Bəxtiyar Hidayətin yeni romanı - Gordahat

 

   Sonralar bu ölən qəhrəmanlar çox olmuşdu onun həyatında. Müharibədə elə qoluzorluların titim- titim əsdiyini görmüşdü ki. Siyasətdə elə tribuna qəhrəmanları lazımı anda qorxaq tulaya dönmüşdü ki. Daha sonra müqəddəs bildiyi dəyərlər də gordahat olunmağa başlamışdı. Vətən də, Allah da, peyğəmbərlər də, din də. Lap daha sonralar  ölən qəhrəmanlar haqda bir  hekayə də yazmışdı- amma bu hekayənin onu nişan verəcəyini təxmin edib heç yerdə dərc etdirməmişdi. Hekayə “Gordahat” adlanırdı. Gördahat da bilirsiniz nə deməkdi- əvvəl meşənin talan edilməsi, sonra tala edilməsi və bu talada  biçənək yeri. Yəni meşənin qırılması-yerində ot biçilməsi gördahat adlanır. Və Yelyeylər camaatı  bir meşəni bir taya otdan ötrü talan edərdilər. Çünki sovxoz direktoru Samedov bütün sahələri ayırmışdı sovxoza. Bu ad nəylə bağlı idi- meşənin goru anlamını daşıyırdi, yoxsa min əziyyətlə özünə biçənək düzəldən birisi o biçənəyə  gör kimi baxırdı- əzizlərinin goru kimi- bu hələ də məlum deyildi. Amma kimsə kiminsə gordahatından bircə kərənti ağzı ot biçsə idi sanki ölülərinin gorunu təhqir edərdi- bax öyləsinə davalar düşə bilərdi.

  Ən yaxşısı budur gəlin hekayə ilə tanış olaq

 

 

                        GORDAHAT

 

  Təbiət Yelyeylərdən heç nəyi əsirgəməsə də Yelyeylər camaatından çox şeyi əsirgəmişdi. Xüsusən bu camaat təbiətdən zövq almaqdan məhrum idi ki, məhrum idi. Özgə yerin adamları bura gələndə gördükləri mənzərələrə də, çayın səsinə də, havaya da, suya da heyran olurdular, amma Yelyeylər camaatı camaatın heyran oluğu meşəni talayır, camaatın heyran olduğu çaya tok verib qızıl balıqları kütləvi qırır, camaatın heyran olduğu ceyran- cüyürün nəslini kəsirdilər. Qonşu erməni meşəsində şitilliklər salınanda bizim də meşə olardı gördahat. Hərənin beş-altı gördahatı vardı . Qonşu erməni kəndinin meşəsinə gətirib maral, ceyran buraxardılar. Bizim meşədə maralın da kökü kəsilmişdi, ceyranın da.  Və bizim sağ qalan bir-iki ceyranımız da erməni qoruğuna aşıb xoşbəxtcəsinə yaşayardılar. Mən belə yəqin etmişəm ki, hansı millət öz təbiətinin qədrini bilmir, Vətəninin də qədrini bilməz. Hansı millət ki, öz təbiətinə yağı kəsilib, deməli öz Vətəninə də yağı kəsilib. Indi deyəcəksiniz , yoox  biz o millətik ki iki armud ağacından ötrü ayağa qalxmışıq.

    Bu armud ağacları məni çox utandırıb bu qürbət ellərdə. Ermənilər deyirlər sluşi, siz iki armuda görə ayağa qalxdınız. Yaxşı bəs indi Topxana yox ee, Bakının özündə minlərlə ağacı niyə kəsirsiniz? Sovetin vaxtının şamlarını kəsib yerini ingilisin şirkətinə satmaqdımı sizin müstəqillik? Adam məəttəl qalır ki, kopolunun ermənisinə nə desin. Deyəcəksən ki bu işlər bizlik deyil- deyəcək ki onda niyə qoymursunuz bizlik ola.

   Və hətta Yelyeylər camaatı öz tarixi abidələrinə qarşı da biganə idi. O dərəcə biganə ki, ermənilərdən əvvəl özləri uçurmuşdular qədim bir qalanın divarlarını.  Kərpicindən fırnı tikmək üçün. Bəli, məhz o fırnılarda bişən çörəklərlə böyümüşük biz. Öz tariximizi yeyə-yeyə böyümüşük biz. Sonra da demişik ki, erməni dolmanı əlimizdən belə aldı, zurnanı belə aldı.

 Bu tərəflərdə meyvə arağı da ilk dəfə Yelyeylərdə çəkilib. 37-ci ilin sürgünləri başlayanda qonşu erməni kəndindən də yan keçməyib bu sürgün. Yeqor adlı birini nə qədər eləyiblər saxlaya bilməyiblər sürgündən. Beləliklə Yeqor sürgün olunub-amma hara? Cəmi 2 kilometr aralıda olan bizim kəndə. Amma bizim sürgünə gedənlərimizin səsi əvvəl Sibirdən, sonra da qəbirdən gəldi. Ermənilər öz daşnaklarını elə qorudu, biz isə çoban- çoluğumuzu da selin qabağına verdik ki, əksinqilabçıdı. O Yeqor erməni də bizim camaata araq çəkməyi öyrədib. Müharibə dövründə bizim kənd cəbhəyə xeyli zoğal arağı göndərib. Və Bakı neftindən çox qiymətli olub onda zoğal arağı. Zalım oğlunun rusları gərək bu kəndə də qəhrəman kənd adı verəydilər... indi rusların ermənilərin arxasında dağ kimid ayandığını bütün dünya qəbul edir. Amma dünyada az- az adam inanar rusun bizim tərəfimizdə durub ermənini qırmasına. Di gəl mən bunun şahidi olmuşam. Bəlkə də ruslar o cəbhyə göndərilmiş zoğal arağının əvəzini ödəyirdilər.

Indi görün araq necə çəkilib. Zoğal yığılıb Dustaqxana deyilən bir abidənin içinə və orda qıjqırdılıb. Sonra da Yeqor erməni  araq çəkməyin sirrlərini öyrədib bizimkilərə.

Sonralar bütün rayonda öz yeyib-içməkləri ilə məhşur olan Yelyeylər camaatının çörəyi də tarixin talanmasından çıxıb, arağı da.

 Və sonralar o ceyran cəmdəklərindən də o zoğal araqlarından da, o fırnı çörəklərindən də çox yerlərə pay-püş göndərilib.

Amma bir şey də var ki, mən Yelyeylər camaatını dünyaya belə təqdim etsəm heç də yaxşı çıxmaz. Ən azından Yelyelər çörəyi yemiş adamlar, Yelyeylərdə hörmət görmüş adamlar qınayarlar məni. Əgər bu hekayə ruscaya tərcümə olunsa elə rus olar ki, məni qınayar. Deyər a belə- filan, axı o kənd elə kənd deyil, axı o camaat elə camaat deyil. Çünki həmin mən bəyənmədiyim camaat o rusa çox hörmətlər edib. Elə digərlərinə də, hətta ermənilərə də vaxtilə hörmət ediblər. Onların hörmətini qazanıblar. Hələ mən azərbaycanlıları demədim.

Gəlin bir qədər açıqlayaq bunun nədənini.

Rus hara, Yelyeylər hara? Yenə ermənini başa düşmək olar- yaxın qonşu olublar.

Hə, Qarabağ müharibəsi başlayanda əvvəl arada sovet ordusu vardı. Sovet hökuməti Əfqanıstanda uduzub gəlib buralara çıxmışdı. Gəlib buralara belə çıxmışdı ki, əvvəl Ermənistandan azərbaycanlıları qovmağa başladılar. Azərbaycanlı olduğuna görə minlərlə adam öldürülmüşdü. Hətta uşaq evinin azərbaycanlı uşaqları iri bir turabnın içinə salınmış, sonra da turbanın ağzını qaynaqlamışdı ermənilər. 200 min insan yerindən- yurdundan didərgin salınmışdı. Mal- mülkləri talanmışdı. Onda nə sovet milisi, nə də sovet ordusu arada görünmürdü. Biz isə Türkiyədən yardım gələcəyinə inandırmışdıq özümüzü. Elə bilirdik beş- on avtomatımız olsa erməni nədi, hələ sovet ordusuna da qalib gələrik. Hətta Türkiyədən yardım gəlməsi haqda əfsanə də uydurmuşduq özümüzdən- guya Türkiyə bizə idxal etdiyi soyuducuların içində avtomat silahlar göndəribmiş, amma bizim KQB silahları tutub geri qaytarıb. Ölkədə az qalmışdı KQB özü də inansın buna. Amma sonralar həqiqətən də Türkiyə "soyuducu" köməyi göstərdi bizə. Hələ də buzdamadayıq. Qəbirdə də soyuq olacaq bizlərə. Türkiyənin o “soyuducu köməyi” olmasa indi heç ölkəni heykəllər də basmazdı.

 

  O vaxt Yelyeylərə də bir qrup qaçqın gəlib çıxmışdı. Ayaqyalın, başıaçıq dağ- dərələrdə aza-aza gəlib Yelyeylərə çıxmışdı bu Allahın da, hökumətin də unutduğu adamlar.  Kəndə girməyə qorxmuşdular, birdən erməni kəndi olar deyib. Kəndin odunçularının danışıqlarını eşidəndən sonra onların üstünə axışmışdılar. Kənd camaatı bu qaçqınlara da yaxşı baxmışdı- pal-paltar, yorğan döçək, pul- para vermişdilər. Bax o zaman kənd cavanlarının nifrəti birə- beş qalxmışdı. Gedib dağda erməni binələrini yandırmışdılar. Bundan sonra da erməni kəndinin ağsaqqalalrı kəndə görüşə gələrək “qoyun görək noolur” xahişini etmişdilər. Cavanlar cığallıq eləmək istəsələr də ağsaqqalalr ermənilərlə razılaşmışdılar. Axı bu kənd neynəyə bilərdi- dörd tərəfdən erməni torpaqları ilə əhatə olunmuşdu. Bax, o zaman hələ sovet ordusu gözə dəymirdi.

Sonra qonşu Bağanıs kəndini yandırdı ermənilər. Bir ailənin 7 üzvü diri- diri yandırılmışdı. 4 aylıq körpənin başını asfalta döyüb beynini eşiyə tökmüşdülər. O körpənin anasının qarnını yarıb daş doldurmuşdular. Bundan sonra da erməni ağsaqqallar Yelyeylərə ismarıc eləmişdilər- qoyun görək noolur?

 Bu hadisədən bir xeyli sonra sovet ordusu gəldi iki sovet xalqını bir- birindən qorumağa. Buna qədər isə elə Bağanıs kəndinin ərazisindən keçən yolda xeyli erməni qırılmışdı. 400-ə qədər erməni maşını rayon camaatının əlinə keçmişdi. Kimsə Yelyeyləri düşünmürdü- hər an Yelyelər kimi sahibsiz, eldən dışqarı bir yerdə ermənilər fəlakət törədə bilərdilər.  Bu vaxt Yelyeylərə də bir neçə erməni maşını a gəlib çıxmışdı. Camaatın azərbaycanlı olduğunu görən ermənilər ayaq üstə ölmüşdülər sanki. Amma Yelyeylər ağsaqqalları yenə araya girdilər- kimsənin burnu da qanamadı. Maşınları da aparıb ötürdülər erməni kəndinə. Hətta maşınların birinin baqajı pul ilə dolu olmuşdu.

Bax bu zaman sovet ordusu yeridildi əraziyə və bu ordu daha çox azərbaycanlıların tərəfində idi. Qonşu erməni kəndinin camaatı daşnakların qorxusundan bu orduya bir kibrit çöpü də vermirdi. Amma bizdə fərqli idi- hər şey qələbə üçün, hər şey ordu üçün- sanki belə bir prinsip var idi. Əsgərlər hinduşka kababı yeyir, çəpiş pörtləməsinə qonaq olur, zoğal arağının küpünə girirdilər. Komandir Abayev xristian osetinlərdən idi, amma bizim tərəfimizdə idi. Hərbi hissənin avtomatlarının yarısı bizim ovçularda olardı. Arada bu qədər inam, etibar vardı. Vay olaydı bir erməni biz tərəfə güllə ataydı- Abayevin dəstəsi Sarxankəndi gülləbaran edərdi.

 Sonra ermənilər daha da üstünə qoydular- sovet ordusuna güllə atdılar. Yolunu kəsib sənəd istədilər. Hətta Moskvadan gəlmiş yüksək rütbəli bir zabiti vertalyotda yaraladılar. Və bundan sonra əmr gəldi- kənddə hərəkət edən bütün obyektlər vurulsun.

 Sovet ordusu qonşu erməni kəndlərini elə topa tutdu, elə bombaladı, heç Amerika Vyetnamı elə bombalamamışdı.

 Sonralar da vəziyyət getdikcə xarablaşmağa başladı. Artıq Yelyeylər camaatının kənddə qalmağı mümkün deyildi. Mütəllibovun istefaya göndərilməsi ilə sovet ordusu da məntəqələri tərk elədi. Bundan sonra Sarxankənddən bir nəfəri-Saşik adlı şəxsi bizim Qurudərəli Səfərin ulamçılığı ilə həmin yolda qırğın törədənlər oğurladılar. Sarxankəndlilər də Saşik tapılmasa yolunuzu açmayacağıq dedilər.

Saşik isə füqara bir adam- bizim traktorçu Nəsrəddin daim canına duaçıdı. Çünki...

  Sarxankənddən bir neçə nəfər bir maşının içində güllələnmişdi. Buna görə də bizimkilərdən yolda 3 nəfəri əsir götürüblər ki, tapın qatili bizə verin, əsirləri verək.

O 3 nəfərdən biri də traktorist Nəsrəddin. Saşikə yalvara- yalvara:

-Sən o kəsdiyimiz duz-çörək,  gör neynirsən a Saşik, məni xilas elə.

Saşik də ermənicə nəsə deyir öz tərəflərinə. Nəsrəddini buraxırlar- hətta Saşik bir dığaya təpik də ilişdirir. Qalan iki nəfər isə cəmi 3-4 saat əsirlikdə qalır. Özünü yetirən rus ordusu Sarxankəndə güllə yağışı yağdırır. Axır ermənilər girovları vermək məcburiyyətində qalırlar.

...Amma Saşik tapılmadı- yol da bağlı qaldı. Tapılmayacaqdı da- elə o Səfər qorxmuşdu Saşikin üzə çıxmağından. Saşık onu tanıyırdı. Beləcə də Saşik cinbata çəkildi. Necə quyladılarsa yeri- yurdu da bilinmədi. Yelyeylər yolu demək əbədiyyən bağlı qalacaqdı. Bu arada isə Yelyeylərdən Əhməd içib qeyzlənib  oturub maşına yolu açmağa getmişdi. O da elə o gündən əsir düşdü. Amma bir ay sonra “qaçıb” gəldi. Eləbil əsirlikdə deyil, sanatoriyada olmuşdu. Sarxankəndlilər onu daşnakların əlinə verməmişdilər- Saşikə əvəzdi bu. Nə vaxt Saşiki verərlər, biz də bunu qaytararıq. Sarxankənddə Əhmədi heç Saşikin qohumlarına da verməmişdilər. Nə qədər olmasa acıqlı idilər, xəsarət yetirə bilərdilər. Köhnə dostu Razmikin evində qalmışdı Əhməd- nə yeməyi əskik olmuşdu nə içməyi. Pasxa bayramında daşnakların ahmısının sərxoş olmasından istifadə edən Razmik də pəncərələrin mismarlarını söküb”eli, qaç, beqom” demişdi Əhmədə. Əhməd düüz Yelyeylərdə əylənmişdi. Amma bu o vaxt idi ki, başqa yerlərdə əsirlərin dərisini soyurdular, gözünü çıxardırdılar. Başına min oyun açırdılar. Hətta uşaqların damarlarına salyarka vururdular.  Bəs Əhmədə niyə belə yaxşılıq edirdilər? Təkcə Əhmədəmi?

8 aya yaxın mühasirədə qalan Yelyeylər camaatı son iki-üç ayda anladı ki, daha kənddən kənd olası deyil. Rayondakı könüllü ordunun komandiri hərbi komissar İlham Aslanov kəndə heç bir diqqət ayırmamışdı. Ilham Aslanov ümumiyyətlə bu tərəfə tam biganə idi. Sanki bu kəndlərin ermənilərə qalmasına şərait yaradırdı. Hamının unutduğu bu kəndə bir nəfər də köməyə gəlməmişdi. Bütün Azərbaycan bu kəndin erməniyə qalması ilə barışmışdı sanki. Bax bunu anlayan Yelyeylər camaatı yavaş- yavaş daşınmağa başladı. Camaat bar- barxanasını atla, eşşəklə daşımağa başladı. Yelyeylərlə Qurudərənin arasında bir erməni kəndi, beş altı da dağ dərə. Məlumdur camaat erməni kəndi ilə gedəb- gələsi deyildi. Elə o dağ- dərələrlə camaat özünü və bar- barxanasını Qurudərəyə çatdırırdı. Iki –üç ayda eşşəklər o yola öyrəndilər. Yüklü eşşək bir də Qurudərədə dayanırdı. Və yaxud da Qurudərədən üzü Yelyeylərə tərəf buraxılmış eşşəklər düz Yelyeylərdə əylənirdilər. Heç canavara da rast gəlməmişdi eşşəklər. Canavarlar da güllə səsindən qaçmışdılar, sirillaha çəkilmişdilər. Heç  ermənilər də bu iki- üç ayda karvanın qabağını kəsməmişdi. Hətta  arada 4-5 hektar torpağı əkmişdilər, amma bizim “karvan”ın getdiyi yolu saxlamışdılar.

Bir dəfə Vəloğlu Əlinin yüklü eşşəyi necə olmuşdusa, gedib çıxmışdı Sarxankəndə. Qurudərəyə çatan Əli kişi eşşəyinin itməsinə az qala Məmmədhsən əmidən də betər üzülmüşdü. Amma bu üzüntü çox çəkməmişdi- o biri axşam hansısa erməni Vəlioğlu Əlinin eşşəyini elə yüklü- yüklü də gətirib karvana qoşmuşdu. Kimsənin xəbəri olmamışdı. Bir də Qurudərədə baxmışdıq eşşək yükü ilə bərabər burdadı. Vəlioğlu anşıra bilmədi kimin işi olar bu? Kor Diqranınmı, Dıl-dıl Vazgeninmi, Ərbeşik Keğamınmı, Donqar Samvelinmi, Sarıbəyinmi, Qara Tatusunmu? Hər kim idisə öz Xudayar bəylərimizdən min dəfə yaxşı adam idi.

Bir dəfə isə..

O vaxt hardansa kömək gələcəyinə çox inanırdıq. Elə bilirdik günün birində hətta Türkiyədən də kömək gələcək bizə. 1918-ci ildə gəlmişdi o kömək. Onda Yelyeylər kəndinə 4-5 yerdən basqın olmuşdu. Qaça bilən qaçmışdı. Yollarda güllələnən də vardı xeyli. Bir neçə qız- gəlinin döşü kəsilmişdi. Hətta belində samavar qaynadılan da olmuşdu. Bunlar əsasən qaça- qaçda ələ keçən insanlar olmuşdu. Geriyə qalanlar isə son ümid kimi Sarxankəndə üz tutmuşdular. Və Sarxankənd öz qonaqlarını satmamışdı. Hətta bir boylu qadın elə yükünü Sarxankənddə yerə qoymuşdu. O o uşaq indi qoca kişidi- Eldar. Elin dar günündə anadan olduğu üçün belə adlanmışdı. Yelyeylərdə qırğın bitəndən sonra Sarxankəndə sığınanlar geri qayıtmışdı. Amma hələ aşağı kəndlərdə qırğın gedirdi. Bu zaman Nuru paşanın ordusunun bir qolu dağları aşaraq Zinhar paşanın rəhbərliyi ilə Yelyeylərə daxil olmuşdu. Sonra da kənddən Asdan oğlu Şahmar da qoşulmuşdu o dəstəyə. Qurudərə kəndinə çatan Zinhar paşa-iki kəndin ortasında beş-on yerdən zil tüstü qalxdığını görüb-o köy nə köy deyə soruşur. Qurudərənin koxası- erməni köyüdür deyir.

Zinhar paşa 10-12 daxmalıq bu kəndi dərhal yerlə yeksan etməyi əmr edir. Amma koxa düşür əl- ayağına, paşam, bizim qapı- bacada işləyirlər onlar. Fağır adamlardı, dəyməyin. Paşa da yerə tüpürərək- vaxt gələr onlar sizi yerlə yeksan edər deyib ordusunu çəkir.

 Beləcə də sadə xalq bir- birini xilas etmişdi.

Amma indi nə paşa gəlirdi, nə əsgər. Yelyeylərə Türkiyədən dəhşətli bir xəbər gəlmişdi. Sən demə qaçaq Dünyamalı hələ yaşayırmış. Qaçaqlardan sona qalmışlarındandı Dünyamalı. Hələ ikinci dünya müharibəsi vaxtına qədər qaçaqlıq edirmiş. Sonra da qaçıb Türkiyəyə. Amma gedənbaşı vurub Mələkzada arvadının nişanlı qardaşı Əsədəlini öldürübmüş. O da heç nəyin üstündə. Bunların əmisi qızları Qaltavanoğlunda ərdə imiş. Qaltavanoğlu da hər gün döyürmüş əmisiqızlarını. Guya gözü ayda-quşda imiş, başqa kişidə imiş. Haqq-hesabı bilən Əsədəli işə qarışır. Yavaşca bir şillə vuru Qaltavanoğluna. Qaltavanoğlu da Əsədəliyə neyləyə bilərdi-  Əsədəli   qaraçıların oynatdığı ayıyla güləşib ayının ortasından elə sıxıbmış ki, ayı özünü batırıbmış. Gedib Dünyamalıya deyib bə Əsədəli sənin arvadına göz dikib. Dünyamalı da Əsədəlinin yaxınına gələ bilmir. Işlə yaxından maraqlanmadan uzaqdan bir gülləylə işi xətm edir.  Bəlkə də onu güllələməsə daha çox qaçaqlıq edərmiş bu torpaqlarda.

  Sonra da Qaltavanoğlunun hiyləsini bilir Dünyamalı. Nə deyir, neynəyir bilinmir- Qaltavanoğlunun bağrı çatlayır. Sonra da Qaltavanoğlunun arvadı ölür.  Üç- üç yetimi qalır başlı-başına. Bax onda Mələkzada uşaqlara sahib çıxır. Özünün də  uşağı olmur- bu yetimləri saxlayır. Kimsədən əskik yedirtmir, kimsədən əskik geyindirmir. Və Türkiyədən o xəbər gəlir- Əsədəlini Qaltavanoğlu öldürtdürübmüş sən demə. Mələkzada da Qaltavanoğluna üç- üç uşaq saxlayıb. Onda kəndin yolu bağlı idi- o “Mələkzadanın yetimləri” də neçə aydı heç gəlib baş çəkmirdilər qoca arvada. Bəlkə də eşitmişdilər- Mələkzadanın canavar kimi ulamağını. Allahı- bəndəni bir- birinə qatmağını, ona görə kəndə gəlmirdilər bu ağır günlərdə.

 Həmin gün kənddən arvad-uşağın hamısını çıxardırdıq. Qarabağdan dalbadal faciə xəbərləri gəlmişdi. Malıbəyli, Meşəli, Quşçular faciələri ürəyimizi dağlatmaq o yana qalsın, bizi lap qorxutmuşdu da bizləri. Kütləvi şəkildə qırıla bilərdik.  Heç yerdən də kömək yox idi. Həmin günün köçü bu aylar ərzindəki ən böyük köç idi. Az qala yarım kilometr uzunluğu vardı karvanın. Arxadan isə mal- qoyunu kənddən çıxaranlar gəlirdi. Hay- küy, mələşmə səsi bir yandan, bir yandan da Sarxankəndin ayağındakı post ilə Qurudərənin yuxarı başındakı post arasında aramsız atışma düşmüşdü. Yanan güllələr gecəni dan üzünə döndərmişdi. Sonrada toplar işə düşdü. Daha qaçan- qaçana baxmırdı. Bu arada mən Mələkzada  qarını yiysiz buraxılmış gördüm. Qarı yiyəsiz qalmasının heyində deyildi. Belinə şələlədiyi barxanası açılmışdı, elə bildim qab-qacağını yığır bu vurhayda. Gəl gedək- dedim. Getmədi. Otu-çöpü yola- yola Allaha-bəndəyə hüy tökürdü.:

-Gözün çıxsın Əəllah, görmürsənmi başıma gələni? Dünyan dağılsın Əəllah, dünyan dağılsın.

Sonra Qaltavanoğullarının kök-köməcindən tutmuş bələkdəki körpəsinə qədər hüylədi adbaad. Sonra Yelyeyləri qarğadı- dağıl a Yelyeylər, dağıl dedi. Sonra da Sarxankəndi hüylədi

Bu arada camaatın dilində “Allah, Allah” bitmişdi, “Qülfüllah” pıçıldayanlar da vardı. Mələkzada arvadın qarğışının şətəlinin hamıya dəyəcəyindən qorxan da. Mələkzadə arvad isə Allaha qarğamaqdaydı bu dar ayaqda.

Sonra  bir də qarğışın ünvanını çevirdi erməni kəndinə. Qarğadı ha qarğadı, hüylədi ha hüylədi o ki var. O qarğayıb- hüyləyib qurtarınca mən barxanasını belinə şələlədim. Sonra da üzünü göylərə tutub canavar kimi uladı- ay qardaş, ay qardaş deyib. Səsi canavar səsindən heç seçilmirdi. Məni ömrümdə belə vahimə basmamışdı- sanki dişi ac canavar gəlirdi üstümə. O vaxtlar Boz Qurdçu idim- amma onda analdım ki, yanımda boz qurd ulasa vahimələnərəm, qorxaram. Sonra kiridi birdən- birə, bayaqdan bəri otu-çöpü yolduğu yerə sanki Qaracaçobanın sapandından çıxan daş gəlib düşmüşdü. Sən demə barxananın içində Əsədəlinin şəkli də varmış, bayaqdan ona görə unudubmuş  müharibəni, ölümü. Şəkili tapıbmış demə. Arxadan mal- qara gətirənlər gəlib  yetişdi. Ürəkləndik. Elə o mal-qara gətirənlərə də qoşulub getdik Qurudərəyə.

 Arvad –uşağı Qurudərədə yerləşdirib biz cavanlar qayıtdıq kəndə. Səhər eşitdik ki, Sarxankəndin erməniləri danışıq üçün gəliblər Çır- Çır bulağının yanına. Bizim də cavanların çoxu səhər- səhər içkili idi. O yolları gecə getmək üçün gərək axşamdan içəydin. ən çox da polis Vilayət içkili olardı. Bir zoğal arağı boşaltmasa bu dağ- dərə yollarla ömründə bir addım atmazdı Yelyeylərdən Qurudərəyə tərəf. Elə içkinin hesabına da polisdən qovuldu hələ müharibə gedə- gedə. 

Bunu qoyub ona getmək olmasın, Yelyeylərin yolu bağlı olduğundan ərzaq qıtlığı yaranmışdı. Buna görə də 4-5 dəfə vertalyotla ərzaq aparıldı kəndə. Vertalyot kəndə uçanda da minən çox olurdu- 10-ca gün kənddən ayrı qalan adamlar sanki dünyalarını itirmişdilər. Özlərini vertalyota atıb ev- eşiklərini görmək istəyirdilər. Və yaxud da evdə-eşikdə qalan nə vardısa gedib gətirmək istəyirdilər. Geri qayıdan vertalyota da camaat az qalırdı yabasını, baltasını da yükləsin. O qədər yüklü olurdu vertalyotlar. Lap aşağıdan uçurdu bu üzdən. Bax o zaman da Sarxankənddən bircə güllə atılmadı bu Allahın umuduna qalmış vertalyota. Amma vaxtilə sovetin generalını daşıyan vertalyota güllə atıb generalı yaralamışdı Sarxankənddə kimsə.

 Kəndə sonuncu dəfə vertalyot gələndə artıq boşalmış kimiydi kənd. Möhkəm içkili olan Vilayət də vertalyota minmişdi. Heç rayonda da düşməmişdi- düz Bakıya uçmuşdu. əlində də iki hinduşka, beş-on butulka zoğal arağı. Guya bu pay-püşü Bakıda qardaşıgilə çatdırıb elə qardaşı ilə də Elmlər Akademiyasına gedəcəkmiş. Yelyeylərin tarixindən danışacaqmış orda- 12 qədim abidədən söhbət açacaqmış. Belə bir kəndin əldən getməsinin faciə olduğunu isbatlayacaqmış. Yelyeylərin altında Alban dövlətinin bir şəhəri qaldığını bildirəcəkmiş alimlərə.

Amma avtomat boğazından asılı, bir əlində iki hinduşka, bir əlində də çirkli bir torbada beş-on başıxamırlı zoğal arağı polis paltarında paytaxtda hərlənmək də bir iş imiş. Beləcə də hələ müharibə üzü görməyən hansısa rəis yaxalayır onu. O da rəisi də, naziri də bir- birinə qatır. Az qalır silah işlətsin. Adamı az qalmışdı içəri bassınlar. Nəticədə polisdən atdılar bayıra, özünü də əsgər kimi basdılar Qarabağa.

 ...Ermənilər yenə ”gəlin- bir-birimizə atmayaq” deyirdilər. Bu vaxt Vilayət- atırıq, yaxşı edirik, sizin xaçınızı ... Bə siz Qarabağda niyə milləti qırırsınız?

-A Vilayat, Qarabağda qoy noolur olsun, biz atmayaq, görək necə olur işin axırı. Heç biz də bilmirik bu nə oyundu.

-Yaxşı bilirsiniz, sizin xaçınızı...

Bu zaman erməni Araz araya girdi:

-     Ara, Vilayat, neçə aydı Alma bağına gedirsiniz eli?

-     Bizə Türkiyədən o qədər silah gəlib ki. Meyidimizə də yaxın gələ bilməzsiniz.  Alma bağınnan- zadnan getmirik özümüz də

-     Ara, get Mələkzada qarıdan soruş, axşam nə sizin kənddə, nə də bizim kənddə qarğamadığı adam qoymadı. Canavar kimi də səs çıxarırdı. Az qalmışdı qorxudan canım çıxa.

Hiss etdim ki, papaq başımda yuxarı qalxır. Sən demə axşam yanımızda imiş Araz. Tüküm biz- bzi olmuşdu. Məndən öncə Eldar kişi verdi mənim vermək istədiyim sualı:

-Bə nə yaxşı atmadınız?

-Eli, sizi yerevanlılardan qoruyururq biz. Qoyun görək axırı necə olur. Allah vayısın evini yıxsın.

  Bax belə, istəsələr ot kimi biçərdilər bizi. Amma istəmədilər? Bəs niyə? Nəydi bizim camaatın özəlliyi- sağ qalmağımıza ruslar da kömk etdi, ermənilər də.

 Bu haqda  kəndçimiz Dəli Məmməd deyirdi- a bala, çörəyimiz ovsanata keçdi. Qarabağda get heç su istə, vermillər adama. Yəqin rusun saldatlarına da heç nə verməyiblər- onlar da erməniyə dur deməyib.

        ...Bu da Yelyeylərdəki son günümüz. Kəndin yolu bağlı olduğu üçün müdafiəçilər yalnız öz kəndçilərimiz idi. Kimi deyirdi vaxtilə bir erməni qızına südhaqqı verilib Qurudərə ilə bizi birləşdirən ərazi. Kimi də deyirdi- yox, bunun hamısı rusun Qafqazdakı oyunlarıdı. Parçala hökm sür məsələsidi. Və kənd dörd tərəfdən  ermənilərin arasında qalmışdı.

  Indi sizə dəstə üzvləri haqda məlumat verəcəm. Amma bəzi üzvlər ləqəbi ilə adlandırılacaq. Başçımız Rembodur. Uzun illər Rusiyada yaşayıb, məktubla yolpulu istəyənlərdəndi. Müharibə vaxtı cibi pul tanıyıb. Rayon mərkəzinə yolu düşəndə restoranların 4-5-nə dəyməlidi. Insafən bu arada restoranla Yelyeylər camaatına çox güzəşt edirlər. Həm də sanki 41-45-dən qalma qəhrəmanlar kimi baxırlar.

  Bu isə Cimidir. Içdimi bir süpürgə tapıb Ciminin mahnılarını oxuyacaq. Mühüribə başlayandan bəri isə  süpürgəni avtomat əvəz eləyib. Qalanlar Qabbar, Şaka, Kunal, Amid, şef Məhəmməd ( kənddə uzun müddət “Abdulla filminin qəhrəmanı Şeyx Məhəmmədi şef Məhəmməd  bilmişdilər) Xəlil , Çopra, və mən. Bir də yaşlılar- Eldar kişi, Dursun kişi, traktorist Nəsrəddin, Sərvət, Şair Ələsgər, Əhət və Məhət qardaşları.

  Mən yaşca ən balacasıyam dəstə üzvlrinin.  Hələ hind kinolarının əhatə dairəsindən çıxmamışam. Amma hələ heç digər dəstə üzvləri də hind kinosunun əhatə dairəsindən çıxmayıblar. Yalnız bu qocalar hind kinosu-zad qanan bilməzlər. Heç onlar döyüşçü də deyillər. Gəlmişdilər evlərindən nəsə aparsınlar. Mühasirəyə düşdülər.

  Eldar kişi həmin Eldar kişidi- elin dar günündə doğulan. Indi yenə elin dar günüdü. Indi də yenidən doğulur- qaçqın olur bu gündən. Uzun illər ermənilərə meşəbəyi olmuşdu. Və ermənilər bilirdilər neynəyirlər.  Yelyeylər camaatı Samedovun sayəsində ot talasından məhrum olub meşələri gördahat edəndə Eldar da “mən də bu kəndin oğluyam” deyib  gördahat eşqinə düşmüşdü. Ermənilərlə sərhəddə biz tərəfdən bir-iki gordahat düzəltmişdi ki, sonralar buralar erməni torpaqları sayılmışdı. Buna görə də kənd camaatı ona Kamran Bağırov deyirdi- bir o kişi torpaq verdi ermənilərə, bir də sən.

Bu kəndin torpaqları bu dava başlayana qədər məhz Kmaran Bağırov, Eldar və bir başqasının- yəni traktorist Nəsrəddinin sayəsində ermənilərə verilmişdi. Amma Nəsrəddin hiss etməmişdi ki ermənilərə torpaq verir. Traktorçu hara, torpaq vermək hara.

   Iş belə olmuşdu- kəndin ayağındakı Omarrıların yeri deyilən yerin yarısı ermənilərin yarısı da bizim yer idi. Hər il də eyni vaxtda əkilərdi. Hər il də eyni traktorçular əkərdi bu yerləri. Biz tərəfdən Nəsrəddin, onlar tərəfdən də Viktor. Və Viktorla Nəsrəıddin kirvə olmuşdular. Nəsrəddinin uşaqlarının müsəlman qanı Viktorun üstünə tökülmüşdü. Bu tərəflərdə xeyli belə kirvə qohumluğu olanlar vardı hələ qadınların da belə yaxınlığı vardı- bacılıq olanlar. Elə Mələkzada qarı da Sarxankənddən kiməsə bacılıq durmuşdu, şax bəzəmişdi. Deyəsən Sarxankəndən qaradığı adamlar elə o bacılığının qohum- qərəvələri idilər.

Hər il yer əkiləndə bir iki kotan yer qaralayan Nəsrəddini  Viktor göndərərdi öz evinə-Kirvə get gör Hayqanuş bir şey hazırlayıpmı? Mən də gəlirəm indi. Işdamaxdan qırıldıq.

 Özünü Hayqanuşun yanına çatdırardı Nəsrəddin. Viktor onun da yerinə işləyərdi . Amma hər il iki kotan ağzı bizim yerdən kəsib özlərinə qatardı Viktor. Hayqanuşun səbəbinə sovet Ermənistanının ərazisi böyüyərdi beləcə

 

Şair Ələsgər isə- elə- belə şairlərdəndi. Özü də polis Vilayətlə düşməndi. Polis Vilayət bir dəfə ona- sənin bu kənddə yaşamağa haqqın yoxdur- demişdi. Niyə demişdi?

Yaşımdan qabağın söhbətidir. O zamanlar Şair Ələsgər tövlə üçün yer qazdırırmış. Birdən traktorun bıçağı bərk bir şeyə ilişir. Sonra məlum olur ki bu köhnə bir hamam binasıdı. Və o köhnə hamam binası ilə bərabər isti su da çıxır üzə.  Ələsgər tez tarktorçunun ayaqlarına düşür ki, bu sirri bir sən bilirsən, bir mən. Bir ceyran cəmdəyi, 10-15 də zoğal arağı məndə. Traktorçu da razılaşır. Hamam barədə heç kimə heç nə deyilmir. Isti su yeraltı yolla çaya axıdılır. Hamamım yerindən də tez-tələsik tövləni tikdirir Ələsgər . Və hamamın  özünə hamam lazım olur. Bunu ona görə edir ki, yurdunu- yuvasını hökumət əlindən alıb əvəzində dəmyə yerdən yer verər ona.  Ən təmiz tarixin üstünü mal təzəyi ilə örtmüşdü Ələsgər. Amma  bu misralar da onunkudur:

Hər daşın altında bir tarix yatır

Sənin tarixinə daşına qurban.

     Ermənilər özlərinə yoxdan abidə gəzir, hər yerə bir xaç mıxlayır, Ələsgər də tarixi beləcə gizlədirdi.

Dursun 45-ci ildən bəri kəndin yuxarı həndinin qarovulçusuydu . O da ev heyvanlarının qənimi idi. Eşşəyi acından öldürmək, dilindən məftilləmək, dananı çapmaq, qoyun –quzuya xalxalda nəcis yedirtmək onun ən sevdiyi məşğuliyyətdir.  Müharibədən  bir-iki medal gətirmişdi deyə  kəsdiyi başa zaval yox idi. Indi elə qəmli durmuşdu ki deyərdin o eşşəklərin, o qoyun –quzunun o danaların ahı tutub onu.

       Son vaxtlar qoruqçuluqdan çıxıb yerini oğluna həvalə etmişdi. Bu zaman mən uşaq ola- ola başımdan böyük “qələt eləyib” belə demişdim- xarabada onsuz da hər kəs öz vəzifəsinə dədə malı kimi baxır. Sonra da deyirlər atalara hörmət qalmayıb. Elədirsə bəs kimsə vəzifəyə dədə malı kimi baxarmı? Əslində anaya hörmət qalmayıb ki ana Vətəni bu günlərə qoymuşuq. Bu da qadınların hüquqlarının pozulması deməkdi.

Demişdilər bu gədə də zayılalyır axır vaxtlar.

Qoruqçuluqdan çıxandan sonra da könə şakərindən əl çəkmirdi Dursun. Indi də evin ətrafına qoruqçuluq edirdi. Kimin heyvanı o həndəvərdən keçərdi və xüsusən də onun çəpərinə ağız uzadardısa o saat Dursun salardı öz tövləsinə. Hətta bu adət onu o qədər özünə çəkirdi ki öz heyvanlarını da həbs edirdi-məsələn hansı toyuq ki, əkənəyə girərdi ən azı iki gün həbs olunmalı idi. Hətta bir neçə dəfə öz nəvələrini və onlara qoşulub alça yığan digər uşaqları da aparıb tövləyə salmışdı. Amma indi ermənilərin onu damlamasından qorxub qaçırdı. Onun qoruduğu çəpərləri erməni çoxdan aşmışdı.

 

   Sərvətin işi-gücü ancaq toyda , vayda yemək bişirmək olmuşdur. Heç mal-qara da saxlamazdı. Hər toydan, hər vaydan nə gətirsə onu da yeyib günlərini keçirdərdilər. Mal-qara saxlamasa da əkinçiliklə məşğul olurdu. Yelyeylərin ən məhşur abidəsi də məhz onun sayəsində qorunub saxlanırdı-yoxsa əhali o abidəni də söküb dağıdardı. Belə ki, düz evinə bitişik Qız Qalası adlı möhtəşəm bir abidə vardı. Sərvət hər il çəpəri genişlədə-genişlədə axırda o Qız Qalasını da salmışdı öz çəpərinə. Qız Qalasının dörd tərəfində qarğıdalı , kartof əkirdi Sərvət. Və beləliklə də Qız Qalası bəlkə də sökülməkdən xilas olmuşdu.. Qız Qalasının altındakı dustaqxana deyilən abidə isə (vaxtilə burda zoğal qıcqırdılmışdı) Sərvətin hacat otağı olmuşdu. Balta, yaba, dəhrə, nə bilim eşşək palanı- hamısı orda saxlanırdı..  Beləliklə də o boyda abidələri sanki ulu babalarımız tikmişdilər Sərvətdən ötrü . Nə maarqlanan vardı, və nə də yada salan.

Əhətlə Məhət isə küsülü idilər. Ata yurdunu bölə bilməmişdilər. O bunun çəpərini anrı çəkirdi, bu onun. Axırı da şikayət şikayətə calandı. Az qala məsələ gedib Moskvaya da çatacaqdı. Əhəd qoca anasını tovlayıb hansısa kağıza barmaq basdımışdı. Məhət də yazıb Moskvadan ekspertiza gəlməsini tələb etmişdi. Amma ona qədər kopolunun erməniləri  haqq- hesabı başlatdılar. Dava da baxılmamış qaldı. Hər gün iki qarış yerdən ötrü bir- birinin qanına susayan qardaşlar indi dava apardıqları torpaqları qoyub qaçırdılar. Erməni gəlib sahiblənəcəkdi o torpağa.

   Ermənilər “sep şəklində” irəliləyirdilər. Yalnız Qabbar vuruşmaq istəyirdi. Hətta yaşlılar- hamımızı qırğına verəcəksən a dəli- dedilər. Qabbar isə əvvəl Eldarın üstünə düşdü- sənin nə dilin var danışırsan? Illərnən erməniyə işləyib pulundan  pul tutdurubsan “Krunk”a. Hanı oğulların? Hərəsi Rusetin bir şəhərində pul qazanır.

Hə, Krunk demiş- bu ermənilərin bir maraqlı cəhəti də vardı. Nə qədər ağzıbötöv imişlər. O dostluq illərində bircəsinin ağzından çıxmamışdı Krunk məsələsi.

    Və erməni kimi hazırlıqlı bir millətə  qalib gəlməmiz hərtərəfdən köməyi kəsilmiş bizlər üçün həqiqətən də ağlabatan deyildi. Zinhar paşa biz tərəflərə gələndə 10-12 ev olmuşdu Sarxankənd. Onda Qurudərə 100 ev idi, Yelyeylərdə də 80-90 ev vardı. Amam 70 ildə Sarxankənd 300 ev olmuşdu- Yelyeylər və Qurudərə ikisi bir yerdə 300 ev ola bilməmişdi.

Onda görərdin 5-10 yerdə təzə evlər tikilməyə başladı- bir dstə erməni iş başındadı. 1-2 aya da ev hazırdı. Di gəl bizdə- kənddə həyətyanı sahə almaq az qala Bakıdan ev almaq qədər çətin idi. Direktor Samedov elə şərtlər qoyurdu, cavanlar ya Bakıya qaçırdılar, ya da Rusiyaya.

Bir sözlə doğulduğun kənddə yalnız baş daşının qoyulmasına problem yox idi. Ev tikmək müşkül məsələ idi.  8 sot həyətyanı sahə almaq Havay adalarından birini almaqdan çətin idi bizdə. Hələ onu demirəm ki Yelyeylərdə hər evdə azı 5-6 uşaq olduğu halda Sarxankənddə hər evdə uzağı 3 uşaq olardı.

 Ermənilər öyləsinə hər şeyə hazır olanda hələ biz hind kinolarının əhatə dairəsində idik. Hətta bir müəllimimiz də özü –özünə Şaka deyirdi. Uşaq bir balaca səs salan kimi cumardı uşağın üstünə-Şakanın qabağına kim çıxa bilər

-­_

 

Indi isə qaçırıq ermənilərin qabağından. Axı bu Cimi  barmaqlarını şırtdada-şırtdada cummalıdı düşmən üstünə. Vurduqca “iş” “iş” səslər çıxmalı, bir yumruğu ilə bir düşmən  ölməli idi. Axı bu Qabbar cummalıdı qah-qah çəkə-çəkə düşmən üstünə. Axı bu Rembo da tək canına yüz adamla döyüşməli idi. Axı bu Şaka niyə tir-tir əsir. Amidə nooldu- o ki bizi az ağlatmayıb hər kinoda öz ölümü ilə. Kunal da qorxur. Çopra lap ayaq üstə ölüb ki. Noolsun kömək yoxdu. Noolsun düşmən hər tərəfdən gəlir.

Amma bu xına o xınadan deyildi. Mənim qəhrəmanlarım gözümün önündə Yelyeylər meşələri kimi gordahat olunurdular. Bundan sonra lap pis olacaqdı- hərə gedib bir kəndin fermasına sığınacaqdı. Hər yerdə “gəlmə” “qaçqın” adlanacaqdı bu insanlar. Bunların rusa verdiyi əppəyin- suyun mində birini verən olmayacaqdı bunlara. Əksinə- aldıqları yardımlara ağız büzəcəkdi yerli camaat.

Daha kim tanıyacaqdı bunları Rembo kimi, Qabbar kimi, ya Şaka kimi?  Şaka demiş elə bizim qəhrəmanlığımız da bir şaka imiş.

 Başımızı alıb meşənin dərinliyinə çəkilirdik. Vəzirin qezeyinə doluşduq. Arada Almalı tala deyilən bir tala vardı. Bir at kişnədi talada. Bu səsi hamımız tanıdıq. Sarı at idi- müharibə başlayandan bəri azadlığa çıxmışdı Sarı at.

 Hardan gəlib çıxmışdı buralara, bilən yox idi. Əvvəlcə Dursunun instruktajından keçmişdi- xal-xala salınmışdı. Sonra sahibi çıxmamışdı. Atı aktlaşdırıb sovxoza vermişdilər. Sovxozdan da ferma üçün ayrılmışdı. Fermada da ata ögey ana gözü ilə baxılmışdı. Kimi mil- kərən daşımışdı, kimi ciyəri yarılana qədər çapırtmışdı. Yorğasına yetirən at olmurdu. Amma kim idi at ötəşdirən- sahibsiz at idi, yalnız ağır işlərə gərək olurdu. Sonra da müharibə başladı. Camaat heç öz malına baxa bilmirdi- kim idi Sarı ata yiyəlik edən? Erməni yolu bağlamasa bəlkə də kimsə aparıb ət kombinatına verəcəkdi. Amam müharibə başladı və Sarı at da sanki bunu gözləyirmiş- yazda da, qışda da çöllərdə qaldı. Neçə vaxt idi ki, heç səsi- səmiri də gəlmirdi. Elə bilirdik qurda-quşa qismət olub.

At kişnəyə- kişnəyə üstümüzə gəlirdi. Sanki verdiyimiz əziyyətin qisasını almaq istəyirdi. Düz yanımıza gəldi-yaxşılaşmışdı, dərisinə sığmırdı. Əsl yarış atına oxşayırdı. Ortası xallı bəbir ortası kimi olmuşdu, sinəsi şir sinəsi kimi, ayaqları ceyran ayaqları kimi. Belinin yağırı da getmişdi. Mən bir az aralı idim hamıdan. Sarı at yavaş- yavaş yaxınlaşdı mənə- üstümü imsilədi. Kövrəldim.

 Bir qədər üzümüzə baxıb götürüldü Qara Güneyə tərəf. Indi bu çöllər onun idi.

Biz isə Yelyeyləri Sarı ata tapşırıb canımızı götürüb aradan çıxırdıq. Gecəni gözləməli idik. Cöyüzlü tala deyilən yerdə gözləmək qərarına gəldik. Buradan içimiz- dışımız yana-yana yanan evlərimizə tamaşa edirdik.

Sərvət:

- Bir baxın a camahat, bir baxın, görün nələri qoyub gedirik dedi.

Qabbar:

-     Kopoludu yalan deyən kənddə qalsaq elə bu Cöyüzlü taladan ötür bir- birini qıracaqdı hamı. Hamı bu Cöyüzdü talanı pay torpağı eləmək istəyirdi. Əə, qarın- qarta dağıdan Sərvət, sən də əl altdan dana- duna satıb vermişdin rəhbərlərə bu taladan ötrü. Nədi- nədi cöyüzlər sənin olsun. Tarta Musaynan, Şunquroğlunnan birləşmişdiniz. Fələyə kələk gəlmək istəyirdiniz. Indi hanı, oğlun, gəlib niyə vuruşmur?

Cöyüzlü tala. Buranın cöyüzləri adla tanınırdı. Alma cöyüz, Findıq cöyüz, Yel çöyüz, Hajmanı cöyüzü, Musa cöyüzü. Az qala hər çöyüzün öz adı vardı. Yelyeylər camaatı isə heç cöyüzün yetişib şıldır olmasını gözləməzdilər. cöyüzün gəzəli bir balaca boşaldımı Yelyeylər camaatı doluşardı bu Cöyüzlü talaya. Hərənin əlində uzun bir suluq cöyüz çırpmaq ayrıçına girərdilər. cöyüzün gəzəlini evdə çıxardardılar. Buna görə də payıza dönəndə Yelyeylərdə qadınların və uşaqların əlləri qap- qara olardı hətta toya- nişana da belə gedərdilər. Başqa yerlərdən olanlar bu camaatın adətini başa düşməzdi- toya qara xına qoyur deyirdilər. Ayrımlardan hər şey gözləmək olar deyirdilər.

Sonralar qaçqınlıqda qadınların əlləri bu qara gündən azad olmuşdu.

 

  Bir həftə sonra Qurudərə də işğal oldu. Ermənilərin ikinci nəfəsi açıldı sanki- Yerevan- Tiflis trası burdan keçirdi. Bu işğala qədər biz Qurudərəyə yığılmışdıq. Nəsə umud vermişdilər- guya Sarxankəndin götürülməsi planı vardı. Bundan sonra da Yelyeylər avtomatik olaraq bizim olurdu. Amma sən saydığını say...

 Elə özümüz də şübhələndik- axı Qurudərənin öz uşaqlarının əksəri yoxdu kənddə. Hərbi komissar İlham Aslanov 80 nəfər Qurudərəlini rayonun başqa sərhəd kəndinə göndərmişdi. O vaxtlar mən ona əsl qəhrəman kimi baxırdım. Əfqan döyüşçüsü olan İlham Aslanova nəinki bir kəndin, bütün rayonun qurtarıcısı, qarantı, dayağı kimi baxırdım.

Guya Qurudərəyə əlavə mobil qüvvələr gələcəkdi. Top-tank gələcəkdi. Rus ordusu çıxandan bəri ermənilər üstünlüyü ələ almışdılar. Ikicə yerdə topumuz vardı. Odun dağında duran dörd topçumuzu arxadan vurdu kimlərsə. O biri topçuların da toplarının iynəsinin çıxarılması xəbəri gəldi. Köməyə gələn tanklar da Göyəzənin dibində “xarab oldular”. Biz sankiYelyeyləri almağa yox, Qurudərəni də verməyə gəlmişdik. Qazancımız  isə altı şəhidoldu.

Yelyeylərdən çıxmaq daha asan imiş. Meşə gizlətmişdi bizi. Indi nə meşə vardı, nə də Qurudərəni tapşırmağa Sarı at. Başıpozuq şəkildə qaçdıq, qaçdıq. Və Qurudərə də əldən getdi. Ermənilər Yerevan- Tiflis trasını ələ keçirdi.

 Səhər hərbi komissarlığa axışdıq. Başımızı piylədilər- guya yeni bir əməliyat planı vardı. Əməliyyat Quşçu kəndindən başlayacaqdı. Qurudərəli 80 nəfər də özünü yetirmişdi Quşçuya. Amma 2-3 gün gözlədik, heç nə baş vermədi. Sonra komissarlıqdan- biz dünyaya sübut etməliyik ki, ermənilərin iştahı Qarabağla kifayətlənmir. Onlar Qarabağdan kənardakı  torpaqlara da göz dikiblər. Bir-iki gün gözləyin, beynəlxalq aləmə sübut edək. Biz də bir-iki gün gözlədik. Bir də onda ayıldıq ki, İlham Aslanov rayonda yoxdu. Daha da böyüyüb vəzifəsi- Gəncəyə qərargah rəisi gedib. Elə onda Qababrdan da, Cimidən də, Şakadan da, Amiddən də min dəfə gücü qəhrəman bildiyim İlham Aslanov da öldü gözlərimdə. Onu da gordahat elədim. Elə ümidlərimi də. Və hələ də beynəlxalq aləmə nəyisə sübut etmək istəyirik. Beynəlxalq aləm isə... O da gordahat olunub öz demokratik “dovşana qaç, tazıya tut” oyunları ilə.

 

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5