MADATOV ADASINA GEDİŞ VƏ DÖNÜŞ

(romandan parça)

RƏNGSAZIN ƏHVALATI

Burada rəssam Hafo ilə tanış olun və onun hər iki şəhərdəki həyatını yadda saxlayın

                                               Məgər hər şey əvvəldən başlayır?

                                               Məgər evə ancaq qapıdan girirlər?

                                                               Tiflis oğrusu Eşia, XIX əsr.

                Alabəzək hamamların üstündə oturmuş bala quş da bunu bilirdi, sürətlə keçib gedən arabalardakı yazıq nökərlər də öz ağalarına onu göstərib deyirdilər:

                - Bax, ağa, g..baz Hafo odur!

                Ağa əvvəlcə istehza ilə gülümsədi, sonra arabaçının o tərəfə baxdığını görüb qışqırdı:

                - Arabaçı! Yola bax, oğraş, yoxsa məni dərəyə aşırmaq istəyirsən?!

                Bu zaman Hafo küçədə dayanmışdı.

                Uzundraz oğlan idi Hafo, enlikürək, incəbel. Diqqətlə baxsaydın, görərdin ki, bütün bədəni sanki arxaya doğru əyilib. Cürbəcür paltarlar geyinirdi: şəhərin yuxarı hissəsinə pul qazanmağa getsəydi, başına rus şlyapası qoyar, yaşıl düyməli ağ köynək, bunun da üstündən pencək geyərdi. Əgər Meydana getsəydi, yainki bazara çıxsaydı, qırmızı atlas köynəyinin qabağını cəsarətlə açardı; köynəyin üstündən, incə belini, arxaya çıxmış dalını örtən qara rəngli dar və zər-zibalı kaftan geyərdi. Uzun zəncirli saatını dar şalvarının cibinə soxardı. Laklı başmaqları da qara idi, amma ağarmışdı.

                Geyinib-gecinib küçədə dayanmış Hafoya baxmaq adamın xoşuna gəlirdi. Elə bil, Hafo bayram içindəydi.

                Hafo pişik gözləri ilə ətrafı gözdən keçirirdi. Burnu isə qartal dimdiyinə oxşayırdı. Ancaq, qartalburun olsa da, danışanda göyərçin kimi ciyildəyirdi. Saqqalını elə düzədirdi, - sanki, hər iki yanağında kömürlə əcaib işarələr çəkmişdin. Qırmızı köynəyinin yaxasından sıx tükləri şit-şit sünbüllənirdi.

                Amma belinə elə kəmər bağlamışdı ki, - elə bil, Gümüş küçəsindəki bütün gümüşləri kəmərin üstünə çəkmişdin. Əla gümüşlər idi, ay kimi işıldayırdı. Gümüşlərin üstündə düz dörd dənə firuzə qaş vardı!

                Naxışlı dəsmalı suda isladıb həmişə nəmli-nəmli dirsəyinə bağlayırdı: hərdənbir alnını silmək üçün. Belə günlərdə şlyapa qoymazdı.

                Artıq yeniyetmə də sayılmazdı. Yaşı qırxa yaxınlaşmaqdaydı. Beləcə, növbə ilə iki yerdə dayanardı – aşağıda, Meydanın kənarında və şəhərin yuxarı hissəsində, İrəvan meydanının Kocor yoluna baxan tərəfində. Dayanıb yoldan keçənlərin dallarını necə əsdirə-əsdirə yeriməsinə baxardı.

                Onu tanıyanlar da olurdu, tanımayanlar da. Amma heç kimin ağlına da gəlmirdi ki, o nə üçün belə dimdik dayanıb məğrur-məğrur ətrafına baxır.

                Hafo ikinci paltarında at alverçisinə oxşayırdı. Amma ona alverçi, yaxud köhnə-kürüşçü, ya da malpaylayan demək üçün boyu çox uca idi. Tacirbaşına isə ümumiyyətlə oxşamırdı. Kaftan və kəmərindən ona sənətkar demək olardı, ancaq dar şalvarı ilə parıltılı başmaqları onu dərhal ələ verirdi: Hafo – peşə adamı deyil.

                Hafo emalatxanadan qovulmuşdu.

                Hələ uşaqkən rəngsaz şəyirdi olmuşdu, sonra get-gedə məşhurlaşmış və şöhrəti hər yerə yayılmışdı. Elə rənglər seçə bilirdi ki, adamda kədər hissi oyadırdı. İstəyirsən, lap opera teatrını rəngləməyi sifariş et: onun rənglədiyi divara söz ola bilməzdi. Tavanı zərif yun rəngində elə tutqun rənglərlə boyayırdı ki, ev sahibləri tavana çörək parçaları yapışdırıldığını zənn edərdi. Hafo divarlara yarpaq çələngi də çəkərdi, bu rəsmlər ya solmuş, ya da su ilə yuyulmuş kimi görünsə də, belə deyildi.

                Həm Sololakda, həm də burda – Alman küçələrində bu cür rənglənmiş divarların sayı-hesabı yox idi. Hafo şəhərin aşağı küçələrində avaralanır, şəhərin yuxarısında isə rəssamlıqla məşğul olardı.

                Burada o, ikinci paltarını geyməyi xoşlayırdı.

                Əlbəttə, Hafonun o biri sahildəki adalarda kef eləməyə cürəti çatmazdı, çünki onu içki məclisində bir-iki dəfə yaxşıca əzişdirmişdilər. Onlarla birlikdə bir g..bazın əyləşməsinə, süfrələrini murdarlamasına dözməmişdilər. Hafonu yerə sərmək çətin idi, ayaqları sanki daşdan yonulmuşdu. Amma sərmişdilər, üstəlik sifətini də qana bulamışdılar. Duz-çörəyi murdarlamağı kim ona bağışlayardı?

                Hə, Hafo küçədə dayanırdı. Adamlara baxmağı xoşlayırdı. Amma onunla heç kim salamlaşmırdı, o da əlini heç kimə uzatmırdı. Hafo öz müştərilərini bazarda tapırdı. Bir də un alverçilərinin tez-tez gəldikləri dəyirmanlarda.

                Hafonu bir verstdən[1] də görmək mümkün idi.

                Onu görən dülgər verstaka[2] tüpürüb deyərdi: bu murdar yenə gəldi. Amma bunu enlikürək bir adam olan Hafonun üzünə demək asan məsələ deyildi.

                Özgə dalını sevsə də, özünkünü bərk-bərk qoruyurdu. Yəqin çox adam belə fikirləşirdi ki, qoy oğlan öz g..verənləri ilə istədiyi kimi əylənsin; doğrudanmı, aramızda heç olmasa bircə dəfə özgə dalına göz dikməyən çox adam var?

                Qoçağı qınamaq da olmazdı: axı, o eləyirdi, onu ki, eləmirdilər.

                Belə desələr də, hamı Hafonu şorgöz sayırdı. Onun baxışlarında qorxu və utanc yox idi; nə arvadı, nə də uşağı vardı. Dilinə yiyəlik eləyə bilmirdi. Kimsə gözünün ucuyla ona baxsaydı, dərhal soruşardı: nə olub, tanımadın?

                Deyirlər, Hafo bir dəfə bir uşağı qorxutmuş, uşaq isə qorxusundan lal olmuşdu. Amma kimin uşağından söhbət getdiyini heç kim bilmirdi, odur ki, bunların hamısını uydurma hesab edirdilər.

                Şayiələr gəzirdi ki, Hafonu rəislərlə birlikdə görüblər, guya onların da başına pis iş gətirirmiş. Sonra deyirdilər ki, Hafo yanında tovuzquşu gəzdirir. Amma hansı rəislərdən söhbət getdiyini heç kəs bilmirdi, odur ki, bunlar da yalana oxşayırdı.

                Hafo çayın lap kənarında yaşayırdı. İkiotaqlı balaca bir ev kirayələmişdi. Divarı özü deşib pəncərə açmışdı ki, Kür çayını görə bilsin. Yanında nökər kimi bir oğlan uşağı da saxlayırdı.

                Bu barədə soruşsaydılar, cavab verərdi ki: Bakıdakı arvadımdan olan oğlumdur. Guya arvadı mülkədar və neft hasilatçısı Axundova ərə getdikdən sonra oğlunu bura göndərib. Mülkədar özgə uşağını böyütmək istəməyib.

                Ancaq buna da inanmırdılar: Hafo nə zaman Bakıda yaşamışdı ki?

                Amma Hafo bir vaxtlar həqiqətən Bakıda yaşamışdı, oğlan uşağını isə Baqebidə[3] tapmışdı. Kirli, pinti-pələş uşağı özü çaya aparıb çimizdirmiş, sonra evinə gətirmişdi.

                Deyirdilər ki, guya bu oğlan Hafonun arvadını əvəz edir, amma oğlanın özündən bir şey öyrənmək olmazdımı? Əlbəttə yox, uşaq lal-kar idi. Hərdəmxəyal adam deyərdi ki, bu lal oğlan – camaatın danışdığı həmin qorxmuş uşaqdır.

                Bu şayiələr üzündən Çörəkçi küçəsinin və Meydanın nəzarətçiləri Saveliy Odinsov və Popov günlərin birində Hafonun qapısını döyüb tələb etmişdilər ki, uşağın sənədlərini göstərsin.

                Hafo isə onlara beş dənə gümüş pul verib ağızlarını yummuşdu.

                Şayiələrə görə, Hafo hər ay Odinsov və Popova pul verirmiş ki, onu narahat etməsinlər. Amma Hafonun evinə onların gəldiyini heç kim görməmiş, aralarındakı söhbəti də heç kəs eşitməmişdi.

                Hafonun bütün həyatı dedi-qodulara bürünsə də, onun heç vecinə də deyildi.

                Küçədə dayanıb gəlib-gedən kişilərin yerişinə baxırdı.

                Madam ki, şəhərin aşağısında Hafonu sevmirdilər, - onu sevməyə bir səbəb də yox idi, - o da şəhərin yuxarı hissəsinə getməyə vərdiş eləmişdi. Burada onun öz işi vardı, burada onu çox adam tanıyırdı. Hafo rəngsaz olsa da, böyük adamlarla tanış olmuşdu. Heç kimə qonaq getmirdi, amma adamların toplaşdığı yerlərə tez-tez baş çəkir və lazımi işləri görməyi bacarırdı.

                Hafo şəhərin yuxarı hissəsində tamam başqa adam olurdu: bütün kin-küdurəti yoxa çıxır, şirin söhbətlərlə uzunçuluq edirdi. Məlum olurdu ki, sən demə Hafo qəzet də oxuyurmuş, mədən suyunu pivədən ayırmağı bacarır, hətta coğrafiyadan da xəbəri varmış.

                Şəhərin bu hissəsində Hafonun dal həvəskarı olduğu haqqında söhbətlər getmirdi.

                Burada heç kimin bundan xəbəri yox idi.

                Şəhərin aşağısında isə Hafoya tüfeyli kimi baxırdılar.

                - Kimdir bu? – hamı soruşurdu. – Hardan gəlib?

                Onların arasında böyümüşdü, amma budur, onu tanımırdılar.

                Yuxarı şəhər aşağı şəhər haqqında heç nə bilmirdi, aşağı şəhərin isə yuxarı şəhərin varlığından xəbəri belə yox idi.

                Amma bu, başqa əhvalatdır. Bu barədə sonra danışarıq.

                Heç kim ondan baş açmırdı. Nə olduğunu bilən vardısa da, bunu gözləri ilə görməmişdi, yalnız öz fikrini deyirdi: niyə mənim-sənin haqqında belə söz-söhbət gəzmir, divar rəngləməklə dolanmaq olar? Yəqin, tanış “xoruzlar” ona həm dallarını, həm də pullarını peşkəş edirlər.

                Məsələ belə idi. Hafo isə küçədə dayanıb özünü dartaraq gəlib-gedənlərə qürurla baxırdı.  

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5