Ismixan Yusubov. Oxumaq, düşünmək və...
11-11-2024
11-11-2024
27-09-2024
İbrahim İbrahimli
Evald Flisar və onun “Sehirbazın şagirdi”romanı
Esse
Sloveniyalı yazıçı, drmaturq, publusist Evald Flisar dünya çapında tanınan bir
yazardır. O əsasən romanları ilə məhşurdur. Yazarı ən çox tanıdan “Sehirbazın
şagirdi” romanıdır. Roman birinci şəxsin dilindən nəql olunur. O, Hindistanda,
Himalay dağlarında Tibetdə buddizim dinini və onun yaşam şərtlərini öyrənmkdən
ötrü dünyanın bu sakit guşəsinə yollanır. Orada onun müəllimi, ustası lama
Yoqonondadır, o onu dağlardakı yaşamları ilə müəllifə varlığındakı artıq
anlayışlardan arınmaqdan ötrü müxtəlif yollar göstərir, onun bir usta, yaxşı şagird
olmasına kömək edir, onu buddizmin müxtəlif dini qaydalarla şəxsi varlığını, bir
insan kimi fərdi Azadlığını tapmasından ötrü müxtəlif dini sınaqlardan keçirir.
Romanın mahiyyəti geniş dini anlmalıdır, müəllif romanda İslam, Xristian, Tövrat
dininə yaxın müxtəlif məqamlar təqdim edir. Qeyd edim ki, Flisarın bu romanından
əvvəl bu kitabın mahiyyətinə yaxın kitablar çap olunubdur, məsələn Karlos
Kastanedanın, Nobel mükafatçısı Jan Leklezionun yazdığı romanları buna
aid etmk olar. Həmin yazıçılar müxtəlif vaxtlarda müxtəlif irqlərin və dini adət-
ənənələri əhatə edən romanlar yazıblar və bu yönümlü yazıçılar kimi
məhşurlaşıblar. Romanın yaşam atmosferi mifik bir aura ilə zəngindir, romanın hər
bir hissəsində mühüm yaşam proseslərindən bəhs edilir və romanın əsas obrazı ilə
Yoqononanın fərdi dünyası, psixaloji aləmi çox ustalıqla təsvir edilir. Bu təsvir bizə
həmin obrazların daxili aləmi ilə yaxından tanış edir. Romanın mahiyyəti mifik bir
struktur üstündə qurulsada hər bir şey oxucuya mütləq reallıq kimi təsir edə
bilir. Romanın fabulası əsasən məcaracı bir üsulda təqdim edilir, amma bu belə
olsa da roman cox ciddi bir axarda yazılıbdır. Romanın hansısa başlığını oxuyub
demk olmaz kı hansısa hissə sırf romanın macəra janrına məxsusdur. Roman
fəlsəfi reallıqlarla, fəlsəfi yaşamlarla zəngindir. Müəllif hər bir yerdə romanın
mahiyyətini dərinləşdirməyə, onun mahiyyətinin nədən ibarət olduğunu
əsaslandırmağa çalışır və çox vaxtda buna nail olur. Biz burada buddizim dinin
bilmədiyimiz tərəflərini görür və yaşayırıq. Müəllif buddizim dininin mahiyyətinə
çox yaxşı bələddir və onun fəlsəfi tərəfini çox yaxşı bilir. Romanın əsas mahiyyəti
bir reallıq və bir fəlsəfi sistemin əsasında qurulubdur. Bir insanın mövcudluğunun
qovuşması, yaxud qovuşmağın mövculuğu. Romanda buddizim dininə məxsus olan
və bu dinin əsas atributu olan monastrların təsvir və bunun buddizmə nələr bəxş
elədiyi ilk vaxtaca hiss edilir. Müəllifin və Yoqononun dağlarda və sıldırım
qayaların arasında yerləşən bir neçə monostrda müxtəlif zaman anlayışlarına
məxsus olan təriqətlərin buddizimlə hansı yönümdə əlaqələrin olması və bu
əlaqələrin buddizim dininə nələr bəxş etdiyinin izahı çox ustalıqla göstərilibdir.
Romanda əsasən müəllif və onun ustası dünyada mövcud olan zaman anlayışının
necə idarə edilməsi haqqındakı düşüncələri adama əsasən Azadlıq hissi aşılayır.
Burada əsas obrazların yaşadıqlarını yazarkən fərdi Azadlıq hissinin dünyadakı
yaşam sistemlərində necə vacib bir anlayış olduğu bütünlüklə göstərilə bilir. Məncə
romanda əsas ideya fərdin, dünyanın Azadlıq hissində mövcud olmağı və birdə şərq
və qərbin birbirinə zidd olan necə yaşamlar yaşadığını göstərməsidir. Bir mənalı
formnada demək olar ki, bu sivlizasiyalardakı yaşamların qarşılaşmasında
barışığın, birbirini tam qəbul etmənin əsas və inkaredilməz yaşam üsulu olduğu
deyilir, bu üsul bir şeylə əsaslandırılır; dünyadkı və həmçinin kainatlarda yaşayan
sivlizasiyaların ilkinliyini unutmaması. Məncə müəllif gəlib dağların arasındakı bir
monastra çatıb, orada Dolma adlı bir qızla tanış olarkən və onunla əlaqəli çox
mükəmməl bir monastrda olan rituallar zamanı onların ikisinin (əsas obrazla Dolma
adlı yeniyetmə qızın) yaşadıqlarını buna misal göstərmək olar. Romanda heç də şərq
və qərb sivlizasiyaları bir mövcudluq kimi qarşılaşdırılmır. Bunların yaşamı
arasında ortaq nöqtələr axtarılır. Bunun nəticələrinin insanlığın yalnız inkişafına
xidmət edilən tərəflərinə meyillənməyinin lazım olduğunu göstərilir. Məncə müəllif
dünyanı idarə edən şəxslərin, yaxud mütləq güclərin dinləri bəşər övladlarının
gözündə mütləq bir şey olmadığını göstərmək istədikləri dövründə dinin heç də
ötəri bir şey olmadığını göstərməsi çox təqdiredici haldır. Axı dünyanı idarə edənlər
dini reallıqları aradan qaldırmaqla bu dünyadakı insanları zombiləşdirmək
istəmələri (əsasən yerdən kənar sivlizasiyaya aid olan redpolitlərin) dövründə bu
kitabın dəyəri danılmazdır. Müasir dövürdə xristian, islam və sair dinlərinin
mahiyyətinin inkar edilməməsidə buna təsdiq edir. Roamndakı Henri, Marfred və
avstiriyalı ilə olan başlıqlarda çox yaxşı təsvir edilib, burada bütün obrazların
yaşmları çox incəliklə açıqlanıbdır. Xüsusilə də müəllif monastrdan çıxıb digər
istiqamətə gedərkən qayalıqların arasında hind ovcusunun və digər şəxslərin
öldürülməsini və orada hindli ovçunun ölüm səhnəsini çox ustalıqla incələyib, o bir
neçə abzasla ölümün nə demək olduğunu çox yüksək səviyyədə incələyib.
Romanda buddizmin xüsusi bir mərhələsi olan Tantranın yaşamındakı
reallıqlar, onun mifik, mistik və real tərəflərinin fəlsəfi mahiyyətində olan
nüanslarıın reallığı daima romanın oxunuşunu bir səviyyədə saxlamağı
bacarır, romanda olanlara hansısa bir sentamentallıq kimi deyil sırf bir hadisə kimi
görüb dərk edirsən və bu dinin çox ilahi tərəfləri olduğunu qəbul edirsən. Məncə
bunu da müəllifin uğuru kimi dəyələndirmək olar. Romanda müəllifin
bütün dinlərə və təriqətlərə hörməti daima hiss olunur, bu romanda heç bir dini
anlayışa qarşı laqeyidlik hissi yoxdur. Əksinə müəllif göstərir ki, bu dünyada indən
belə heç bir dinin yenidən yaranması mümkün deyil, olsa hansısa dini reallığın yeni
təriqəti yarana bilər və bu təriqətin də reallığı yalnız və yalnız mükəmməlliyi əhatə
etməlidir ki, yaşadığımız dünyada hansısa bəşəri anlaşılmazlıq olmasın. Müəllif
Tibetdə yaşayan sadə insanların yaşayışını göstərərkən onların bu dinin müxtəlif
tərəflərini yüksək səviyyədə saxlamaları yaşamağın mükəmməlliyinin nəticəsidir
və həmin yaşam müəyyənliyi heç də təsadüfi bir şey deyil, bu dinin və bu dünyadakı
dinlərin hər biri ilə yeni bir sivlizasiya mərhələsinin reallığı kimi qəbul etmək
lazımdır. Romanda buddizimin mahiyyətindən danışarkən, bu dinin bütün
tərəflərini yaşayarkən heç bir halda söhbəti gedən dinin islamla, xristian diniilə və
Tövratla əlaqəli olan hansısa bir məqamı qabartmır, sadəcə olaraq buddizmin bu
dünyadakı yerini göstərir, bu düni hansısa dinlə qarşılaşdırmır. Buddizmi ən yaxşı
din kimi təbliğ etmir. Bu dini hansısa dinə qarşı qoymur. Bunu
mümkünsüz hesab edir. Fikirmcə bunun belə olması və müəllifin burada hər bir
şeyin yerini dərindən bilməsi, bunun heç də onun şöhrət qazanmaqdan ötrü hansısa
avantüraya meyil etməyə qoymur onun mahiyyətinin intellektual cəhətdən
səviyyəli görünməsini təmin edir. Heç bir halda dini
konyukturaya meyillənmir. O sadəcə olaraq Azadlığını axtararkən nəyi yaşamağı
bacarırsa həmin hissləri çox səmimicəsinə oxucularla bölüşür, əsasən də oxuculara
inanaraq mahiyyətini izah etdiyi dinin hansısa regionun dini kimi deyil mütləq bir
din kimi bəşəri olduğunu göstərir. Böyük bir reallığın sığındığı bir yaşam tərzi kimi
qəbul edir. Bu romanın daha bir yaxşı cəhəti də odur ki, mətndə heç vaxt Allaha
qovuşmanın hansısa məqamda mümkün olmadığını ustalıqla təyin edir. Bunun da
formulasını belə göstərir, əgər sən fərdi varlığının fəlsəfəsini dərk etsən o halda
Allha və Allahsayağı Azadlığa qovuşa biləcəksən. Fikirimcə buna görədə romanın
əsas obrazı ustadı Yoqononun vasitəsi ilə çox bəşəri duyğular yaşayarkən dərk edir
ki, hər bir şey Allahı və şəxsi varlığını necə dərk etməyindən asılıdır. Romanda əsas
obrazı ustası Yoqononun onu bir neçə dəfə şəxsi varlığı ilə yalnız qalmasına şərait
yaratması onu təkmilləşdiməyə xidmət edir. Müəlif yalnız qalarkən artıq yaşadığı
dünyanı bir ölkə, bir qitə kimi dərk etmir, onun mövcudluğu nəinki yer planetindəki
qitələri hətta mən deyərdim bütün kainatları əhatə edir, o bunu buddizim dinini
mahiyyətini yaşayarkən hər bir halda anlayır, o bu dünyada Azadlığın olduğunu
dərk edir, bilir ki, Azadlıq hissi bu dünyada anlar kimi mövcuddur, bəşər övladı bu
dünyada bunu belə yaşaya bilər. Müəllif bunu anlasa da romanın finalında, ölkəsinə
və evinə qaydarkən daha inamlı olur ki, indən belə elə yaşamalıdır ki, bəşər
övladının yaşamındakı Azadlıq hissi hansısa anlara deyil cox uzun zamana hesablansın
və bu hiss də çox mükəmməl olsun. Romanın əsas mahiyyəti budur və bununda belə
olması səbəbindən də söhbəti gedən romanı oxumağa dəyər və sizlərə çox yeni
hisslər, fəlsəfi həqiqətlər bəxş edər. Sən bu roamnı oxuyandan sonra dini azadlığın
və fərdi Azadlığın çox yeni bir insan yaratmasının mümüknlüyünü görəcəksən,
biləcəksən. Elə əsl yazıçı bəşəriliyi də budur.
Evald Flisar və onun “Sehirbazın şagirdi”">