Niyyətin hara, kvartiran da ora

Əkrəm Əylisli "Kulis" ədəbiyyat portalına verdiyi müsahibədə (26 iyul 2021) Anarı, Elçini və özünü nəzərdə tutaraq bu sözləri deyib: " Yazmaq istədiyimiz ən yaxşı əsərimizi yaza bilmədik. Arzuladığımız, ümid etdiyimiz səviyyədə böyük yazıçı ola bilmədik. Və bu gün həvəslə nəşr etdirdiyimiz cild-cild kitablar sabah heç kəsə lazım olmaya bilər." Qəşəng söhbətdir. İllərdir bu etirafı gözləyirdim. Əkrəm baltanı düz ortasından vurub. Əvvəllər biz yazanda heç kəs inanmırdı. 60-cı illər ədəbiyyatını son dövr ədəbiyyatımızın zirvəsi kimi təqdim edirdilər, gec də olsa həqiqət parladı, böyük yazıçı ola bilmədikləri ortaya çıxdı. (Bunları yazarkən qəlbimdə bir qram da olsa qisas hissi varmı deyə özümdən soruşuram, baxıb görürəm ki yoxdur, həqiqətən də qisas hissini çoxdan unutmuşam). Sadəcə bir sual beynimin içində qövr eləyir və məni bu yazını yazmağa vadar edir: madəm nəşr etdiyiniz cild-cild kitablar sabah heç kəsə lazım olmayacaqdı, o zaman nə üçün ədəbiyyatın önündə kötük oldunuz, əsl istedadlara qənim kəsildiniz, böyür başınızı sizə kölgə salmayacaq istedadsızlarla doldurdunuz və ümumən ədəbiyyat prosesini iflic halına gətirdiniz. Yazıçılar Birliyinin binasını qorudunuz, amma yazıçıları oradan didərgin saldınız, məhv etdiniz. Əkrəmi istisna edirəm, özündə qeyrət tapıb bu sözləri deyirsə demək onda ülvilik adına nəsə qalıb. Lakin Əkrəmin özü də ədəbiyyatımıza hakim olmuş "dədəbiyyat"a (ədəbiyyata vərəsəliklə gələnlərə) qarşı heç bir addım atmadı, parlamentdə oturduğu 5 il ərzində mədəni prosesin demokratikləşdirilməsi uğrunda beş kəlməsini güdaza vermədi, o və o biriləri hakimiyyətin yanında durmağı, "böyük əl"in tumarını daim öz üzərlərində hiss etməyi ədəbiyyatın yüksək ideallarından daha üstün tutdular. Və indi də gəlib deyəsən ki, "Arzuladığımız, ümid etdiyimiz səviyyədə böyük yazıçı ola bilmədik". Əlbəttə ola bilməyəcəkdin. Çünki sən ülviyyəti materiyaya, maddiyyata, "kvartira" kimi şeylərə qurban vermisən və indi 85 yaşında asqırıb ayılmısan. 

Bu "kvartira" sözü hardan gəldi düşdü yadıma. Hə, xatırladım, Əkrəm böyük yazıçı ola bilmədiyini irəli sürdüyü həmin o Anarın müsahibəsindən (8 iyul 2021 Meydan TV). Baş yazar müxbirin sualına hərfən belə cavab verir: "Bu illər ərzində (sədr olduğu 34 ili nəzərdə tutur) mən ümumən 100-dən artıq kvartira vermişəm yazıçılara". Əlbəttə, "kvartira" bir dəyərdir, xüsusən sovet insanı üçün o bir ayrıcalıqdır, bunları başa düşməyə çalışıram. Amma yenə də düşünürəm bu "kvartira" məsələsini. Hətta, termin olaraq, aradabir dilin təmizliyi uğrunda da çənə vuran bir yazarın leksikonunda qorunub saxlanmasına heyrət edirəm. Şüuraltı kopoyoğlu şeydir, sənin əsl niyyətlərini hansısa bir formada mütləq üzə çıxardır. Belə yerdə deyiblər: Niyyətin hara, mənzilin (kvartiran) də ora.

Yəni, anlayacağınız, bir yazıçının niyyətlərinin ülviyyət sferasından bu qədər qopması məni narahat edir. O sovet dövründə idi, insanları ehtiyacı olduğu şeylərlə manipulyasiya edirdilər. Xüsusən yazıçılara, sənət adamlarına qarşı xüsusi proqramlar tətbiq olunurdu. Dolayısıyla "kvartira" fenomeni təfəkkürdə ayrıca bir vektor idi, bu kəlmədə stalinizmin ağır qoxusunu hiss etməmək mümkün deyil. Stalinizmin qəlyanı Azərbaycanda hələ də tüstüləyir, təəssüflər olsun. 

Bunu bir neçə dəfə yazmışam, - stalinizmi başa düşmədən Azərbaycanı dərk etmək mümkün deyil. Həmin bu "kvartira" məsələsinə görə neçə nəsil yazarın əzildiyini, susdurulduğunu, məhv edildiyini təsəvvürünüzə gətirin. Və bu günün özündə, yəni müstəqilliyimizin 30-cu ilində həmin o "kvartira" KQB-nin 37-ci ildəki işgəncə otaqlarından qopub qurğuşunlu saqqa kimi Azərbaycan yazıçısının təpəsinə dəyir, kainata sığmayacaq yazıçı ruhunu "kvartira"nın dörd divarı arasına pərçin edir, 5 yazıçıya, özü də ən bezdarnısına "kvartira" verib, 2 mininin dilini bir yerinə soxdurur, ipini əlində saxlayır. 

Yenə də gəlirəm Əkrəm Əylislinin o sözünə ki, ey ədəbiyyatı idarə edənlər, yazmaq istədiyiniz ən yaxşı əsərinizi yaza bilmədiniz, arzuladığınız, ümid etdiyimiz səviyyədə böyük yazıçı ola bilmədiniz, və bu gün həvəslə nəşr etdirdiyiniz cild-cild kitablarınız, həqiqətən də sabah heç kəsə lazım olmayacaq, ədəbiyyatı idarə edərkən özünüz də idarə olunduğunuzdan xəbəriniz olmadı, xəyal dünyanızı maddi, yerüstü nəsnələrlə kirlətdiniz. Sizin timsalınızda Azərbaycan mədəniyyətinin yaxşı ənənələri yarıda kəsildi, nəsillərin estafeti pozuldu, yaşlı və gənc nəsllər arasında uçurum yarandı. Lənətlə yad ediləcəksiniz, doğrusu mən bunu istəməzdim. 

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5