Ədəbiyyatı kim gözdən saldı?

Bu günlərdə Azərbaycanda iki ədəbiyyat saytı kulis.az və kult.az qapadıldı. Əlbəttə sayt təsisçiləri onların qapadılmasını müxtəlif bəhanələrlə izah etsələr də, bu hadisə ölkədəki maliyyə böhranı və Əli Həsənovun Prezidentin ictimai siyasi məsələlər üzrə köməkçisi təyin edilməsiylə üst-üstə düşür.

Əvvəla, o faktı unutmayaq ki, bu saytlar AYB-yə nifrət edən, onu ədalətsizlikdə və ayrıseçkilikdə suçlayan müstəqil yazarların ixtiyarına verilmişdi. Sanki, deyilmək istənilirdi: “Buyurun bu meydan, bu da şeytan, göstərin özünüzü görək”. Bəs Qan Turalı ilə Aqşin Yenisey o meydandan necə istifadə etdilər?

Bir zamanlar “Alatoran” jurnalı, “Azadlıq”, “Alma” qəzeti kimi azad medianın məktəbindən keçmiş bu yazarlar tezliklə tənqid etdikləri adamların (Anarın yaxud Rəşad Məcidin) simasına düşdülər. Ciddi senzorlara çevrildilər, əllərindəki saytları məmur yazarların təbliğinə yönəltdilər, hər cür fərqli fikrə qarşı dözümsüzlük nümayiş etdirdilər, öz keçmiş dostlarını sırf müstəqil olduqlarına görə, hələ də səsini çıxara bildiklərinə görə tənəyə tutdular.

Zamanla məlum oldu ki, bu saytlarda quş-quşluğuyla səkə bilməz, elementar həqiqəti mətnin arasına soxuşdurub yazsan da verilməməyəcək. Dövlətin maliyyələşdirdiyi “Azərbaycan” jurnalı, “Ədəbiyyat” qəzeti, “525-ci qəzet” kulis.az və kult.az-dan daha müstəqil görünürdülər, yaradıcı azadlığa daha dözümlü olurdular.

Əlbəttə, bu senzuranın səbəbini anlayışla qarşılayıram, yuxarıdan belə istəyirlər, belə olsa iş daha uzun müddət davam edərdi, amma Roma Papapasından çox xristian olmağa çalışmaq, tələb olunmadığı halda qisasçılığa, dönüklüyə nə hacət?

Fikrimcə hökumətyönümlü ədəbiyyat saytlarının faciəsi bax burdan başladı: elə bir dövr gəlmişdi ki, cəmiyyətdə baş verən faciəvi, kədərli, hiddət oyadan hadisələrin izi-tozu da bu saytlardakı yazarların əhvalında özünü göstərmirdi. Qan Turalı yad qadına vurulmaqdan, Mirmehdi Ağaoğlu tənahlıq çəkən yazarlardan, Cəlil Cavanşir göz yaşları içində araq içən biçarə şairdən, Şərif Ağayar sovet dövründə oxuduğu romanlardan, Aqşin Yenisey isə elə həmişə yenidən və yenidən öz kəndlərinin inəklərindən, ot yığımından, kartof qazımından, dana və qoyunların əhvalatlarından yazırdı.

Bu saytlarda ədəbiyyat gerçək həyatla bütün əlaqələrini kəsib, başını soxduğu öz dəvəquşu çuxurunda gördüklərindən danışarkən oxucular ondan bir-bir küsməyə başladı. Axı, oxucunun daxilində bir haqq-ədalət heysiyyatı var. Oxucu görür ki, bir saytın köşə yazarları bir həftə boyu, bütün güclərini bir məmur-yazarın tərifinə, təbliğinə həsr edir, oxucu görür ki, burda sifarişli tənqidlər, sifarişli təriflər, ağır senzura hökm sürməkdədir, oxucu görür ki, bir sayt ən qısa hekayə müsabiqəsi keçirib öz köşə yazarlarına birinci, ikinci yerləri paylayır.

Zamanla nə kulis.az nə kult.az saytlarına oxucular girmədikcə bu səfər də sayt rəhbərləri öz faciələrini dərinləşdirərək erotikanı, seksi, şou-biznesi köməyə çağırdılar.

İş orasındadır ki, oxucuyla bərabər bu saytların əməllərinə hökumət də göz qoyurdu.

Hökumət “bizə meydan verin”, “bizə pul verin özümüzü ifadə edək” deyə özünü parçalayan gənc və müstəqil yazarlara bir şans tanıdı ki, əsl mahiyyətlərini göstərsinlər. Bu tarixi bir sınaq idi, bu sınaqdan istifadə edib ictimaiyyətin və hökumətin gözündə ədəbiyyatı yüksəltmək, ədəbiyyatın haqqını tələb etmək, qeyrətini çəkmək olardı. Onlarsa bu sınaqdan çıxa bilmədilər, özlərini biabır etdilər, ədəbiyyatı bayağılaşdırdılar, erotikləşdirdilər, gözdən saldılar, insanların beynində “şair yaltaq olar”, “yazıçı alkaş olar”, “bütün yazıçılar qorxaqdır”, “ədəbiyyat adamı dinlənçidir” kimi ictimai rəyləri möhürlədilər və bu möhürü o qədər bərk vurdular ki, illər keçsə də onlardan yaxamızı qurtara bilməyəcəyik.

Beləliklə, hökümət qərara gəldi ki, bu bayağı, mənasız, yaltaq və qorxaq ədəbi cameəni yenidən AYB-nin divarları arasına sıxmaq lazımdır, başlarına haldan düşmüş bir qoca qoyub daha bir onillik orda saxlamaq lazımdır, görək nə nəticə çıxarırlar.

Namiq Hüseynli

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5