Nərmin Kamal

Bina ev olmayanda

   Diqqətinizi Buzovna-Bilgəh yoluna çəkmək istəyirəm. Yolun kənarında axır illərin əsəri olan bir bina var. Hündür, pəncərələrinə gün düşüb bərq vuran ağbəniz bir binadır. Bayırdan bir nərdivan qoysan, pəncərəsinə dırmaşsan, əllərinlə üzünü çevrələyib içəri baxsan, şüşənin o biri tərəfində ev yox, tikanlı sarı çöllər görəcəksən. Binanın eni yoxdur, fasaddan ibarətdir, dəri nazikliyindədir.
Onu film çəkilişləri vaxtı şəhər kənarında təşkil olunan məkan qurğusuna bənzədirəm bir az. Tutalım, Hollivud film çəkir, bu vaxt rejissora şəhər mənzərəsi gərəkdir. Onda çölün ortasında yalnız fasaddan ibarət binalar qururlar iki dəqiqədə. Üzdən baxırsan, balkonlarından zənbillər asılan yaşayış binasıdır, qapısını açsan, görəcəksən çöllük, çəmənlik.
   Bizim hasar-bina film çəkilişi üçün düzəldilməyib. Avanqard memarlığın qeyri-ənənəvi binalarına bənzəsə də, sənətkarlıq iddialarıyla əsər olmaq məqsədilə də yaradılmayıb. Amma ortalığa ciddi, maraqlı bir memarlıq faktı çıxıb, onun adı Kamuflyaj-Artdır.
Azərbaycanda Kamuflyaj-artın iki unikal növü var. Biri el arasında “yalançı bina” adlanan bu bina, o biri isə Azərbaycanın cürbəcür yerlərində yolların kənarına çəkilən hasarlar.
Məqsədi viran əraziləri, şoran torpaqların uzandıqca uzanan cansıxıcı mənzərəsini yoldan keçən avtomobillərin içində oturub ətrafa tamaşa edən “özgə” adamlardan gizlətməkdir.

   Bəs dünyadakı başqa Kamuflyaj-art binalar nəyi gizlədir, onların hekayəsi nə cürdür?
   Məsələn, Londonda Leinster Gardens küçəsində yaraşıqlı bir binanın yarısı “yalançıdır”, fasaddan ibarətdir. Əvvəlcədən belə tikilməyib, vəziyyət onu bu şəklə salıb. İki əsr bundan qabaq metro salınanda dəmiryol şirkəti buxar vaqonlarının gediş-gəlişinə yol etmək üçün həmin binanın iki blokunu alıb söküb, binanın ümumi görünüşünə xələl gətirməmək üçün fasadını olduğu kimi saxlayıb. İndi binanın üz qabığında qalmış pəncərələrdən içəri baxsan dəmiryol xətləri görürsən. Fasadı söksəydilər, binanın o hissəsi mırıqdiş bir ağıza bənzəyə bilərdi.
   Yaxud Kanadanın Toronto şəhəri su, elektrik yarımstansiyalarını gah birmərtəbəli kənd evi, gah da qəsr şəklində bir qabıq altında gizlətmək ənənəsilə məşhurdur. Turistlər onu qəsr, ya ötən əsrdən qalma muzey zənn edib şəklini çəkirlər, amma lap yaxınlaşıb qapı-pəncərənin üstündəki yazılara baxsalar, “Uzaq Dur, elektrik”, “Təhlükə! İçəridə gərgin yarım-stansiya yerləşir” yazılmış lövhələr görürlər.
   Yaxud da Hollandiyanın Rotterdamında yarım-stansiya, kəmərlər-naqillər qutusu kimi qeyri-estetik yerləri şəhər mənzərəsində estetik şəkildə əritməkdən ötrü bir dizayner maraqlı bir üsul kəşf edib. Onları şəhərin həmin hissəsində küçənin, skamyalarının, telefon köşklərinin görüntüləri həkk edilmiş böyük, güzgü kimi parlaq dördkünc daş lövhələrlə əhatələyib. Bununla da xoşagəlməz obyektlər mühitə qarışıb.
   Bunların hamısının ilkin məqsədi aldatmacadır, vitrindir. Bu sənət axınının memarları bir zibili daha yaxşı gizlətmək sahəsindəki qabiliyyətlərini, bacarıqlarını yarışdırırlar. Komuflyaj-artın işi gizlətməkdir.
Fərq - nəyi gizlətməkdədir.
   Əgər kamuflyaj-artın başqa nümunələri yarım-stansiya kimi obyektləri görünməz etmək istəyirsə, Buzovna-Bilgəh yolundakı bina və bizim ölkədəki başqa hasarlar arxadakı boş, yararsız nəhəng sarı çöllükləri, kasıb-kusubun evlərini gizlətmək istəyir.
Birincilər gizlətməklə yanaşı, nəyi gizlətdiyini də deyir. Yazılı lövhəylə, yaxud turistlərçün olan məlumat mənbələrilə öz kiçik sirrini açır, içində gizlənən eybəcər haqda bilgi verir, danışır. Bizim bu bina və hasarlarımızı düşünüb quran yerli memar isə siyasətçinin əlinə su tökür, insanların, qəsəbələrin gerçək həyat mənzərələrini, kasıb-kusubun daxmalarını gizlədir, üstəlik, susur, nəyi gizlətdiyini söyləmir. Gizlən, sən məni narahat edirsən. Gizlən, sən mənim ürəyimi bulandırırsan.
Sənət var həqiqətdən qaçmaq üçün. Bəlkə “anti-sənət” də demək ola buna.

Mənbə: bbcazeri.com

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5