İzzət Mikayılzadə

Atalar və qızları

h e k a y ə

Gərək, Turgenev məni bağışlasın, amma hekayənin başlığına daha yaxşı ad tapa bilmədim. Bəlkə də, siz bu mətni oxuyanda günəşli bir gün olacaq, amma mən yazını yazanda leysan həyətimizi yuyub aparırdı. Yavaş-yavaş gilasdan tum çıxartmaq mövsümündən uzaqlaşıb, ağacların övladını itirmiş ana kimi yarpaqlarını qopartığı mövsümə yaxınlaşırdıq. Fəsillər öz axarında dəyişir, pişiklər həmişəki kimi toyuq hininin qabağında gözləməyə davam edirdi. İlk dəfə öz rəngarəng təxəyyülümdən uzaqlaşıb, gözüm və ruhumla şahid olduğum hekayəni qələmə alacam. Mən bu hekayənin çox yaxınındayam. Pəncərəmi silsəm, gözlə görülə biləcək qədər yaxınam. Elə düşünməyin ki, mən pintiyəm. Pəncərəmi yazı yazandan-yazana silmirəm. Dedim axı, yağış yağır.  Yağışın təsiri ilə  də pəncərəm buxarlanıb. Sizə dünyanın kirini göstərmək üçün öz pəncərəmin çirkini siləcəm. Deyəcəksiz ki, bu qədər danışmaqdansa, birbaşa hekayəni yazsaydın, vaxtımızı almazdın. Haqlısız, bəzən çox danışmaq. hekayənin sonunu dəyişdirmir.

100 nömrəli Palata

Otaqda 2 xəstə və onlara uyğun olaraq 2 çarpayı, 2 şkaf var idi. Xəstələr yatmışdı. Pəncərədən həyətə baxan qadın nə isə fikirləşir, gözləri yol çəkirdi. Dərindən nəfəs alıb, başını sağa-atasının çarpayısına tərəf çevirdi. Eyni istiqamətlə gözlərini küncdə asılqandan asılmış  ağ rəngli həkim xalatına tuşladı. Yaxına gedərək xalata nəzər saldı, əyninə geyindi. Pəncərəyə yaxınlaşdı və öz əksinə baxdı. Güldü.

-Yaraşıb! - yuxudan oyanmış kişi dilləndi. Qadın səksənsə də, gülümsəməyə davam etdi.

-Ata, çoxdan oyanmısan?

-Yox, qızım, elə indi oyandım- kişi yuxulu gözlərlə cavabladı.

-Yaxşısan? Təzyiqin yoxdu ? Gözlə, bu dəqiqə ölçüm- qadın təşvişlə çantasından təzyiq aparatını çıxartdı . Kişi təkidlə :

-Lazım deyil, özümü yaxşı hiss edirəm - desə də, qadın ona məhəl qoymadı. Yanına əyləşib, atasının təzqini ölçdü. Təzyiqin normal olması onu sakitləşdirdi. Ayağa qalxdı, xalatı əynindən çıxartmağa başladı.

-Çıxartma, hələlik qalsın. Gedəndə çıxardarsan- kişi dedi.

-Həkim indi gələr. Əynimdə görməsin.

-Sənə daha çox yaraşıb deyə paxıllıq edər. Gəl, otur yanımda.

Qadın atasının yanında əyləşdi. Əli ilə atasının qızdırmasını yoxladı.

-Bugün ayın neçəsidir? - kişi soruşdu. Sualın cavabını bilirdi, amma dəqiqləşdirmək istədi.

-Bu gün ayın 14-üdü.

- Deməli, 2 gün sonra əməliyyata girirəm.

-Hə…Bax, sənə demişdim ki, vaxtlı vaxtında həkimə get! Özünü çox yorma! Mənə qulaq asmadın. Amma narahat olma, hərşey düzələcək, sağalacaqsan...

-Narahat olmuram. Mən ömrümü yaşamışam. Sadəcə sənə yaxşı ata olub-olmadığımı bilmirəm. Səncə, mən sənə yaxşı ata olmuşam?

Qadın düşünmədən cavabladı :

-Əlbəttə! Sən bizə çox yaxşı ata olmusan. Heç kimə möhtac qoymamısan. Bizim üçün çalışmısan. Qardaşlarımı oxutdurmusan. Mən səni çox istəyirəm, ata, hamıdan çox… Əgər səni çox istəyirəmsə, deməli, sən yaxşı ata olmusan...

-Amma səni oxutdura bilməmişəm.

-Əşşi, bu tək sənin günahın deyil ki!  O vaxt zəmanə pis idi. 90-cı illər hamı hər cəhətdən yarımçıq qaldı. Mənim də qismətim belə imiş.

-Mən qorxurdum. Kaşki cəsarət edə bilsəydim. Səni tək şəhərə göndərməyə qorxurdum. Özüm də gələ bilmirdim.

Qadın dərindən ah çəkərək :

-Olan olub, keçən keçib.  Olan həyatı keçən isə ömrü idi. İnsanlar öz həyatları haqqında bu qədər rahat danışa bilirlər.

Yuxudan yenicə oyanmış xəstə öskürməyə başladı. Qadın cəld ayaqlanaraq kişiyə su verdi.

- Həkim demişdi ki, yuxudan oyanan kimi sarı rəngli dərmanı atsın.

- Sənə də zəhmət edirik, qızım, o dərmanı mənə ver, içim. Onsuz burda başqa işimiz gücümüz yoxdu . Qoca dərmanı içə- içə qıza nəzər saldı:

-Xalat yaraşıb.

Qız gülümsədi.

-Ay kişi, niyə bu uşağı həkimliyə qoymamısınız?

-Zəmanə pis idi. 90-cı illər...- qızın atası cavabladı.

-Hə belə de… Əşşi guya zəmanə nə vaxt yaxşı olub ki? Elə həmişə qorxu və səksəkə içində olmuşuq.

- O da düzdü...Mənim elə uşaqlıqdan həvəsim var idi, gərək, sonra oxuyardım. Evləndim, uşaqlar oldu, qayğılarım çoxaldı. Qadın bu sözlərlə atasının vicdanını rahatlatmağa çalışdı.

-Hiss olunur ki, səndə bu peşəyə həvəs olub, burdakı həkimlərdən daha çox qayğımıza qalırsan .

Qadın gülümsədi. Bu gün o öz keçmiş xəyallarına çox gülümsəmişdi. Elə bil, neçə illik arzusu bugün reallaşmışdı. Pəncərəyə yaxınlaşdı, əksi ilə şəhərin görüntüsünü seyr etdi. Qocalar söhbətləşməyə başladılar. Atasının otaq yoldaşı olan yaşlı kişi  övladlarına zəng vuraraq, ağacları vaxtında sulamağı əmr edir, meyvələr yetişmədən dərməməyi nəvələrinə tapşırırdı. Qaranlıq yavaş -yavaş şəhərin təbii işığını söndürür, onu gecənin süni ışığı ilə tək başına qoyurdu. Bir neçə dəqiqə sonra qadın evinə getmək üçün xəstəxanadan çıxdı.  Binaya daxil olanda kobud bir səs onun qulaqlarını boğmağa başladı. Səslər getdikcə gurlaşırdı. Evin qapısına çatanda anladı ki, səsin mənbəyi qapı bir qonşuları olan Mahirgilin evindən gəlir. Bir neçə dəqiqə qapının ağzında dayandı. Səs bəzən artır, bəzən isə kəsilirdi. Xarab radio kimi eyni sözləri təkrarlayan evin kişisi Mahirdən başqa heç kim danışmırdı. Dayanmadan : " Mən dedim, qurtardı. Bu söhbəti bir də açmayın. Yox bir, kollec oxumaq istəyir. Mənim qızım yiyəsiz deyilki, mən onu öz başına buraxım, o da getsin oxusun, küçələri veyillənsin. Otursun evində, sənə kömək eləsin! 9- a qədər oxudu, bəsidi!  Mən hələ ölməmişəm ki! Bu söhbəti birdə açsaz ikinizin də meyidini sərəcəm! "

O hələ də qapının ağzın da gözləyirdi. Nəyi gözlədiyini bilmirdi. İstəyirdi ki, qapını döysün, və qışqır bağır salan bu kişiyə başa salsın ki, oxumaq heç də yiyəsizlik deyil! Ümumiyyətlə insanlar şəxsi mülk, boyunduruqlu heyvan deyilki onun yiyəsi olsun. Əgər bir insan təhsil almaq hüququndan istifadə etmək istəyirsə, niyə ona atası və ya başqa biri mane olmalıdı? Bu məgər yiyəlik etməkdi? Ata əgər öz övladının təhsili ilə maraqlanmırsa, görəsən nə ilə maraqlanır? Onun cehizləri ilə? Əgər insan  təhsil almaq istəyirsə, və buna kimsə mane olursa əsl faciə burdadı. Əsl faciə bu binadadı, bu evdədir. Qadın istədi ki, ürəyindən keçirdiyi bu sözləri kişiyə desin, bəlkə, biraz insafa gələr. Sonra yerində dayandı. Dərindən nəfəs aldı. Bu nəfəs özü ilə birlikdə Toltsoyun bu cümləsini də gətirdi : “Cahillə mübahisə edərkən ona söylədiyin hər söz atəşə atılan bir odundur" . Onun atəşinə odun olmamaq üçün evinə daxil oldu. İşıqları yandırdı, yoldaşı hələ gəlməmişdi. Yuyundu, əynini geyinib yeməyini yedi. Telefonunu yandırdı. Telefonun ekranında ağ xalatlı uzun saçlı bir qız ona gülümsəyirdi. Bu onun qızı idi. Almaniyada tibbi təhsil alırdı. Qızını öz arzularından uzaq tutmağa çalışsa da, qızı anasının gedə bilmədiyi yolu davam etdirmək qərarı almışdı. Fotoya hər baxdıqca qürurlanırdı. Onu bu qürurdan qapının zəngi ayırdı. Gələn qapı qonşusu 15 yaşlı Sevinc idi. Zümrüd təəccüblənsə də, bunu qıza bildirmədi, onu evə dəvət etdi, çay süzdü, iki eyni taleyi yaşayan qadın qarşılıqlı əyləşdilər.

-Zümrüd xala, sabah imtahanımdı- qız ağlamağa başladı. Zümrüd uşağı təsəlli etmədi. Gözlədi. Çünki, bəzi talelərə göz yaşı çox yaraşır. Sevinc sakitləşəndən sonra Zümrüd əlini uşağın başına qoydu, yavaş- yavaş sığallamağa başladı.

-Mənim də atam təhsil almağıma mane olub . O vaxt vəziyyət indiki kimi yaxşı deyildi. Atam indi xəstədi. Bu gün mənə peşman olduğunu dedi. İllər sonra mənə bunu etiraf etməsi etməməsi qədər əhəmiyyətsiz idi. Çox gec idi. O vaxt atam pis olmasın deyə onun qərarına səssiz qaldım. Amma sən mənim kimi olma! Qismətinlə razılaşma! Əgər, bu sənin alın yazındırsa, sil! Sonra gec olacaq!

- Əlimdən heçnə gəlmir . Mən bu evdə heçnə edə bilmərəm. O heç imtahana getməyimi belə istəmir. Sabah mənimlə heç kim gəlməyəcək.

-Yaxşı hazırlaşa bilmisən?

- Özüm hazırlaşmışam. Çox güclü biliyim yoxdu, amma oxumaq istəyirəm. İstəyirəm ki, mənim də təhsilim, tələbəlik illərim olsun. Firuzə Bakıya gələndə, mənə həmişə tələbəlik illərindən danışır. Çoxlu kitabları olur. Mənə də vermişdi. Mən də istəyirəm ki, sizin qızınız kimi olum.  Amma atam ...

-Neyləmək olar ki sən də belə bir atanın qızısan. İnsanın taleyi onun doğulduğu evlə əlaqəli olur. Amma qismət deyilən şey məchuldu,insan öz taleyini özü yazır - Zümrüd dərindən nəfəs aldı. Sabah imtahan saat neçədədir?

-Saat 10:00 da.

-Mən səninlə gələrəm.

 Sevinc əllərini Zümrüdün əlləri ilə birləşdirdi. Minnət dolu gözlərlə təşəkkür etdi. Əllər birləşdi, keçmişlə gələcək görüşməli oldu.

 Ertəsi gün Zümrüdlə Sevinc imtahana yollandılar. Hamı valideynləri ilə həyəcanını bölüşürdü. Atalar qızlarını sıraya yerləşdirir, üzündən öpür, uğur diləyirdi. Gördüyü bu görüntü Zümrüdün ürəyini açsa da, Sevinci kədərləndirirdi. İmtahan 3 saat çəkəcəkdi. Zümrüd düşündü ki, bu 3 saat ərzində atasına baş çəksə yaxşı olar. Elə düşündüyü kimi də etdi. Qayıdanda Sevinc onu imtahanın keçirildiyi binanın qarşısında gözləyirdi .

-Necə yazdın?- Zümrüd təlaşla soruşdu.

- Pis deyil. Hətta deyərdim, çox yaxşıdı. Elə hiss edirəm, amma nə fərqi var ki ?

-Ümidsiz olma! Mübarizə apar, Sevinc. Həyatının mənim kimi sonrakı peşmançılıq olmasına icazə vermə ! Yaxşı?

Sevinc Zümrüdün bu sözlərinə cavab verə bilmədi. Gələcək keçmişə söz verə bilmir axı.

Evə yollandılar. Binaya daxil olub, 4-cü mərtəbəyə qalxanda Sevincin atası mənzilin başında qızğın gözlərlə öz qurbanının yolunu gözləyirdi:

-Sən öz başına olmusan? Qonşuya qoşulub, imtahan verməyə gedirsən, amma mənim xəbərim yoxdu.

-Ata, axı sənə demişdim ki, imtahana getməliyəm. Sən də dedin ki, gedin rəddolun başımdan. Yolu tanımırdım. Zümrüd xala sağolsun, məni apardı.

-Evə gir! Axırıncı dəfədi sən bayıra çıxırsan.

Sevinc Zümrüdə baxdı. Keçmiş gələcəyi gözləri ilə təsəlli etdi. Kişi Zümrüdün yanından ötüb keçəndə Zümrüd yüksək səslə " dəyməz" dedi. Mahir pilləkənləri sürətlə düşərək uzaqlaşdı.

Ertəsi gün Zümrüd atasının yanına - xəstəxanaya yollandı. Bugün atası ağır ürək əməliyyatı olacaqdı. Atasını əməliyyat üçün hazırlayırdılar. Kişi elə bil bu bir neçə günün içində qocalmışdı. Ölümün uzunu yaşamaq, qısası isə xəstəlikdi. Kişi qızını görəndə körpə uşaq kimi ağlamağa başladı. Bu onu son görüşü idi. Hiss edirdi. Axı, ölüm özünü hiss elətdirir. Kişini ağladan ölüm deyildi. Peşmançılıq? Bəlkə də yaşamaq istəyib yaşaya bilmədiyi həyat? Ya yaşayacağı çox şeylərin qalması ya da yaşamağa heçnəyin qalmaması? Mövzumuz bu deyil, onun nə üçün ağladığından yazmayacam. Qadın zərif əlləri ilə atasının saçını oxşadı, yanağından öpdü. Onu uzun-uzun seyr etdi. Üz cizgilərini əzbərlədi. Hələ də balaca qız uşağı olduğunu hiss etdi. Atasının yolunu gözlədiyi, onu öpmədən yatmadığı, inciyəndə, kimdənsə küsəndə qaçıb qucağında ağladığı bu bədənə son dəfə sarıldı. Bu vida idi. Həqiqi bir vida. Bundan sadəcə bir tərəfin xəbəri var idi. Bir də mənim. Çünki, mən müəllif idim, və onun atasını mən öldürəcəkdim.

Atasını ölümə yola saldı. Əməliyyat bitdi. Zümrüdü evə yolladılar. Yenə binanı səs bürümüşdü. Yoldaşına bu haqda danışanda bir mənalı olaraq : "Biz heçnə edə bilmərik. Hər atanın xasiyyəti bir cürədi. Mən həyətdə bu haqda onunla söhbət eləmişəm. Dedim ki, qız uşağıdı, sabah başına nə gələcək bilinmir. Sən bugün varsan, sabah yoxsan.O uşaq sən olmayanda nə edəcək? Qoy, öz ayaqları üstündə durmağı öyrənsin. Bilirsən mənə nə dedi? Dedi ki, mən sizin kimi qızımı nə xaricə oxumağa göndərərəm, nə də şəhərə . Yiyəsiz deyil, atası var. Elə zənn edir ki, atalıq övladına yersiz qadağalar qoymaqdır. 5 dəqiqənin içində məni də  nakişi çıxartdı. Mən heçnə demədim. Cahil insana gərək cavab verməyəsən. Onsuz o öz dünyasında haqlıdı. Ən yaxşısı heç kimin ailə məsələlərinə qarışmayaq" demişdi.

Səhər saatlarında xəstəxanadan gələn zənglə Zümrüd ağlamağa başladı. Atası ölmüşdü. Ağlaya- ağlaya hazırlaşıb evdən çıxanda qapıda Sevinclə qarşılaşdı:

-Zümrüd xala, atam məni ....

-Atam rəhmətə gedib- Zümrüd Sevincin sözünü kəsərək hönkürtü ilə ağlamağa başladı.Sonra qaçaraq binadan çıxdı. Zümrüdün başı ölüsünə qarışdı. Sevinc unuduldu.  Bu 15 yaşlı gücsüz, mübarizə aparmağı bacarmayan qızcığaz sadəcə bir əl gözləyirdi ki, onu düşdüyü bu yerdən qaldırsın. Amma bilmirdi ki, yad əllərin başı ya öz ölüsünə, ya da dirisinə qarışacaq. İnsanı düşdüyü yerdən yalnız özü qaldıra bilər. İnsanın azadlığı, qurtuluşu onun özündə gizlidir.  Başqa heç kim də. Bu aksiomdur, isbata ehtiyyac yoxdu.

Oxuduğunuz kimi, keçmiş gələcəklə görüşdü. Gələcək keçmişlə eyni yolu gedə bildi. Keçmiş sadəcə gələcəyi təsəlli etdi, gələcək keçmişə söz verə bilmədi. Keçmiş gələcəyə heç vaxt bütünlükdə kömək edə də bilməzdi. Keçmişin gələcəyin həyatındakı yeganə vəzifəsi, çıxarılan nəticələrdi. Mən bu hekayənin sonunu hələ bilmirəm. Əgər yazmaq istəyirsizsə, götürün qələmi və ya klaviyaturanı hekayənin sonunu siz yazın, ya Sevinci ərə verin, ya atasını insafa gətirib təhsilli bir qız yetişdirin. Çünki hekayənin sonunu Sevincin atası yox, biz-cəmiyyət müəyyənləşdirəcək. Əgər düşüncəni sağaldıb mühiti dəyişə bilsək, Sevinclər xilas olacaq. Çünki cahillik irsi xəstəlikdi. M.Ə.Rəsulzadənin 20-ci əsrin əvvələrində dediyi : " Əgər qadın aciz , öz haqlarından məhrum və cahildirsə millətin yarısı xəstə, iflic vəziyyətindədir" cümləsi altında 21-ci  əsrdə əziliriksə, deməli hələ də özünü dəyişməyən, cahillik daşını atmayan insanlar cəmiyyətin içinə nifaq toxumları səpməyə davam edir. Və bizim yazmaqdan başqa əlimizdən heçnə gəlmir.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5