Arzu Məmmədova

Orxan Pamukun "Səssiz Ev"i haqqında

2 ildi Pamuk oxumadığımın fərqinə vardım. Və tam payızda oxunacaq bir yay romanı olan Səssiz Evə başladım. Bu kitabı 3 il əvvəl yarmarkada 3 azn-ə almışdım.
Bir yazarın yeddinci romanını oxuyursansa, artıq onunla bir dostluq, könüldaşlıq qurmuş olursan. Səni nəyin gözlədiyini bilirsən.

Orhan Pamukdan ümidli olsam da, Səssiz Evi bu qədər sevə biləcəyimi təxmin etməmişdim. Səssiz Ev Pamukun səs salan ilk romanı Cevdet bey ve Oğulları ilə yenə çox müzakirə edilən Beyaz Kale romanları arasında yazdığı üçün qismən "səssiz qalan" romanı olmuşdu. Mən könül rahatlığı ilə deyə bilərəm heyranedici və sarsıcıdı.
✔Roman İstanbul ətrafında Gebze Cennethisarda bir həftəsini nənələri ilə keçirən nəvələrdən bəhs edir. Əsərin hər bölməsini fərqli bir obrazın düşüncələrindən oxuyuruq. Şüur axışı üsulu ilə yazılan əsərdə üçüncü şəxs anladıcı yoxdu. Hadisələri 90 yaşlı nənə Fatma, nəvələr Faruk və Mətin, cırtdan xidmətçi Rza, Rzanın qardaşı oğlu Həsən danışır.
✔ Əsərin ilk tənqidçilərindən Ahmet Kuyas deyir- "Pamuk bütün toplumu bir evə toplayıb. Üstəlik 100 illik Türkiyə tarixini də 350 səhifəyə yerləşdirib".
Bunu bir yazar manevrası olaraq qəbul etməklə birlikdə nə qədər gerçək olduğunu da qəbul edirəm. Bir dost qrupunda, bir ailədə, bir qəsəbədə insanlar necə fərqli dünya görüşünə, ideologiyaya sahib olur və bu münasibətlərimizə necə təsir edir ? Pamuk bunu mükəmməl şəkildə təsvir edib. Bir yazarın dehası toplum, sənət, tarix və siyasət haqqında bildikləri deyil. Bu bilgiləri içinə hopdurub, dəyirmanlarında üyüdüb yeni bir əsər olaraq ortaya çıxara bilməsindədi. Engin Kılıçın "Sessiz Evin Sesleri" incələməsində də dediyi kimi Səssiz Ev bir yerli və dönəm romanıdı. Bu yerli romanı bəşəri, bu dönəm romanını bütün zamanları romanı edən isə yazardı.
✔ Son zamanlar Pamuku siyasi yazmamaq və yetərincə cəsur olmamaqla günahlandırırlar. Pamukun siyasətdən bəhs etmədən necə mükəmməl siyasi roman yazdığını görmək üçün Səssiz Evi oxumaq lazımdı. Üstəlik bu romanı yazmağa 1980-ci ildə başlayıb. Türkiyə sağ sol savaşının pik nöqtəsi və tarixinin ən qanlı hərbi çevrilişini yaşadığı dönəmdə. Və həmin dönəmin izlərinin çox təzə olduğu 1983-cü ildə bitirib çap etdirib.
Bu romandaki bütün obrazlar bir simvoldur.
✔ Nənənin xatirələrindən tanıdığımız baba doktor Səlahəddin Darvinoğlu cumhuriyyətin ilk dönəm elitistlərini təmsil edir. Qərb mədəniyyətinə vurğun, oranı buraya həmən gətirmək istəyən, xalqdan qopuq bir aydın. Şərqi təmsil edən arvadı Fatmanı bəyənməyən ancaq onun, dolayısı ilə Şərqin sərvətini hazırdan yeməkdə problem görməyən elitist. Parisə gedərkən uzaq başı Gebzeyə gələn "Allah yoxdu" deyə ortada dolanan doktorun adı Səlahəttin-dinə sadiq, Darvinoğlu isə heyran olduğu Darvindən gəlir. Pamukun türk ədəbiyyatının bu ən önəmli obrazına ironik yanaşması Oğuz Atayvaridi.
Böyük nəvə, tarixçi akedimisyen Faruk türk ziyalılarını təmsil edir. Qalın bir ətalət pərdəsi altında, istəksiz, hadisələrə heç bir təsiri olmayan, öz iç dünyasındakı sorğuların cavabını tapa bilməmiş bir fərd.
İkinci nəvə Mətin Türkiyədəki yeni burjuaziyanı təmsil edir. Tək dəyəri pul, tək xəyalı Amerika olan Türkiyənin neoliberalları, Mətinin ailə evini satmaq istəməsi kimi ölkəni xarici sərmayəyə açan neoconlar.
Və üçüncü nəvə, gözəl, ağıllı, hər kəsin uzaqdan heyran olduğu, utopik Nilufər... Pamukun roman boyu bizə müraciət etdirmədiyi yeganə obraz Nilufər Türkiyədə söz haqqı tanınmayan və "kim vurduya" gedən türk solunu təmsil edir. Türk sağını təmsil edən Həsən tərəfindən heyran olunan və məhv edilən sol, Nilufər.Ədəbiyyatda Turgenyevin Atalar və oğullarını, qəzetlərdə Cumhuriyyəti (ah hər dövrün başı bəlalısı Cumhriyyət) oxuyan Nilufər...
Həsən heç şübhəsiz, Pamukun bu kitabda ən incəliklə, ilmək-ilmək işlədiyi obrazdı.
Pamuk bu ülkücü dünya görüşünə ola bildiyi qədər uzaq olmasına rəğmən 1980 və öncəsində ülkücü hərəkata qoşulan bir gəncin ürəyinin içinin içinə girib. O əzilmişlik, toplumun alt qatına itələnmiş, qulaqdan dolma az bilgili, olduğu bataqlıqdan çıxmaq istəyən, böyük adam olmaq istəyən, adam olmaq istəyən bir gəncin bir ideologiyaya yapışması və basqı ilə hər cür şiddətə baş vura bilməsi, gerçəkdə isə ölümünə qorxması. Onun mənfilikləri ideolji deyil, toplumsal və iqtisadidir.
80 çevrilişi sonrası dönəmdə nəşr olunan bu kitabında hara çıxırsan çıx ümid görünmür. Ancaq bu gündən oxuduğumda Pamukun nə qədər haqli çıxdığıni gördüm. Kitab özündən 20-30 il sonra nə olacağını göstərir. Türk solu(Nilufər), türk şərq dəyərləri (Fatma), Türk ziyalısı(Faruk) səhnədən çəkilir. Yüksələn isə neoliberallar(Mətin) və türk sağıdı( Həsən), geridə qalan humanizm (Rza) cırtandı, xoş niyyət (İsmayıl) isə topaldır. Hər şey isə baba Səlahəddin Darvinoğlunun səhv addımları ilə başladı. Cumhuriyyətin ilk illərində atılan yanlış addımlar domino effekti ilə bu günlərə kimi gəldi. Bu baxımdan mən bu kitaba Türkiyə cumhuriyyətinin ruhu deyə bilərəm
✔Bir-iki kəlmə də kitabın nəşri haqqında demək istəyirəm. Kitabın karton qapağını, sarı iç qapağını çox sevdim. Türkcə nəşrlərdə tərcüməçi və redaktorla birlikdə son oxuma edən də qeyd edilir. Əziz nəşriyyatlarımiz siz də çapdan əvvəl əlində karandaşla kitabı oxuyacaq adamlar tapın. Mən demək olar hər səhifədə səhvləri qeyd edərək oxumuşam. Türkcə ilə işlənən hər ortaq sözümüz eyni məna bildirmir. Məsələn, tatlı qız dadlı qız deyil, şirin qızdı. Və hər kəs Türkiyə gündəlik həyatına aşina deyil. Hər kəs Samsun paketinin siqaret olduğunu bilmir.
Bütün bunlara rəğmən Səssiz Ev Pamukun ən axıcı romanıdı. Kim Pamuku oxumaqda çətinlik çəkirsə Səssiz Evi oxusun.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5