Miqel de Servantes Saavedra

Boşanma işləri üzrə hakim.

(intermediya)

 

 

Surətlər

Boşanma işləri üzrə hakim

                                                                 Məktubdaşıyan

                                                                 Prokurador

                                                                 Qoca

                                                                 Mariana-onun arvadı

                                                                 Əsgər

 Donya Qiomar-onun arvadı

                                                                 Feldşer

 Donya Aldonsa-onun arvadı

                                                                 Hammal

                                                                 İki musiqiçi

 

Məhkəmə zalı

Hakim, Məktubdaşıyan və Prokurador daxil olurlar; Hakim kresloya əyləşir. Qoca və Mariana içəri girirlər.

Mariana (Qocaya, olduqca ucadan). Hə, budur, senyor boşanma işləri hakimi  öz hakim kreslosuna əyləşmişdir; indi istəsəm, işi ataram, istəsəm tutaram. Amma yox, indi sərbəst yaşamaq istəyirəm, bac-xəracsız, quş kimi azad dolanmaq istəyirəm.

Qoca. Allah xatirinə, Mariana, bu cür öz işinlə vurnuxma!Yavaşdan danış, Allaha and verirəm. Baxsana, öz qışqırığınla bütün qonşuları vəlvələyə salmısan; bax, indi senyor hakim sənin qarşındadır, sən çığırtısız da öz xahişini ona izah edə bilərsən.

Hakim. Mübahisəniz nədir, xeyirxah insanlar?

Mariana. Boşanma, senyor, boşanma,yenə boşanma, min dəfə boşanma!

Hakim. Kiminlə və niyə, senyora?

Mariana. Kiminlə? Qarşınızdakı bu qoca ilə.

Hakim. Niyə?

Mariana. Çünki onun hoqqalarına dözə bilmirəm, sayı-hesabı olmayan ağrı-acılarına daim qulluq etməyi bacarmıram. Valideynlərim məni heç də dayəlik və ya şəfqət bacılığı üçün tərbiyə etməyiblər. Mən yalnız həyatımı yeyən bu sümüklü skeletə yaxşı cehiz gətirmişəm. Mən ona ərə gedəndə sifətim güzgü kimi işıldayırdı, indi isə elə bil mahud parçasıdır.  Mərhəmətli senyor hakim, özümü asmağımı istəmirsinizsə, bizi boşayın. Baxın, baxın, sifətimdə necə şırımlar var; - bütün bunlar bu anatomiyaya ərdə olduğumu düşünən kimi hər gün axıtdığım göz yaşlarındandır!

Hakim. Ağlamayın, senyora! Səsinizi azaldın və göz yaşlarınızı silin, mən sizi ədalətlə mühakimə edəcəyəm.

Mariana. Şəfqətli senyor, imkan verin, ağlayım: mənim yeganə təsəllim bundadır. Yaxşı qurulmuş  krallıq və respublikalarda evlilik həyatı müddətini məhdudlaşdırmaq lazımdır. Lap icarə kimi, onların bütün həyat boyu hər iki tərəf üçün əbədi əzabla uzanmaması üçün hər üç ildən bir nikahları pozmaq, yaxud daha üç ilə təsdiq etmək gərəkdir.

Hakim. Əgər bunu etmək mümkün, ya da gərək olsaydı, nəyin bahasına olursa-olsun, çoxdan edərdilər, senyora; sizi boşanmanı xahiş etməyə məcbur qoyan səbəbləri mənim üçün dəqiq müəyyənləşdirin.

Mariana. Onun əldən düşməsi və mənim çiçəklənən illərim; yuxum yoxdur, çünki gecə yarısı qalxmalı, kəpəkli dəsmal və kisəcikləri qızdırmalı və onun böyürlərinə qoymalı, gah bu, gah da digər sarğıları bağlamalıyam,- onun boğazına kəndir sarğı hökmünü verdiklərini görsəydim, mənə daha xoş olardı; yastıqları yuxarı qaldırmaqdan ötrü bütün gecəni güdmək, köksünün daralmaması üçün şərbət və yumşaldıcılar vermək; hələ arkebuzdan üç atəşlik məsafədə onun ağzından gələn pis qoxuya dözməliyəm.

Məktubdaşıyan. Bu onun azı dişinin çürüməsindən olmalıdır.

Qoca. Yox, olmamalıdır, çünki çoxdandır, şeytanın özü belə ağzımda nəinki azısını, heç bir başqa dişi tapa bilməz.

Prokurador. Mən yalnız ağızdan gələn pis iyə görə arvadı ərindən və əri arvadından boşamağın mümkün olduğu qanunun guya olduğunu eşitmişəm.

Qoca. Həqiqət deyilərsə, senyorlar, onun barəsində danışdığı o pis qoxu olmayan dişlərimin çürüyündən və tamamilə sağlam mədəmdən deyil, onun bəd qəlbinin qərəzidir. Siz bu senyoranı az tanıyırsınız, amma onu kim tanıyırsa, sizə and içirəm, ya susur, ya da kənar gəzir. İyirmi iki ildir ki, onunla məzlum həyat yaşayıram, heç bir təskinliyim yoxdur, onun tərslik, hay-küy və şıltaqlığına dözürəm, iki ildir ki, hər gün ondan mərəkə və az qala ölümcül vurhavur qazanıram. Onun çığır-bağırından, demək olar, karlaşmışam və ağlımı tamamilə qarışdırmışam. Dediyi kimi, xəstəlik zamanı mənə qulluq edirsə də, bunu təbiblər kimi qayğı və şəfqətlə deyil, dişlərini qıcıyaraq  edir.  Senyorlar, bir sözlə, bu nikahdan mən ölürəm, o isə yaşayır, çünki bütün təsərrüfatıma tam hakim sahibədir.

Mariana. Sizin təsərrüfatınız? Mənim cehizimə əldə etdiyinizdən  başqa hansı təsərrüfatınız var? Bütün əldə olunanların yarısı mənimdir. Nə qədər heyfslənsəniz də,  bu gün ölsəm, mənim sizə olan məhəbbətimin necəliyini isbat etməkdən ötrü həmin mülkiyyət və cehizdən sizə bir qəpik də saxlamaram.

Hakim. Senyor, söyləyin, siz arvadınızla evlənərkən hələ gənc, sağlam, möhkəm adam idiniz?

Qoca. Mən artıq dedim, eynilə Kalabriya kapitanının rəhbərliyi altında qaleralarda  katorqa işlərində olduğu kimi, onun komandası altına düşdüyüm vaxtdan tam iyirmi iki il keçib;  o vaxt, hansı oyun olur-olsun, hələm-hələm basılmayacaq qədər sağlam idim.

Mariana. Elə olmağına elə idi, amma  atalar sözündə deyildiyi kimi, uzun çəkmədi.

Hakim. Susun, susun, xeyirxah qadın, Allah amanında gedin, mən boşanma üçün kafi səbəb tapa bilmirəm. Siz şirini dadmısız, acını da sınayın. Ərləri sürətli zamana tabe olmamağa və qocalmamağa məcbur etmək olmaz. Onun indi sizə verdiyi  əziyyəti zamanında bacararkən  sizinçin  etdiyi yaxşılıqla müqayisə edin və tək sözlə belə etiraz etməyin.

Qoca. Əgər mümkünsə, mərhəmətinizlə bu həbsxanadan azad etməklə mənə böyük lütf  edərdiniz və rahatlıq gətirərdiniz. Orada qalmaq, onun kötəklərinə dözmək məni parçalayacaq cəlladın əlinə düşmək deməkdir. Amma belə eləmək olar: o, bir monastıra getsin, mən başqasına; biz mülkiyyəti bölüşdürərdik və beləcə həyatımızın qalan günlərini Allaha ibadətə həsr edərək sülhlə yaşayırdıq.

Mariana. Yox bir! Özünü monastıra qapamaq çox mənə lazımmış. Mən ki qız deyiləm, onlara, ola bilsin, torlar, gizli qapılar, pəncərələrdəki dəmir barmaqlıqlar və xəlvəti dinləmə xoş gəlir. Monastıra qapanın! Bu sizə asandır, çünki sizdə görmək üçün göz, eşitməkdən ötrü qulaq, yeriməyə ayaq, duymağa əl yoxdur. Mənsə sağlamam, tam və tər, bütün beş hissimdən açıq istifadə etmək istəyirəm, daha kartlarını bir-birindən gizləyən oyunçular təki onları basdırmaq istəmirəm.

Məktubdaşıyan. Sərbəst ruhlu qadındır!

Prokurador. Əri də ağıllı adamdır; amma artıq heç nə istəmə.

Hakim. Mən boşanmanı həyata keçirə bilmərəm, quia nullam invenio  causam (latınca: çünki heç bir səbəb tapmıram)

Yaxşı geyinmiş Əsgər  və onun arvadı, donya Qiomar daxil olurlar.

Qiomar. Allaha şükür, mənim istəyim yerinə yetdi, mən sizin lütfünüzlə qarşılaşıram. Bacardığım qədər, ən inandırıcı şəkildə məni bundan ayırmağınız üçün yalvarıram.

Hakim. “Bununla”  nə deməkdir? Məgər onun başqa adı yoxdur? Siz ən azından  “bu adamla” deməliydiniz.

Qiomar. Əgər o, adam olsaydı, mən boşannmanı da istəməzdim.

Hakim. Bəs o kimdir?

Qiomar. Odun parçası.

Əsgər (öz-özünə) Bəli, Allaha and içirəm ki, odun kimi sakit və səbrli olacağam; özümə bəraət qazandırmayacağam, arvadımın əleyhinə getməyəcəyəm; ola bilsin, hakim lütf edəcək; məni günahlandıracaq  və cəza olaraq məni əsirlikdən qurtaracaq, axı möcüzələr də olur və bəzən dustaqlar həbsxanadan xilas olurlar.

Prokurador. Senyora, ehtiramla danışın və işi əriniz üçün təhqirsiz aydınlaşdırın; qarşınızdakı hörmətli hakim işinizi ədalətlə mühakimə edər.

Qiomar. Mərhəmətli cənablar, nədən hərəkəti şalbandan artıq olmayan heykəli odun parçası adlandırmağımı istəmirsiz?

Mariana. Görünür, hər ikimiz eyni dərdə dözürük.

Qiomar.Senyor, nəhayət, sizə deyim ki, məni bu adama, icazənizlə onu belə adlandırmağım üçün veriblər; Axı bu mənim ərə getdiyim  adam deyil.

Hakim. Necə yəni? Mən sizi anlamıram.

Qiomar. Yəni demək istəyirəm ki: mən bacarıqlı və cəld şəxsə ərə getdiyimi fikirləşirdim, amma bir neçə gün sonra, artıq dediyim kimi, odun parçasına getdiyim məlum oldu. O, sağ əlini tanımır; öz ev və ailəsini saxlamaqdan ötrü, heç olmasa, bir real əldə etməyin nə vasitələrini, nə də üsulların tapa bilmir. Səhərləri kilsədəki ibadətlərdə keçirir, Quadalaxara darvazası yanındakı basabasda pıçpıç edərək yenilikləri öyrənir, şayiə danışır və dinləyir. Günortadan sonra, elə səhərlər də oyun evlərində, bir qumarxanadan o birinə veyllənir və boşboğazların sayını artırır; eşitdiyimə görə, bunlar elə növ adamlardır ki, bütün oyunçuların zəhləsini töküblər və oyunçular onlara nifrət edirlər. Saat ikidə heç kəsdən uduşa görə bir real da ala bilməyərək, çünki bu artıq dəbdən düşüb, nahar etməyə gəlir. Sonra yenə gedir, gecə yarısı qayıdır, nəsə tapsa, şam yeməyi yeyir, yoxsa, xaç çəkir, əsnəyir və yatmağa uzanır; amma bütün gecəni dincəlmir, bir yanından o biri böyrünə çevrikir. Ondan soruşuram: “Sənə nə olub?”  Mənə cavab  verir ki, bunu ondan xahiş etmiş dostu üçün  sonet düzüb-qoşur. O özünü şair sanır, sanki bu, ehtiyacdan qurtaran məşğuliyyətdir.

Əsgər. Mənim senyoram, donya Qiomar, dediklərinin hamısında həqiqət və əsaslılıq sərhədini keçmədi; əgər mən də öz işlərimdə onun nitqində olduğu kimi əsaslı olsaydım, çoxdan özümə hansısa məşğuliyyət tapardım və digər zirək, diribaş  adamlar kimi çalışardım. Əlində qırmanc, balaca, arıq, bəd, sağrısında xurcun olan, çarvadarsız kirayə qatır (çünki belə qatırlar heç vaxt icarəyə götürülmür və heç nəyə dəyməz) üstündə, xurcunun bir yarısında yaxalıq və köynək, digərində pendir parçası, çörək və dəri qumquma, abırlı yol paltarı olmadan, yalnız tək mahmızlı bir cüt ştibletlə narahat tələskənliklə Toledo körpüsü ilə komissioner kimi tənbəl və inad qatırda yola düşür. Baxırsan, bir neçə gün sonra evə qaxac donuz budu və bir neçə arşın ağardılmamış kətan göndərir və bu günahkar bəndə göndərildiyi yerdə heç nəyə dəyməyən belə şeylərlə bacardığı qədər evini saxlayır. Amma mənim heç bir vəzifəm yoxdur, onu necə əldə etməyi bacarmıram, çünki evli olduğum üçün heç bir senyor məni xidmətə götürmək istəmir. Buna görə də mən sizin  səbrinizi zorlamağa məcburam, senyor hakim, çünki kasıb hidalqolar olduqca zəhlətökəndir, arvadım da bunu xahiş edir, bizi ayırın və boşayın.

Qiomar. Bir də bu var, senyor hakim: Ərimin heç nəyə qadir olmadığını və ehtiyac çəkdiyini görərək mən ona necəsə kömək etməkdən ötrü ölürəm, amma bacarmıram, çünki hər şeydən əvvəl vicdanlı qadınam və heç bir aşağılığa qadir deyiləm.

Əsgər. Yalnız bircə buna görə arvadım məhəbbətə layiqdir. Amma onda bu namusluluq arxasında  dünyadakı ən bəd xarakter gizlənir: heç bir səbəbsiz qısqanır, heç nədən dava salır, heç nəyi olmadan qürrələnir; amma kasıb olduğuma görə məni adam saymır. Ən pisi isə, senyor hakim, onun mənə sadiqliyinə görə minlərlə şıltaqlıq və bayağılığına dözməyimi istəyir.

Qiomar. Niyə də yox? Nədən sizin mənim kimi xeyirxah qadına ehtiram və hörmətiniz olmasın?

Əsgər. Qulaq asın, donya Qiomar, görün bu senyorlar qarşısında sizə nə demək istəyirəm.  Əgər bu sizin  birbaşa vəzifənizdirsə, vicdanlı valideynlərdən törəmisinizsə, xristiansınız və nəhayət, özünüzə münasibətdə  namuslu olmalısınızsa, şərəfli qadın olmağınızla niyə belə lovğalanırsınız? Arvadlar yalnız təmiz və namuslu olduqlarına görə ərlərindən hörmət tələb etsəydilər, yaxşımı olardı? Sanki onların bütün kamilliyi yalnız bundan ibarətdir və malik olmalı olduqları minlərlə digər  məziyyətsiz keçinə bilərlər. Əgər qulluqçunuzun namusluluğuna nəzarət etmirsinizsə, daim qaşqabaqlı, küskün, qısqanc, pərt, dağınıq, yuxulu, münasib geyimsiz, davakar, deyingən və bu növ iki yüz ərin həyatını məhv etməyə qadir digər eybəcərliyiniz varsa, sizin özlüyünüzdə namuslu olmağınızdan mənə nə?  Amma, senyor hakim, mən sizə bildirim, bütün bunlar mənim senyoram donya Qiomarda yoxdur; mən odun parçası, qabiliyyətsiz, ləng və huşsuz adam olduğumu etiraf edirəm, yalnız qayda xatirinə arvadımın dediyinə qarşı etirazımın  olmadığını indicə bildirdiyimə görə lütfən bizi boşamalısınız, mən bizim dartışmanı bitmiş sayıram və mühakimə olunaramsa, razılıq bildirərəm.

Qiomar. Mənim dediyimə qarşı nə etiraz etmək olar? Nə məni, nə də qulluqçunuzu yedizdirmirsiniz; hələ onlar çox olsaydı, dərd yarı idi, amma bircə nəfər, bir də sisəkdən çox yeməyən yeddi aylıq uşaq.

Məktubdaşıyan. Səssiz! Yeni xahişçilər daxil olur.

Feldşer təbib paltarında və onun arvadı Aldonsa daxil olurlar.

Feldşer. Senyor hakim, dörd tamamilə əsaslı səbəb mən və burada qarşınızda olan arvadım senyora donya Aldonsa de Minxaka arasında boşanma icra etmənizi lütfən xahiş etməkdən ötrü bizi bura gətirib.

Hakim. Siz qərarlı başlamısınız. Həmin dörd səbəbi deyin.

Feldşer. Birinci: onu özüm üçün bütün şeytanlar birlikdə olduğundan daha pis görmək; ikincisi, özü bilir; üçüncüsü... onun barəsində susuram; dördüncüsü, əgər bütün həyatımı onunla ittifaqda yaşasam, şeytanın buynuzuna taxılacağım mütləq baş verəcək.

Prokurador.O öz istəyini ən məqbul şəkildə ifadə etdi.

Aldonsa. Senyor hakim, məni dinləyin və qeydə alın ki, boşanmanı xahiş etməkdən ötrü ərimin dörd səbəbi varsa, məndə onlar dörd yüzdür. Birinci odur ki, hər dəfə onu görəndə sanki Lütsiferin özünü görürəm; ikincisi, ona ərə gedəndə aldadılmışam- o mənə demişdi ki, nəbz yoxlayan əsl nəbz təbibidir, amma məlum oldu ki, o sadəcə sarğı qoyan və əhəmiyyətsiz dərdləri müalicə edən feldşerdir; belə çıxır ki, əsl həkimin yalnız yarısıdır; üçüncüsü, o məni hətta günəşə də qısqanır; dördüncüsü, mən ona baxa bilmirəm və ondan iki milyon verst uzağa qaçmaq istərdim.

Məktubdaşıyan. Əgər bütün çarxlar nizamsızlamışsa, bu saatı hansı şeytan düzəldə bilər?

Aldonsa. Beşincisi...

Hakim. Senyora, senyora, əgər bütün dörd yüz səbəbinizi ifadə etmək istəyirsinizsə, deyim ki, mən onları dinləməyə meylli deyiləm, heç vaxtım da yoxdur. Sizin iş tədqiqata qədər təxirə salınır; Allah xatirinə gedin, mənim başqa tələsik işlərim var.

Feldşer. Mən onunla birlikdə ölmək istəmirəmsə, ona da mənimlə yaşamaq xoş gəlmirsə, daha nə tədqiqat?

Hakim. Əgər bu boşanma üçün kifayət etsəydi, sonsuz sayda ər-arvad öz evlilik əsarətini çiynindən atardı.

Hammal başında dördkünc papaqla daxil olur.

Hammal. Senyor hakim,  mən  hammalam-bunu danmıram; amma qoca xristianam və əli təmiz adamam, əgər bəzən şərab içməsəydim, yaxud o məni tutmasaydı, çoxdan hammallar artelinin başçısı olardım. Amma bu bir tərəfə, mənim haqqında danışılacaq  çox şeyim var. Mən bir dəfə Vakxın buxarlarından sərsəmləyənə qədər gicələrkən azmış bir qadına evlənmə vəd etdiyimi senyor hakimin lütfən bilməsini istəyirəm. Mən özümə gəlib qaydaya düşdükdən sonra  vədimi yerinə yetirdim və çirkabdan çıxardığım qadınla evləndim. Onu meyvə satmağa otuzdurdum; o elə qürurlandı və elə pis xarakterli oldu ki, heç bir alıcı onunla savaşmamış piştaxtasına yaxınlaşa bilmir; ya çəkisi düz gəlmir, gah niyə meyvəni eşələyirlər, hər üç nəfərdən ikisinin başına, yaxud harasına gəldi, çəki daşı tullayır və onları dördüncü arxa  dönəninə qədər söyür; qonşu və iş yoldaşları ilə bir saat da dinc dolanmır. Mən də bütün günü onu qorumaqdan ötrü öz qılıncımı tütək kimi hazır tutmalıyam. Qazancımız  əskik çəkiyə və uduzulmuş çəkişmələrə görə məhkəmə xərclərinə çatmır. Lütfən xeyirxah olsaydınız, istərdim  ki, ya məni onunla ayırasanız, ya da uzaq başı, onun qızğın xarakterini sadə və sakitə dəyişəsiniz. Bu yaz alacağınız bütün kömürü havayı daşıyacağımıza söz verirəm, çünki öz artelimdə böyük nüfuza malikəm.

Feldşer. Mən bu xeyirxah adamın arvadını tanıyıram, o da mənim Aldonsam kimi bəddir, bundan da o yanası  ola bilməz.

Hakim. Dinləyin, senyorlar: burda iştirak edən sizlərdən bəziləri boşanma üçün bəzi əsasları olan bəzi ifadələr versə də, bütün bunlarla bərabər yazılı ərizə və şahidlər zəruridir və buna görə də sizin bütün prosesləri  sübutlar  təqdim olunana qədər  təxirə salıram. Bəs bu nədir? Mənim iştirak zalımda musiqi və gitaralar? Bu, nə isə, yenilikdir.

İki musiqiçi daxil olur.

Musiqiçi. Senyor hakim, sizin lütfən birləşdirdiyiniz, razılaşdırdığınız və barışdırdığınız ər-arvad sizi evlərindəki böyük qonaqlığa dəvət edir və buna görə də bizi sizi onlara getmək şərəfi verməyi xahiş etməyə göndərdilər.

Hakim. Mən bu şərəfə böyük  məmnuniyyətlə nail oluram. Allahdan bütün iştirakçıların onlar kimi barışmasını diləyirəm.

Prokurador. Onda bu divanxananın bütün mirzə və prokuradorları acından ölər.Yox-yox, hamınız boşanma istəyin, hamınız, çünki, nəhayət, sizi boşamasalar da, sizin didişmə və mübahisələrinizdən hər halda bizə gəlir gəlir.

Musiqiçi. İndi isə keflənməyə və şənlənməyə gedək.

Musiqiçilər. (oxuyurlar)

Bilin, əziz evlilər,

Əgər davanız düşsə,

Ən pis barışıq belə

Boşanmadan yaxşıdır!

 

Dərddən sonrakı sevinc

Məlum, bilindiyi tək-

Ən pis barışıq belə

Boşanmadan yaxşıdır!

 

Qadın qısqancsa, əzab

Amma gözəl arvadla

Dərd ki, heç də dərd deyil,

Qısqanclıq lap cənnətdir.

 

Ah, sevgi, düz fikirdir,

Bu haqq-hesab sınanıb:

Ən pis barışıq belə

Boşanmadan yaxşıdır!

 

Tərcümə etdi: Məhəmməd Salur

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5