəinki yer planetindəki

qitələri hətta mən deyərdim bütün kainatları əhatə edir, o bunu buddizim dinini

mahiyyətini yaşayarkən hər bir halda anlayır, o bu dünyada Azadlığın olduğunu

dərk edir, bilir ki, Azadlıq hissi bu dünyada anlar kimi mövcuddur, bəşər övladı bu

dünyada bunu belə yaşaya bilər. Müəllif bunu anlasa da romanın finalında, ölkəsinə

və evinə qaydarkən daha inamlı olur ki, indən belə elə yaşamalıdır ki, bəşər

övladının yaşamındakı Azadlıq hissi hansısa anlara deyil cox uzun zamana hesablansın

və bu hiss də çox mükəmməl olsun. Romanın əsas mahiyyəti budur və bununda belə

olması səbəbindən də söhbəti gedən romanı oxumağa dəyər və sizlərə çox yeni

hisslər, fəlsəfi həqiqətlər bəxş edər. Sən bu roamnı oxuyandan sonra dini azadlığın

və fərdi Azadlığın çox yeni bir insan yaratmasının mümüknlüyünü görəcəksən,

biləcəksən. Elə əsl yazıçı bəşəriliyi də budur.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

Tweet