İbrahim İbrahimli

Dünyanı anlamaq istəyi

Gürcü yazıçısı Şota İatşvilinin "Həvəskar" romanı haqqında

Müasir gürcü ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən biri də Şota İataşvilidi.
O şair, yazıçı, tərcüməçidir. Onun çoxsahəli yaradıcılığı var. Dəfələrlə müxtəlif
ölkələrdə keçirilən poeziya festivallarında olub. Onun yaxınlarında Azərbaycanda
romanı çap olunub. Romanın adı “Həvəskar”dı, biz onun bu romanı haqqında
danışacağıq və o roamnın mahiyyətini sizə çatdıracayıq. Kitab geniş romandı və
müxtəlif vaxtları əhatə edir. Roman pandemiyadan qabaq, pandemiyadan sonrakı
vaxtlardan söhbət açır. Kitabda əsas obraz şair Nikolozdu. Bütün hadisələr onun
ətrafında cəryan edir. Biz romanın əvvəlində görürük ki, onun həyatı çox normal
keçir. O həyatının həmin vaxtında müxtəlif elimləri öyrənməyə can atır, o
astronmomiya, biologoiya, fizika, riyaziiyyatla və sair elmlərlə çox maraqlnaır. Bu
maraq onun varlığına hopduqca, ona sirayət etdikcə həyatında müxtəlif mənəvi
təlatümlər yaranır,onu indiyə qədər yaşamadığı fikirlərə tərəf yönəldir. O mövcud
həyatda çox darıxır. Keçirdiyi ömür haqqında əsasən yaxşı,bir qədərdə bədbin
fikirdədir, o daima bu hisslərin əhatəsindədir. Elə zənn edir ki,o yaşaına qədər
yaşadığı ömrü ciddi yaşamayıb,şəxsi həyatında olan yaxşı şeyləri nkar etməklə
məşğul olub. Həyatında istədiyinə çatmayıb,o bədi jurnal redaktorudur.O narahat
admadır, hər an həyatında yaxşı bir yeniliyin olmasını istəyir.Bu da onu müxtəlif
nəticələrə və maraqlara gətirib çıxarır,yaşadıqlarına yeni mükəmməl şeylər əlavə
edir. Romanı ciddi,intellektual bestseller adlandırmaq olar,məncə romanın
mahiyyətinə bu ad daha yaxındır. Romanda bir çox obrazlar var,bu Nikolozun
həyatının mənəviyyatının,mahiyyətinin açılmasına xidmət etsaədə,onlar köməkçi
obrazlar olsada bu obrazların ciddi obrazlar olduğunu və əsasən yaxşı işləndiyini
görərik. Nikoloz çox dərin adam olur, onun maraq dairəsi yalnız bir məkanla
bitmir,onun həyatı dünya ilə simmetrik formada göstərilir. Məncə müəllif bu üsulla
dünyanın obrazını onun simasında göstərməyə çalışıb. Bu roman hər məqamında

dünya ilə əlaqədar bir sistem olaraq oxucuya təqdim edilir. Nikoloz romanda
unersal və intellektual bir şəxsdir,o hər bir halda dünyadan qopmur. Onun əvvəlki
həyatı yalnız yer üzü ilə vəhdət təşkil edir. Həyatının bu çağında müxtəlif elmlərə
meyil göstərməsi onun yaşadığı dünyanı ayrı formada,yeni bir üsulda dərk etməsi
ilə əlaqəlidir. O yaxın bildiyi hər bir şəxsə(məsələn Keseneya, latviyalı xanım
Quanda və sair)göy üzünün xərtəsini hədiyyə edir,bunu dünyanın ən dəyərli
anlayışı hesab edir. Bunun belə olması heç də romanda təsadüfən
gerçəkləşdirilməyib. Bu üsul onun dünyanı daha aydın və daha ucadan görmək
istəyinin nəticəsidir. O hər bir halda yaşadığı cəmiyyətdə,yaşadığı formasiyada
yenilik,cəlbedici şeyləri, anlayışları yaşamaq iddiasındadır.O darıxanda,dünyanı
istədiyi kimi dərk etməkdən ötrü Latviyanın cəlbedici şəhəri olan Venstplisə
gedir.Orada haçansa keçirilən poeziya festivalında iştirak edibdir.O loyallığa
meyilli ruhunu o şəhərdə axtarır,orada onun təmin edən yaşamla rastlaşacağına
inanır.Romanda belə hallar çox olur. Nikoloz gah varlığını Kolumbiyadakı,
Almaniyadakı, Çindəki, Latviyadakı və sair məkanlarda görür. İstədiyi şeyləri həmin
məkanlarda tapacağına inanır. O daimi narahat ruhunu mükəmməlləşdirməklə
məşğuldur,o hər bir şeydə,anlayışda varlığını tapmaq istəyir;həyatda da,yaşadığı
ömürdə də,yerdə də,göydə də, dünyanın hər bir yerində belə yaşamdan kənar
olmur.O belə bir vəziyyət yaşamamaışdan əvvəl yalnız poeziya ilə məşğul
olub,texniki elmlərə meyil göstərməyibdir.Elə bil o yaşayışının bu dövründə
bədiyyatda varlığını,ömrünü aşkarlaya bilmir.O romanın bütün epizodlarında
ancaq müxtəlif bilgilərlə maraqlnır,hətta boş vaxtı olanda telefonunda internet
vasitəsi ilə müxtəlif proqramlara baxır,nəyisə öyrənməyə çalışır. Məncə onun bu
cəhdi müəyyən nəticələrdə göstərir,onun dünyanı,dünyada olanları qavramasın
müəyyən qədər təmin edir,amma bu bilgi tam olmur, yenədə o rahatlıq tapa
bilmir. O bəzən belə yarımçıqlıqdan qaçamqdan ötrü bir qadınla,Lena ilə görüşür,
hətta o sevgi vaxtıda öyrənmək istəyindən imtina etmir.Bir şeyi unudur ki,müasir
texniki elmələrin,texniki fənnlərin imkanları yalnız bizləri indiki vəziyyətə gətirib
çıxarır,artıq texniki elmlər klassik dövrünü yaşamaqdadır və bu elmlər qətiyyən
müasir tələbləri heç cür təmin etmir.O anlamır ki,onun istədiyi fəlsəfədə
mövcuddur.Fəlsəfə elmidə artıq əvvəlki vaxtını keçibdir.Yəni indiki dövürdə
fəlsəfə elmi yalnız fikirin fəlsəfəsi kimi inkişaf edibdir,fikirin fəlsəfəsidə artıq
kalssik bir elm kimi qəbul edilməldi və indən belə ayrı formalı,mahiyyətli bir
fəlsəfi sistem yaratmaq lazımdır. Məncə indiki fəlsəfə hissin fəlsəfəsi olmalıdır ki,bizlər istədiyimiz inkişafı görək,müasir dövrdə bəşəriyyətə məhz bu yönümlü,yəni hissin fəlsəfəsi lazımdır.Əgər indiyə qədər olan fəlsəfi sistemdən imtina edib axtarış aparsaydı gəlib bu qənaətə çıxa bilərdi.

Axı hissin fələsəfəsi elə bir fəlsəfi sistemdir ki,o əsasən bəşər övladlarının,
dünyanın mistik anlayışlarının mahiyyətini öyrənir.İndiyə qədər öyrəndiyimiz

fikirin fəlsəfəsinin inkişabı bizə yalnız indiki səviyyəyə çatmamızı təmin edib,
bundan o yana o texniki fənllərin imkanları mütləq deyil və o bəşəriyyəti istənilən
səviyyəyə apar bilməz, onun imkanları bu qədərdir. Əsasən hissin fəlsəfəsinin
imkanlarından istifadə edib dünyadakı mistik anlayışların mahiyyətini öyrənmək
lazımdır.Yalnız bu halda bu dünya inkişafın düzgün istiqamətə apara bilər.Axı
hissin fəlsəfəsi öyrənmək mistik anlayışların sirrinə varmaqdan ötrü ən yaxşı
üsuldur, məncə onun imkanları vasitəsi ilə dünyada mövcud olan biliyin,fikirin və
hissin bir mərhələsin deyil bir sıra mərhələlərini öyrənmək olar.Bu da bu dünyanın
fundamental inkişafını təmin edər. Nikoloz məhz belə bir şeyə meyil etmədiyindən
həmişə bu dünyada olan bəşəriyyətin və şəxsi varlığının kultno (mənəviyyatın
inkarı) forması ilə rastlaşır,qarşılaşır.O hər bir reallıqda varlığını
axtarmaqla elə şeylərə meyil edir ki,bu onun mənəvi reallıqların vakumunda qalır,
şəxsi varlığının imkanlarından yararlana bilmir.Nikoloz bir şair kimi istedadlıdır.
Darıxdığından,həmdə istədiyi kimi yaşamadığından daim sıxılır,o bir şeyi anlamır
ki,o bu dünyada fiziki reallığını deyil ruhunun reallığını yaşamağa can atır.O heç
bir çərçivəyə sığımır,yalnız bir məkanın deyil dününyanın vətəndaşıdı.Nikoloz
varlığında bir məkanı deyil dünyanı hiss edir.Dünyanı bütöv halda yaşamağa
çalışır. Romanda dünyanı bütöv halda görmək istəyi güclüdü və bu yaxşı bədi
seçimdi. Bəzən müəllif Nikolozun,onun sevgililəri Keseneianın,Lenanın və gənc
yazar Maşonun fikirlərini bədi məqamla deyil publisistik formada oxuculara
təqdim edir, bu bir qədər romanın bədiliyinə xələl gətirir.Məncə onların düşüncələri
bir cümlə ilə,publisistik formada deyil,bədi və əhatəli formada təqdim edilsəydi bu
romanın bütövlüyünü mütləq formada təmin edərdi,onu daha çox qloballaşdırardı.
Bu məqam bədiyyatın reallığını təsdiq etməyən yazı priyomudu. Axı bədi mətndə
düşüncə mütləq faktı və mütləqliyin bu faktını heç bir anlam inkar edə bilməz.
Buna baxmayaraq romanda hisslərin reallığı çox təbidir. Xüsusilə Nikolozun
vaxtilə bir məhəllədə yaşadığı Qela ilə aralarında olan dialoqlar çox səmimidir,bu
cür səmimilik admada çox mərhəm duyğular oyadır, adamı keçmişinə diqqətlə
baxmağa yönəldir,adama nostalji hisslər yaşadır. Mən deyərdim ki, ”Həvəskar”
romanında dünyaya ilk baxış Nikoloz ilə Qelanın bir küçədə rastlaşmasından
başalyır. Onların söhbəti zamanı məlum olur ki, Qela bir müddətdir Almaniyada
yaşayır və orada mikrosxem düzəldilən bir zavodda işləyir. Nikolozda texniki
sxemlərə maraq olduğundan ondan həmin mikrosxemin düzəlmə üsulunu ona
öyrətməyə xahiş edir. Əslində mikrosxem məqamı romanda müəllif tərəfindən
ortaya atılmış adi bir mövzu, adi bir məqam deyil. Bu müasir dünyamıza mühüm bir
baxışdır.Romanı oxuyurkən görürsən ki, Nikolozun yaşadığı həyatı və elə
yaşadığımız dünya o cür mikrosxemə oxşardır. Mən deyərdim ki, bu müəllif
tərəfindən çox uğurlu tapıntıdır və müəllif romanda çox üstalıqla həmin ətrafda
bədi manevrlər edir, romanı vasitəsi ilə bu xaotik dünya ilə bizi tanış edir. Göstərir ki, əslində bu dünyanın hər bir şeyi mənalıdır və yaşanılan ən adi bir şeydə bu dünyanın yaşam tarixində müxtəlif ömür,həyat proseslərinə təkan olan bir şeydir, bunu heç vaxt ötəri bir şey kimi yaşamayın.Fikirimcə yazıçı Şota İataşvili bu

romanında bizlərə bir yaşam dünyasının modelini təklif edib və bu təklifdə bir şeyi
təlqin edir ki,bu dünya hamımızındı.Gərək bu dünyada yaşayan bütün insanların
yaşamı və insani əlaqələri elə bir yüksək səviyyədə olmalıdır ki,hər bir şəxs,
əsasəndə yaradıcı şəxslər bu dünyanı varlığının əsas hissəsi kimi qəbul edə.
Yaradıcı şəxslər darıxıanda istədiyi vaxt yaşadığı ölkədən dünyanın digər bir
ölkəsinə çox rahat,hansısa bürokratik qaydalalrla üzləşmədən hər bir tərəfə gedə
bilsin, orada istədiyi kimi yaşamağı bacarsın. Ən əsasıda bu dünya yaradıcı
şəxslərin, düşüncə admalarının istədiyi kimi olsun. Bütün dövlətlər,ölkələr
dünyanın idarə edilməsində yardıcı admaların humanist fikirləri ilə hər bir şeyə
münasibət bəsləsin, hər bir şey o cür yaradıcı admaların dünyaya baxışı ilə
fərqləndirilsin,dünyada yaşamaq mikrosxemlərin anlaşılmaz reallığını ifadə
etməsin. Nikolozun axtarışı onu, yeni biliklərə sahib olmaqdan ötrü rəsədxanayada
aparır, orada nəhəng kosmosu müşahidə edir. Rəsədxanada yaxın meşədə
sərbəstliyini tam duymaqdan, hiss etməkdən ötrüdə ürək dolusu qışqırır.Fikirimcə
müəllif bununla dünyanın müasir dövürdə ilkinliyə qayıtmasını vacib bilir.Bəşər
övladının müasir texnelogiyaya sahib olması yolunda ilkinliy məhv etməsinə qarşı
çıxır,bunun yalnız yer planetinə deyil,bütövlükdə kainata mənfi təsirir olduğunu
bildirməyə cəhd edir. Bu cəhdlərin hamısı Nikolozun çoxlarından fərqli olaraq
bəşər övladının ilkinlik dövrünün qaydaları ilə yaşadığına işarə edir.Fikirimcə bu
dünyanı anlamaqdan ötrü çox uğurlu cəhddir, bunu təqdir etmək lazımdır,ancaq
dünya ilə, kainatla əlaqəli cəhdlər vaxtı müəllif Allahla əlaqəli müəyyən məqamlara
da,fəlsəfi fikirlərə toxunsaydı bu bütövlükdə romanı daha mükəmməl edərdi.Bu
uğurlu cəhdlər zamanı müəllif göstərir ki, Nikoloz bu dünyada təbiətinə uyğun bir
mühüit axtarır, bunu tapmadığından fərdi dünyasında təskinlik tapır,şəxsi varlığını
bu dünyadan ayrıb bildiyi ilkinliyi ilə yaşamağa can atır. O təbiliyi varlığının əsas
mahiyyəti hesab edir, bunu məhz belə qəbul edir. Onun botonoika elminə marağıda
bununla əlaqələndirilməlidir. Bunu o gəncə yazıçılara və şairlərə ustad dərsləri
keçməkdən ötrü şəhərin yaxınlığındakı istirahət guşəsinə dəvət edilən bir vaxtda,
axşam vaxtı o təbi ilkinliyini qoruyan bədi istedadı və dünyanın ilkinliyini
yaşaması vəsitəsi ilə uçmağı bacarmasıda onun bu cür olduğunum təsdiqləyir. Onun
uçduğunu təsadüfən görən gənc yazıçı Maşoda hardasa ona bənzəyir. O səbəbdəndə
ona meyil edir,hətta onunla görüşməyədə,dərin münasibətlər yaratmağıda lazım
bilir.Bununla belə Kesenenin xatirinə Maşoya çox meyil etməməsidə, Kesene
xəstələnərkən bir çox şeydən imtina etməsidə və onun sağalmasıda bunu göstərir
ki,Nikoloz bu dünya nə qədər imkan yaradırsa elə o qədər təmizdir,çox saf
adamdı. O qızı Meqi ilə münasibətdə də çox saf və səmimidir. O münasibətlərində

heç vaxt qeyri-səmimilik etmir,qızınıda yaşadığı yaşamı ilkinliyi ilə hifz edir. Onu
Kesene ilə münasibətində bu dünyanın yaşam tərəfinin ən şəffaf tərəfi kimi görmək
istəyir. Hətta mən deyərdim ki, Kesenenin tam sağalmasıda Nikolozun ilknliyinin
ona təsir etməsi ilə reallaşır.Bu romanda qeyd olunmasada bunu onun
tətltəhəlşürunda alt qatlarında yaşadıqları mütləq formada təsdiqləyir.Nikoloz elə
bir insandı ki,o heç bir vaxt varlığında olanları hansısa mənasızlıq vasitəsi ilə
təsdiqləmək istəmir,daima həyatında mütləq yaşam üsulu tapmağa çalışır.Buna
görədə o dünya ilə münasibətində futbola,futbol meydanında olanlara tamamilə
ayrı formada münasibət bəsləyir.Bütün bunlar göstərir ki,roman çox ciddi əsaslarla
yazılıbdır,yaşadığımız dünyanın əsas parametləri üzərində qurulubdur.Yəni
yaşadığımız dünya budur. Əgər istəsək bu dünyanı Allahın bizdən istədiyi formada
yaşada bilərik,onun varlığını bəşər övladlarının ömrü ilə uzlaşdırmağı bacararıq.
Hər bir halda dünyada olanları istədiyimiz kimi görərik,sadəcə olaraq dünyadakı
bəşər övladlarının hər bir yaşamını yaxşı mənada fərqləndirmək lazımdır.Romanda
Nikoloz dünyanı dünyanın istədiyi kimi yaşayır,yaşayışını dünyanın yaşamına
uyğunlaşdırır,o səbəbdəndə çox vaxt yaşadığı məkanlarda olanları yaxşı anlayır.O
dünyanı, kainatı,yaşadığı məkanı yetərincə dəyərləndirir.O məkanlarda olanları
istədiyi formada qəbul edir və bunuda kiməsə hansısa mənfi təsiri olmadan
edir.Nikoloz hər bir vaxt dünyada və ətrafında olanları bir şair kimi,bir yaradıcı
insan kimi yaşayır.O,o qədər həssas bir insandı ki,lazım gələndə ətrafında,dünyada
olanlara durub kənardan baxa bilir,o insan taleyinə Allah kimi münasibət bəsləyir,
heç bir halda bəşər övladının taleyinə ötəri münasibət göstərmir.Hər bir şeyin
reallığın şəxsi reallığı kimi dəyərləndirir,Allah tərəfindən dünya bizlərdən ötrü
müəyyənləşdirdiyinə görə dünyanı yalnız bəşər övladının inkarları ilə yaşamaq
olmaz,bu ilk növbədə bəşər övladının məkanıdı,bu da o demək deyil ki,biz hər bir
halda dünyadan vəhşi kimi istismar edə bilərik,axı bu dünya hansısa fantastik bir
anlamın deyil.bəşər övladınındı,Allah bununla bu dünyandakı bəşər övladlarına
deyir ki,dünya sizləri yaxşı anlayır,hətta mən deyərdim ki,lazım olduğundan da
yaxşı anlayır,sizlərdə dünyanı dünya istədiyi kimi anlayın,ayrı formada anlamayın.
Bu bəşər övladlarının Allah qarşısındakı mütləqliyidir.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5