Litsey uşağından vətəndaş olmadı

Rəşad Babalı

  Azərbaycanda Fətullah Gülən camaatına məxsus hazırlıq kursları və litseylərin bağlanması gözlənilən idi. Türkiədə Ərdoğan hakimiyyətinin müttəfiqi olan gülənçilər AKP ilə konfiliktə girməyə başladıqdan sonra onların kitabı burda da bağlanmağa başladı. Siyasi əxlaqdan yoxsul, şərq hiyləgərliyi iliyinə qədər işləyən Ərdoğan vaxtilə ona müttəfiq olan bu camaatın axırına çıxmaq üçün qollarını çırmaladı. Tək ölkəsiylə kifayətlənmədi, keçdi “kardeş” Azərbaycana. RTE bu məqsədlə Azərbaycana da səfər etdi və səfərin məqsədinin də antigülən kampaniyası üçün Azərbaycanla koordinə edilmiş fəaliyyət planlaması olması gizlədilmədi. Mahiyyətcə eyni rejimlər olduğundan rəsmi bakı buna yox demədi. Çünki yaprokratiyanın da Ərdoğandan umduğu xeyli şey vardı. İki hakimiyyət (dövlət yox ha) maraqlarını birləşdirib başladılar fəaliyətə.

  Gülənçilərin təhsil müəssisələrinin dövlət məktəblərindən üstünlüyü şəksizdi. Bunu istisnasız hər kəs təsdiq edir. Məzunları yüksək faizlə və balla ölkənin universitetlərinə daxil olur, hətta bir çox xarici ölkələrdəki ali təhsil məktəblərində ilklərdən olurdular. Litsey şagirdlərinin beynəlxalq bilik yarışmalarında uğurlu nəticələr əldə etməsi onların nüfuzunu daha artırırdı. Litsey məzunu olamaq bir prestij nişanəsiydi. Bu ibarə bir çox qapıları açırdı. Ölkədə olan xarici və yerli firmalarda, dövlət qulluğunda litesey məzunları ən üst yerlərdəydilər. İndi də elədilər.

  F.Gülən litseyləri Azərbaycanda 1992-ci ildən fəaliyyətdədilər. Öncə Bakıda, sonrakı illərdən başlayaraq ölkənin digər bölgələrində açılmağa başladı. Mən də 1994-cü ildə imtahan verib Quba özəl iqtisad litseyinə qəbul oldum (bu məktəb daha sonra Şirvan şəhərinə köçdü). Birinci il təhsil haqqı kimi 50 dollar ödədik. İndiki 6-8 minin yanında 50 dollar yox kimidi. Baxmayaraq ki o zamanın 50 dolları böyük pul idi. Sonrakı illərdə təhsil haqqı getdikcə artmağa başladı. Bu barədə bir az sonra.

  Litseydən sonra camaatla əlaqələrimiz itmədi, əksinə bizi axtarıb bir yerə yığdılar. Universitetdə tələbələri fakultələrə görə bölüb evlərə söhbətlərə yığdılar. Ilk baxışdan söhbətin mövzuları nəinki təhlükəli görünürdü, əksinə xeyli pozitiv idi. Əxlaqi dəyərlərdən danışırdılar. Beləliklə özləri haqqında müsbət fikir yaradıb camiələrinə çəkirdilər. O camiədə də tək ideya bağlılığı yox həm də sözsüz itəatkarlıq təlqin olunurdu. Hər həftə Fəthullah Gülənin yazıları oxunulur və videolarına baxılırdı. Üstüörtülü bütün mesajları çözülüb tətbiq edilirdi. Misal üçün bir dəfə F.Gülən “bığlarınıza diqqət edin” demişdi. Bu sözü də elə yozmuşdular ki bığ saxlayın. Qısa müddət sonra yaraşdı yaraşmadı əksər camiə üzvləri bığ saxlamağa başladı (Türkiyədə “badəm bıyık” sözü də burdan törəyib).

  Litsey məzunları dünyanın harasına gedərlərsə getsinlər diqqətdən kənarda qalmırdılar. Bəzi istinalar xaric daima yaxınlarına çəkirdilər. Həftə sonları futbol oyunları, pikniklər, çay toplantıları və s. vasitələrlə birlik havası yaradılırdı. Özlüyündə pis fikir deyildi. Bu cür biryerdəlik karyera imkanları, işgüzar münasibətlər üçün də əlverişlidi.

  Çağ öyrətimin litseylərinin bağlanmasını Azərbaycan təhsili üçün itki hesab edirlər. Haradasa elə ola bilər. Amma məsələyə başqa prizmaları da qatsaq heç də elə olmadığını görmək olar. Belə ki, bu litseylər əhalinin çox insanı üçün əlçatan deyil. İllik təhsil haqqı 6000-dən 8000-ə qədər dəyişir. Üstəlik digər “xırda pars” xərclər. Baxmayaraq ki bu litseylərə qəbul imtahanladı, hansısa imkansız ailənin uşağı imtahanlarda ölkə birincisi olsa belə pulu yoxdusa topladığı balın bir dəyəri olmayacaq. İkincisi də orda oxuyanların sayı ölkədəki şagirdlərinin yanında çox cüzidi. Hər il bir litseyə 25 şagirdin qəbul olunduğunu baxsaq ölkə üzrə 275 (11 itsey) şagird edir. Əsas keyfiyyətdi, kəmiyyət deyil arqumenti burda işləmir. Çünki say çox azdı. İkincisi də litseylərin bu qədər fərqlənməsi qürur duyulası deyil. Həm də ölkə təhsilinin elə pis günə qoyulmasıdı ki onların tənəzzülündə bu litseylər xeyli qabarıq görünür.

  Yadımdadı 90-cı illərin əvvəllərində ölkədə xeyli özəl təmayüllü litseylər açılmağa başladı. Və qısa zamanda da ciddi effektlər verməyə başladı. Lakin hansısa səbəblərdən o məktəblər bağlandı.

  Çağ öyrətimin Qazqaz universiteti də qeyri adi nümunə kimi gözə soxulur. Sanki bu fakt yeganədi. Ancaq Xəzər universiteti faktoru burda da camaatın əleyhinə işləyir.

  Camaatın məktəblərinin mənim nəzərimdə ən çatışmayan tərəfi vətəndaş yetişdirə bilməməsiydi. Litseylər ən yüksək bal yığanları, dünyanın ən yaxşı universitetlərinin tələbələri, ölkədə ən pullu və perspektivli vəzifələri tutan məzunları ilə fəxr edə bilər, ancaq bunlardan gerçək anlamda ölkə üçün bir faydası yoxdu. Azərbaycanı çağdaş dəyərlərlə idarə edilən ölkə kimi görmək niyyətləri olmadı. Elə insan tipi nurçuların işi deyil. Onlar üçün itəatkar, sözə baxan, istənilən tapşırığı rahat və canla başla yerinə yetirən insanlar lazımdı. Baxmayın bəzi ictimai-siyasi aktiv gənclərin litsey məzunları olmağına. Onlar “abi”lərin istədikləri “altın nəsil”dən deyillər. Camaatın arasında olduğum vaxtlarda söhbətlərə gedirdim. Dini söhbətlərdən sonra bir az da öz mövzularımızdan danışırdıq. Elə ki tema hərlənib fırlanıb ictimai-siyasi olurdu o saat qarışırdılar ki “siyasete karışmıyoruz”. Dəfələrlə xəbərdar edirdilər siyasi proseslərə qoşulmayım.

  Siyasətin iyrənc olması barədə xeyli misallar gətirirdilər. Hətta Türkiyə siyasi həyatında müxalif siyasətçilərin hansısa restoranda görüntüləndiklərini danışıb “al sana siyaset, bunlar önde rakiplerdi, arka planda yakın arkadaşdılar” deyib siyasəti aşağılayırdılar. Gerçek “şagirt”in məramı “dava”nı yayamaqdı. Lakin sonrakı proseslər göstərdi ki camaat lap elə siyasətin içindədi. Bunu öncə Türkiyədə sonra isə bizdə müşahidə etdik. Özəlliklə Xəzər tv-nin sabunluqda Aztv-ni belə kğölgədə qoymağını göstərmək yetərli olar.

  Litseylər daha çox ceyhunosmanlı tipləri yetişdirməyə meyilliydilər. Onlar üçün girəli-mirəli dah uyğun tiplər idi. Mövcud hakimiyyətlə konfrantasiyaya getmək onların planların heç cür daxil deyildi. Hakimiyyətdə kim olursa olsun dil tapırdılar. Bu barədə söhbətlər tələbələrə diqtə edirdilər ki başınızdakı adam kim olursa olsun ona itaət edin. Onlar haqqlarını sökə sökə alanları yox, yaltaqlanaraq mövcud sistemə uyğunlaşanları yetişdirməyə çalışırdılar. Onlar üçün vətəndaş cəmiyyəti, seçkilər, vətəndaş təşəbbüsü, insan haqqları kimi anlayışlar yoxuydu. Olsa da bir görüntüdü.

  Bu gün litseylərin bağlanmasın sosial şəbəkələrdə kiçik etirazlardan başqa ciddi təpkilər yoxdu. Olmayacaq da. Çünki yetişdirdikləri “altın nəsil” buina qabil deyil Tam əminliklə deyirəm ki yuxarıdan (Pensilvaniya) belə bir tapşırıq gəlib ki hələlik dinməyin, heç bir aksiya filan da olmasın. Görək bu işi necə yoluna qoyuruq. Bu proses uzaq başı belə cərayan edəcək ki litsey komandası “Kaspi” çətirinə yığışıb orada bir təhər davam edəcək.

  P.S. Litseyləri bitirən xeyli məzun var ki yuxarıdakı parametrlərə uyğun deyillər və gerçək vətəndaş kimi yetişirlər. Bu günün məsuliyyətlərini anlayırlar. Ancaq yazdıqlarımın demək olar hamısı şəxsən şahid olduğum məsələlərdi. Üstəgəl uzun müddətli müşahidələr.

 Rəşad Babalı

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5