Truppa

hekayə

Kiçik, 20-22 nəfərlik ağ mikroavtobus 21 gün idi ki, yorğun yolçuları ilə yollarda idi. Düz 21 gün əvvəl mikroavtobus vətənin düz hamar yollarını geridə qoyub, Gürcüstanın çala çökək, (kələ-kötür) yamaqlı yollarına dözüb Türkiyəyə ayaq basmışdı. Nahamar yolların ətrafını örtən, getdikçə birini o birinə ötürən keçmişdən gələn aləm, truppalıların üzünə hüzünlü bir rahatlıq gətirmişdi. Burada sanki torpaq, meşə, ağaçlar, çaylar, kollar hətta inəklər də sahibsiz idi. Başlı-başına və tükənməzdi. Truppalıların gəldiyi məmləkətdə yaşıllıq görmək üçün yollarda üç-dörd saat ömür qoymaq lazım idi. Yol qırağının quruyan ağacları səmayla yer arasında yolçulara həyatın sonunu təkrar-təkrar xatırladırdı. Bu məmləkətin insanları elə bil ipək yolunu ötən turistlərlə hər gün üz-üzə gəlmirdilər. 50 bəlkə də, daha çox yaşı olan beton piltələr, qeyri bərabər kiçik ölçülərdə bir-birinə bənd olmuş, üst-üstə dəfələrlə boyanmış, pas atmış dəmirlər hasarları əvəzləyir. Meşələrdən gələn torpağın qabağını alan daş bəndlər çoxdan sıradan çıxmışdı, güman ki, elə onların bərpası da unudulmuşdu. Gecənin alaqaranlığında boş kimsəsiz sahələrdə otlayan inəklər, kiçik köhnə məhəccərli hasarları olan evlər, paslı alçaq darvazalar, darvazaların arxasında bəzən köhnə, bəzən isə təzə avtomobillər, səliqəsiz, üstü tör-töküntü olan, natamam, tavanının yanları açıq evlər və bu yarımçıq tavanların altındakı ağac dirəklərə əllərinə gələni bağlayıb sərində dincələn və başqalarının onları görməsinə utanmadan onlara tərəf gəlməyən zənginliyin üzünə tüpürüb dinc yaşayan insanlar... Truppalılar hər addımda sındıracaqmış, səliqəsini pozacaqlarmış kimi qorxu hiss eləmədikləri bu təbiəti zəngin, insan izindən yoxsul  məmləkətin görüntüsü ilə rəngi bozarmış ayaqqabıları, künə şalvarları, misgin görünüşləri ilə qohumluq görürdülər. Elə bil doğmaları arasında idilər. Burda utanc və qəzəb yox idi. Qısa müddət sürəcək hüzuru, qoyub gəldikləri, əlləri çatmayan təntənənin təpiklərindən əlləri ilə qorumağa çalışırdılar. Buraların dayanacaqları da 30-40 yaşlarındaydı. Elektrik xətlərinin dirəkləri də tarixə qovuşmuş dövrün köhnə beton dirəkləri idi. Burda hər şey keçmişdi. Yeni nə vardısa, o da keçmişin ruhunda itmişdi.

Truppalıların görmək istədiyi yer Batum... bəlkə də bir çox oxucunun Qafqazın incisi deyilən, dənizlə yaşıllığın sevgisindən doğan bu kiçik liman şəhərini hekayədən görməsinə ehtiyac yoxdur. Amma truppalılarımız kimi bu ayın sonunu güclə gələn aya calayan insanlarımız üçün deyim ki, bura sahili daşlı, günəşi bol, kiçik, qədim Batumu ilə birlikdə, daha çox orta təminatlı insanların günəşləndiyi, turizm ənənəsinin hələ oturuşmadığı yarı müasir, yarı köhnə və uçuq, nə vaxtsa üzündən qara neft axan adi liman torpağıdır. Mikroavtobus Batuma çatanda günəş artıq növbəsini aya vermiş, ay da o gecə bəyaz şəfqətində simiclik eləməmişdi. Truppalılar səssiz səslə bir birinə pıçıldamışdı: Batumdayıq. Budur Aynurun dalğalarını ağartdığı Qara Dəniz. Ay işığında daş döşənmiş kənarı sıx qazonun arasında palma ağacları ilə əhatələnmiş avtomobil yolu ilə hərəkət edəndə, sürücü də elə bil surəti azaltı. Bəlkə özü də çox eşidib görmədiyi şəhərdə nəsə görmək istəyirdi, evdəkilərə, tanış-bilişə, elə sürücülərə də buradan deməyə nəsə aparmaq istəyirdi. Yolun sol tərəfi məşhur kazinolara, sağ tərəfi isə dənizə açılan bu şəhər bütün Qara Dəniz şəhərləri kimi, yaşıllıq, yol və dəniz üçlüyündən yaranmışdı. Bütün dənizlər kimi buranın da suyu ay işığında parıldayırdı. Sahilə lap yaxın olmadıqlarından yolun sağının birbaşa çimərliyə çıxdığını görə bilməyən truppalılar, elə Xəzərə oxşayır fikrini yaddaşlarının bir küncünə atmışdılar. Yorucu, usandırıcı sərhəd əziyyətinə qatlaşmadan rahtlıqla keçə bilmişdilər sərhədi. Zarafat deyildi, mikroavtobusun qarşısında şax kostyumlu, qalstuklu rəhbər gedirdi. O bu səfərin icazənaməsinə daşdan da keçən möhür vurdurmuşdu. Beləcə dinməz söyləməz 14 saatlıq yoldan sonra truppa Sarpa çatmışdı. Qars, Ərzurum, Ərzincan, Sivas, Yozqat, Ankara, İstanbulda bacardıqlarını 15-20 nəfər tamaşaçıya göstərndən sonra təkrar Qara Dənizə üz tutmuşdular. Hər səhər saat 7-8 arası səhər yeməyini doğru-dürüst bitirməmiş, yarıyuxulu-şişgin üzlər, tam oyanmamış vücudlar özlərini isti qonaq evlərindən soyuq, tanış mikroavtobusda atır, boyunlarını içlərinə çəkib titrəşə-titrəşə isinməyə çalışır, tanış oturacaqlarda kimi yan yoldaşına söykənib, kimi başını qarşısındakı söykənəcəyə dirəyib yuxusunu alırdı.

Bu səhər də erkəndən növbəti dayanacaqdan çıxmış günorta vaxtı Samsuna varmışdılar. Tramvay dayanacağına yaxın, dənizin qarşı tərəfdən solunda bir mərtəbəli mavi boyalı bələdiyyə mədəniyyət evinin zalında göstərmişdilər bu günkü tamaşalarını. Vətəndən gələn teatrı və aktyorları görməyə gələn mühacir tələbələr ya dostuq xatirinə, ya da güc-bəla ilə sürüyə-sürüyə yerli tələbələrdən də özləri ilə gətirmişdilər. Gətirmişdilər ki, salon boş qalmasın. Beləcə yerlilər, döşündə üç ay şəklli nişanı olan millətçilər, iqtidarda olanlar, bitərəflər, dünyadan xəbəri olmayan 6-7 yaşında uşaqlar, şəhərin rəsmiləri və təbii ki, yerişinə, duruşuna görə hamıdan bir baş yuxarıda olduğunu hər dəqiqə hamıya göstərməyə çalışan truppa rəhbəri yerlərini almışdılar.

Canlarında bir şey qalmayan çoxu gənc truppalılar canla başla rollarına baş vurmağa calışırdılar. Gəl ki, baş vurmağa qarşılarında bir tas su vardı. Keşiş libasında əsgər qiyafəsinə girir, gah ölür gah dirilirdilər. Yüksək səsli qəhrəmanlıq musiqilərinin qışqırtıları, ağılar, ağlaşmalar, süngü, qılınc səsləri altında yorğunluqdan, yuxusuzluqdan ölgün səsli aktyorlar salonun dolduğunu, əksəriyyəti tələbə olan tamaşaçıların onları alqışladığını görüb daha həvəslə səslərini ucaltmağa, ayaqlarını yerə döyməyə çalışırdılar.  Bu alqışdan başqa nə idi əziyyətin qarşılığı. Bir də qonşu və qardaş ölkəyə 21 günlük səfər. Yol, məşqlər, tamaşalar, şəhər rəsmiləri ilə axşam yeməkləri, bir də...

Yenə tamaşadan sonra truppa həmin tanış maşınla bir neçə nəfər tələbə-müəllim həmyerliləri ilə birlikdə, dəniz kənarındakı yeməkxanalardan birinə yola düşdü. Döşəmə daş yollarla gələn maşın, hər tərəfi pəncərəli geniş zalı olan restoranlardan birinin qarşısında dayandı. Ətrafdakı stollarda cəmi 5-6 nəfər adam var idi. Aktyorlar salona hamıdan qabaq girsələr də 30 nəfərlik süfrənin aşağı tərəfindən yerləşməyə başladılar. Hamısı daha aşağıdan oturub, gözə görünməməyə çalışırdı. Hamı özünə yer tapandan sonra truppa rəhbəri, məmur ədəsı ilə düz yuxarı başa keçdi. Üzbəüz bir neçə yerlisinə əli ilə yer göstərdi. Truppa rəhbəri işin gedişindən çox razı şəkildə aşağıya doğru bir nəzər saldı, gözünü öz istiqamətindən hərləməyə başlayıb, hamını bir-birinə ötürərək gəlib çıxdı qarşı tərəfə və nəhayət gözü qarşısındakı həmvətənindən iki adam solda oturmuş, 22 yaşlı tələbəyə sataşdı. Dərhal tamaşadan qabaqkı “cinayət”i unutmamış, amma bağışlamaq məcburiyyətində qalmış ədayla başını yana silkələyərək – “tələbə belə şeyi nətər olur bilmir, mən başa düşmürəm” - dedi.

Döşündə hər iki dövlətin bayrağının rozetini taxan tələbə oturduğu stuldan azacıq irəli qalxaraq boynu edam kürsüsünə uzanırmış kimi üzündəki ifrat məyusluq ifadəsi ilə, yumulu gözlərlə başını iki dəfə tərpədərək bir daha üzrxahlıq elədi.

Tamaşanın səhnə tərtibatının hazırlanmasına kömək eləmək üçün gündüzdən salona gələn tələbə bilmədən bayrağı tavandan tərsinə asmışdı. Bayraq mavi olan tərəfdən yox, yaşıl olan tərəfdən başlayırdı. Bu qədər böyük bir qəbahət... Truppanın rəhbəri üçün bu hər şeyin sonu ola bilərdi. Ona görə də tələbəni bütün heyətin içində yaxşıca azarlamışdı.

Zarafat deyildi, bayraq, ölkəsinin rəsmi atributu təhqir olunması nə demək idi? Hələ KİV-in bu məsələnin üzərində yarpaq kimi əsdiyi günlərdə. Allah qorusun! Adını yaza bilməyən, yoldan keçən hansısa tələbənin üstündə hər şeydən olardı. Nə qədər gözügütürməyəni sevindirəcəkdi. Yaxşı ki, sonuncu idman yarışlarında bayraq səhv asılandan sonra hansı rəngin birinci başlayacağını əzbərləmişdi. Ona görə tamaşa keçirilən bütün salonlarda bayrağa nəzarəti heç kimə həvalə eləmirdi. Ancaq özü əmin olmalıydı bu işə.

Elə bu vaxt şəhər rəsmilərinin gəlişi müəllimi fikrindən ayırdı. Oturduğu stuldan azacıq aralanmış vəziyyətdə qonaqlarla öz açdıqları süfrədə əl tutub salamlaşdı. Masaya yeməklər gəldi. Hamı təzəcə iştahla saciçinə girişmişdi ki, teatr rəhbərinin diqqətini siqaret çəkmək üçün həyətə çıxan rəsmilərdən biri cəlb elədi.

Rəhbər, sanki qəbahətmiş kimi başını qaldıraraq ayağa qalxan rəsmiyə, Siz siqaret çəkirsiz? dedi.

Rəsmi səhvini etriaf eləyirmiş kimi gülərək çöl qapıya doğru gedir. Rəhbərin havasından adi acizliyə acımağın qəzəbdə əriməsi görünür. Əvvəlcə sağ əlindki çəngəli qabın kənarına taxdı, sonra qartal qaşlarını qaldıraraq, sağ əlini yanında oturan adamın kürəyindən keçirib sağ çiynini sıxdı. İllərin dostuymuş kimi ciddi-ciddi-“Sən öl, mən bir dəfə atıram”-dedim, atdım. Vəssalam. Adamın gülümsər çaşqın sifəti, onu başa düşüb-düşmədiyi rəhbərin diqqətini qətiyyən cəlb eləmədi. Əsas odur ki, stol arxasında olan hər kəsə yenə əsl rəhbər olduğunu göstərmişdi. Amma deyəsən nəsə çatmırdı. Oturduğu yerdən, onsuzda hamıdan hündür olduğuna görə hamının başını görə bilirdi, qonaqların tamaşadan sonra harada olduğunu bilmədiyi, ağsaqqal kişi rolunu oynayan, elə ağsaqqal olan, şampan rəngli kostyum geymiş, saçı və kiçik saqqalı ağ nurani ahıl aktyoru yanına çağırır. Aktyor dərhal hardan qalxdığı görünmədi. Görünür, lap aşağılarda sol tərəfdə idi, stolun aşağı başını dolanıb gəldi. Üzündə təbəəssüm, orta boylu, düşgünləşmiş, həyatdan yorulmuş qırmızı yanaqlı aktyorun yanaqları hansısa xəstəliyi özündə gizlədirdi.

Rəhbərin yanında ayaq üstə şagird kimi duran ahıl, əcnəbi kimi rəhbərin dediklərini elə bil başa düşmürdü. Rəhbər dayanmadan bu adamın da siqareti atmasına səbəb olduğunu deyirdi. Xəstələnəndə bir dəfə dedim çəkmiyəssən, onnan da qurtardı. Ahıl adam sanki burada da başqa rolda idi. Yalnız təbəəssüm göstərirdi, rolunda söz yox idi. Rəhbər onun cavab verməməsinin qonaqlarda maraq yaratdığını görüb, bu kişinin hansısa etniklərdən olduğunu dedi. Bununla da yemək süfrəsi arxasındakı tamaşanın açılışını elan eləmiş oldi. Bu etnik qrup haqda qonaqlara nəsə demək lazım ola bilər kimi ehtimal yəqin ki, onun ssenarisində olmamışdı. Siqaret mövzusu da artıq unudulmuşdu. Onsuz da heç rəhbərin özündən başqa heç kimə maraqlı deyildi.

Süfrənin aşağısındakılar dərsə çağrılmasından qorxan şagird kimi başlarını lap aşağı salmışdılar ki, müəllimin yadına düşməsinlər. Amma müəllimin beynində hamını adı və bacarığı yazılmış  “jurnal” var idi. Bu gün açıq dərs olduğuna görə bütün qabiliyyətli şagirdlər bir-bir müəllimlərinin əməyini üzə çıxarmalı idilər. Müəllim bu səfərə çıxmağa pul tapmaq üçün neçələrinin yanında boğazını çəkmiş, qapılarda gözləmişdi, tanış-bilişin də köməyi ilə möhtərəm şəxslərin mərhəmətinə nail ola bilmişdi. İndi şagirdlər onun üzünə ağ olmamalıydılar. Əvvəla bu adamın “əziyyəti” sayəsində gəlib 21 gün idi keyf edirdilər, ona görə həm minnətdar olmalı, həm də səssizcə işlərini görməliydilər. Kimə nə verilməlidir, neçə verilməlidir kimi işlərə  qarışmaq olmazdı. Hərəsinə beş-on manat çatırdısa, allahlarına şükr eləməli idilər. İkincisi də ki, müəllim ancaq ona pul verənə cavab verə bilərdi, daha bu ac işsiz aktyorlara yox. İstəməsəydi gələn qastrollara onları götürməzdi. Sonda itirən hansı tərəfə fırlatsalar, yenə də aktyorlar özləri olacaqdı. Ona görə də ən yaxşısı “açıq dərs”ə maksimum cavab vermək idi. İlin, günün bu vaxtı hara baxsan, müəllimin sinfinə daxil olmaq istəyən aktyorlar dolu idi.

Elə bu vaxt, müəllimin uca səsini eşidirlər, uşaqlar, qalxın görək, sən Tofiq, başla görək.

Arıq, uzun, cavan aktyor yorğun-yorğun ayağa qalxır. Uca səslə Çırpınırdı Qara dəniz mahnısını oxumağa başlayır. Birinci nəqarətdən sonra qarşı tərəfdən daha gənc oğlan da qalxıb həmkarına səs verir. Beləcə bu mahnını bir-birinə ötürə-ötürə dörd aktyor birlikdə xorla bitirir və bütün zaldakı qonarlar da tanış mahnı olduğu üçün ifanı həvəslə alqışlayırlar. Sonra bir neçə dəqiqə sakitlik sürür. Şagirdlər müəllimin indi kimi dərsə çıxaracağına baxırlar. Heç kim əlindəki loxmanı ürəklə ağzına aparmır ki, birdən adı çəkilsə, yeməyini udana kimi müəllimə kim cavab verəcək. Və birdən hamı sakitləşdi. Müəllimin həmyerlisi çox dramatik hərəkətlərlə vətənpərvərlik şeiri deməyə başlayır. Görünür müəllim həmyerlisini işarə ilə qaldırmışdı dərsə. Müəllim ciddi-cəhdlə stol arxasındakı şagirdlərinə baxır ki, görsün indi kimi çıxaracaq dərsə. Birdən Qarabağ, Qarabağ deyir. Gənc sarışın aktyor sırasını gözləyirmiş kimi ayağa durur və ucadan “Anadır arzulara hər zaman Qarabağ” mahnısını oxumağa başlayır. Səsi gümrah çıxdığındandır ki, hər halda yoldaşları ona köməyə qalxmır, mahnını sona qədər həvəslə oxuyur. Görünür hələ teatrdan ümidlidir. On dəqiqə fasilədən sonra müəllim qızların sakitliyinə işarə edərək, indi də Sarı gəlin, Sarı gəlin deyir. İncə və yorğunluqdan üzülmüş qarayanız, orta boylu qız özü kimi ölgün səslə, müəllim ayaq üstə oxuyum, yoxsa oturub oxuyum deyə müəllimə müraciət edir. Səsi gəlib müəllimə çatmadan yanındakılar əlləri ilə dur işarəsi verirlər. Ölgün aktrisa sarı gəlinin saçının ucunu hörməmiş, yan yörəsindəkilər köməyə gəlir ki, mahnını bir təhər bitirsinlər. Yoxsa gənc aktrisanın qısa səsi sarı gəlini yolda qoyacaqdı. Bundan sonra ard-arda çox oxunan vətənpərvərlik və xalq mahnıları bir-birini əvəz edir. Müəllimin gözünü məclisin aşağı tərəfində gəzdirməsindən görünürdü ki, hələ kimsə qalıb. Elə bu dəm müəllim əli ilə kiməsə qalx işarəsi göstərərək İtalyan, İtalyan deyir. İtalayandan çox saçı tökülmüş hindliyə oxşar, nəcib sifətli, kök bir kişi ayağa qalxır. Müəllim, Pavarotti, Pavarotti sən başla deyr. Hiss olunur ki, müəllim deserti məclisin sonuna saxlayıb. Qara, üzəri xaki zolaqlı köynəyini çəkə-çəkə ayağa qalxan “Pavarotti” boğazını arıtlayır və Aidadan bir parça oxumağa başlayır. Acıq dərs bölümü başlayandan bəri ilk dəfə hamı nəfəsini tutur. Yersiz tamaşaya qonaq olan bayaqdan bəri bezikən başqa qonaqlar da, bir nəfər kimi çəngəl bıçağı yerə qoyub səs gələn tərəfə dönürlər.  Qarsonlar da mətbəx qapısı ağzında yerişlərini yavaşıdır. Musiqisiz tenorun axımında opera bilən-bilməyən hamı bir neçə dəqiqə harasa rahat bir yerə gedir.

İsti salondan hələ də soyuq aprel axşamına çıxır truppalılar.

Aktyorlardan biri,

-Qara Dəniz sahilindədir bu şəhər? Soruşur.

Mühacir həmyerliləri

-Hə, dəniz lap yaxındadı, uzağı 40 metrliyimizdə, deyə cavab verir.

Doğrudan? Bəlkə dənizə gedək, heç olmasa əlimizi suyunda yuyaq? Nə deyirsiz? deyə yoldaşlarına üzünü tutur, aktyor.

Hərənin üzü bir tərəfə baxsa da, hamının diqqəti rəhbərə yönəlir.

Gənc sarışın, dolu bədənli aktyor: heç olmasa and içərik ki, Qara dənizin suyunda əlimizi yumuşuq deyib, gülür.

Rəhbər maşının qabaq qapısını açaraq, gedirsiniz gedin, istəyirsinizsə, amma səhər saat səkgizdə mikroavtobusda olun.

İyirmi addım aralanandan sonra yeddi aktyor və bir mühacir Çırpınırdı Qara Dəniz Baxıb Türkün bayrağına oxuya-oxuya Qara dənizə yaxınlaşırlar. Sanki qaranlıq gecədə qapqara dəniz illərdir oxuduqları mahnıdan çıxıb gəlir, dənizə, sahilə çırpıldıqca ağ köpüklü dalğalar onun şərəfinə şərqi oxuyan insanlara Xoş gəldiniz deyirdi.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5