Gülnar Əhməd

Bəxtiyarlar istəyir ki...

Yaxınlarda Araz Gündüzün statuslarından birində 1986-cı ildə olmuş bir söhbətə rast gəldim. “Asif Ata ilə bir görüşümüzdə ondan soruşdum: siz xalqımızın mənafeyi üçün mübarizəyə qalxdınız, səsinizi ucaltdınız və hakimiyyətin əli ilə minbir zülm gördünüz: ailənizi dağıtdılar, evsiz, işsiz qaldınız, təqib olunursunuz, bir sözlə, hər cür məhrumiyyətlərlə üz-üzəsiniz. Bəs niyə Bəxtiyar Vahabzadə xalqımızın bu faciəli vəziyyətində sizin kimi səsini qaldırmır? Obrazlı danışmağı sevən Asif Ata qısa cavab verdi: Bəxtiyar həm özü bəxtiyar olmaq istəyir, həm də öz xalqının bəxtiyar olmasını istəyir, bugünkü vəziyyətdə, sadəcə, bunların ikisi bir yerdə mümkün deyil.”

Asif Ata, Bəxtiyarın istəyini də, “vəziyyətin” vəziyyərini  də düzgün analiz eləmişdi. Şübhəsiz, rahat şərait, uşaqlar üçün yaxşı təhsil, kreslo rifah kapitalizmində yaşamayan çox insanın həyatının əsas missiyasıdır. Amma fəlsəfəçinin, yazıçının, rəssamın, rejissorun, bəstəkarın, əlində sənət yaratmaq üçün nəsə bir aləti olan insanın missiyası bu deyil. Yaradıcılıq cəmiyyətdə baş verənlərin bir növ ifşasıdır, etirafıdır. Yaradıcı gərək qələmini, fırçasını, kamerasını əlinə alsın, başlasın vuruşmağa. Çünki yaradıcılığın təbiətində bir üsyan var. Əgər yaradıcısansa içində baş qaldıran üsyan, haqsızlıqlara göz yummağa imkan verməyəcək. Püskürüb töküləcək xalqın, millətin, insanlığın ayağndan aşağı çəkənlərin başına. Ev, maşın, fəxri ad kimi primitiv  problemlər də qalacaq onun altında.

İstənilən cəmiyyətdə inkişafa aparan yolu yaradıcılar, ziyalılar, sənətkarlar açır.  Kütlə də bu adamların cəsarətinin arxasınca gedir. Dünya tarixində yazdıqlarıyla insanların gözünü açdığına görə insident həyatı yaşayan, sürgünlər görən, təklənən, ölkəsini tərk etməyə məcbur qalan, ölümə məhkum olunan amma mübarizəsini davam edən nə qədər nümunələr var. Sürgün həyatı yaşayan Russo deyirdi ki, “Əgər bir yazıçı vətəni üçün yararlı yazmaq istəyirsə, istəyini reallaşdırmaq üçün nüfuzu və hünəri yoxdursa, yazılarını əsla öz ölkəsində yazmamalıdır.” Russo bir vaxtlar yazdıqlarına görə vətəni İsveçrədən qovulan adamdır. Amma İsveçrəni İsveçrə edən, Russonu ölkədən qovan diktatura və ətrafındakılar deyil, yazdıqları ilə insanların düşüncəsini dəyişən Russolardır. Buna görə əvvəlcə müftə rahat həyatdan, yaltaqlıqla alınan fəxri adlardan, təqaüdlərdən imtina eləməyi bacarmaq lazımdır.

Yəqin ki Heydər Əliyevlə yazıçı Qabilin arasındakı məşhur dialoq çox adamın yadına düşər. “Siz heç dəyişilmirsiz”, “Ev hazır döyül ey hələ”, “Hansı ev?”, “Hacıbaladan soruşun görün nöş hazır döy. Hi-hi-hi”.  O videoya baxanda adamın gözünün qabağına çox şey gələ bilər. İntiqam almaq üçün bacısının ya da qardaşının ayıbını anasına deyib, onun şillələnməyini gözləyən hiyləgər balaca da, qurdun ovundan pay almaq üçün aslanı qurdun üstünə salan tülkü də. İçində bir balaca mənlik hissi olan adam, o videoya baxandan sonra o yazıçı ilə eyni ölkənin vətəndaşı olduğundan utanar. Şəxsən mən çox utanmışdım. İyrənc nümumədir. Yaşı yetmişi ötən yazıçı, ölkə prezidentini görən kimi özü üçün nəsə qoparmağa çalışırsa, xalq da onun dalına düşüb hər fürsətdə özü üçün kimdənsə, nəsə qoparmağa çalışacaq.

Hazırda mühacirətdə olan, elə də tanınmamış yazıçılarımızdan biri illər əvvəl deyirdi ki, mənim də irəli çıxmış bir yazıçı yerlim olsaydı, mən də irəli gedərdim. Sonra mühiti öyrənəndə “mühacir yazıçı”nı başa düşdüm. Bizdə yazıçılar bilir ki, onları göyə qaldıran yerlilərini ətraflarına yığmasalar hər an göydən yerə düşə bilərlər. Üstəlik öləndən sonranı da düşünməlidirlər. Ona görə  uşaqlarına, yerlilərinə gün ağlayırlar. Gün ağladıqları da onlar öləndən sonra onların yazdıqlarına gün ağlayır. Sənəti sənət özü yox, regionçuluq, qohumbazlıq qoruyur.

Ümumiyyətlə mənə elə gəlir ki, bizim (çoxluğun) sənətkar anlayışı yoxdur. Sənətkar anlayışı regon anlayışı ilə eyni mahiyyətdədir. Bu adı, kütlənin eqosunun vuran əli himayə edir. Vay o günə ki, hansısa yazıçı, ya hansısa məşhur haqqdında onun yerlilərinin yanında tənqidi söz deyəsən, ya da yazasan. Qarğa quzğun olub tökülüşəcəklər üstünə. Sənətdən anlayışı olmayan admlar başlayacaq səndə əlaqəsiz nöqsanlar axtarıb, səni yerin dibinə soxmağa. Sənət qalacaq bir tərəfdə, söhbət gedib çıxacaq küçə söyüşlərinə.

Rasim Qaraca Zülmətdə bir alatoran kitabında yazır ki, 15 yaşım olanda şeir yazan gənc dostumla Əli Bayramlıdan Bakıya, Ulduz jurnalının redaksiyasına gəlmişdim. Bizə Bəxtiyar Vahabzadənin harada yaşadığın bilmədiklərini dedilər. Küçədə dayanıb gələn gedənə baxırdıq. Bir də gördük Böyük şair maşından düşüb Ulduz jurnalının redaksiyasına girdi. Özünün şeirlərini gənclər üçün nəzərdə tutulmuş jurnala gətirən Böyük şair, ona yaxınlaşan gənclərə “uşaqlar, siz keçin maşında oturun, mən bu saat Azərbayan jurnalına dəyib qayıdıram deyir. Böyük şair bir neçə saat sonra qayıdır, sürücüyə “Kommunist nəşriyyatına sür”, Rasim Qaracanın yol boyu şeirlərini söyləyən gənc dostuna da, “şeirlərinə diqqətlə qulaq asdım, sənin şeirin yüzlərlə gəncinkindən səviyyəlidir, ancaq bu şeirləri mətbuata təqdim edə bilmərəm, çünki bu yaxınlarda bir gəncin şeirlərini çap etdirdim, onlar da plagiat çıxdı, özümə söz vermişəm bir də gənc şairələrin şeirlərini çap etdirməyəcəm” deyib başından edir. Əl qərəz Böyük şairlə gənclərin görüşündən gənclərə qalan QAZ-24 markalı avtomaşında 20 dəqiqəlik gəzinti olur.

Rasim Qaracanın etirafı deyir ki, Asif Ata Bəxtiyar haqqında biraz az deyib. Bəxtiyarlar daha çox özlərinin bəxtiyar olmağını istəyib, xalqın yox.

Amma Asif ata, vəziyyəti düzgün təhlil eləmişdi, “indiki vəziyyətdə bunların ikisi bir yerdə mümkün deyil.” O vəziyyətdə ki, o vəziyyət hələ də Azərbaycanda stabil davam edir. “Gözəllik” ancaq qadın gözəlliyi üçün geyim, estetik əməliyyat, ağır dieta tələb eləmir. Gözəl cəmiyyət, gözəl dövlət üçün də məhrumiyyətlər tələb edir.   Gözəl ölkəyə, gözəl quruluşa sahib olmaq üçün, heç kim rahatlığından keçmək istəmir. Hamı istəyir kimsə gələsin və özünü bunların yolunda qurban versin. Amma, səngərlərdə 17-18 yaşlı uşaqların ölümünə adi baxan adamlar “bəlkə o gözlənilən qurban elə mən özüm ola bilərəm” demir.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5