Kamran Su

Saytlarımızıdakı saxtakarlıqlar

Bir ölkədə azad medianın olması onun demokratik göstəricilərindən biri, bəlkə də birincisidir. Bu azadlıqla yanaşı media həm də, tərəfsiz və dəqiq olmalıdır. Bəs Azərbaycanda media nə dərəcədə tərəfsiz və dəqiqdir?

“Etibarlı mənbələr”

Hazırda ölkəmizdəki saytların bir çoxu ekskulüziv xəbərləri daha çox “etibarlı mənbələr”in adı altında yayımlayır. Bəs etibarlı mənbələr kimdir? Ümumiyyətlə belə mənbələr varmı, yoxsa bu jurnalistlərin və media qurumlarının uydurduqları bir istinad nöktəsidir, hansı ki, birbaşa “IP” yığmaq məqsədi güdür. Bu daha çox özünü xəbər saytlarında göstərir. Etibarlı mənbəyə əsaslanan saytların böyük faizi gündəlik “IP”-ləri çox aşağı səviyyədə olan saytlardır. Və çox təəssüf ki, onlar öz “IP”-lərini yalan xəbərlərin hesabına qaldırmaq yolunu seçirlər. Şübhəsiz ki, iri xəbər agentliklərinin vacib və məxfi xəbərləri etibarlı mənbələrin adıyla yayımlanmasında təəccüblü heç nə yoxdur, təəccüblüsü gündəlik giriş sayı 500 nəfəri keçməyən xəbər saytının Bakıda oturub Yaponiyadan hansısa dəxlisiz xəbəri “etibarlı mənbə” adıyla yayımlamasıdır. Bəs saytlar niyə bir-biri rəqabətdə daha çox “IP” yığmağa çalışırlar, əlbəttə ki, daha çox reklam almaq üçün.

“Reklam”

Reklam , - insanların hər hansı bir məhsulu almağına, xidmətdən istifadə etməyinə və ya hər hansı bir siyasi namizədi və ya onun ideyasını dəstəkləməsinə təsir etməkdə istifadə olunan məlumatlandırma vasitəsir. Reklamın tarixi lap qədimlərdən başlayır. Lap qədim dövrlərdə Misirdə və Romada reklam afişalarından istifadə edilib. 17-ci əsrin İngiltərəsində isə həftəlik qəzetlərdə reklamlara rast gəlinirdi. Bugünsə reklam biznesi özünün qızıl dövrünü yaşayır. Biz indi hansı saytı açırıqsa orda mütləq ən azı bir reklam bannerinə rast gəlirik. Çünki müasir dövrdə daha çox internet reklamlarına təlabat var. Şirkətlər, holdinqlər və reklam verən digər qurumlar isə heç də axmaq deyil. Onlar bir qayda olaraq istəyir ki, öz məhsullarını daha çox adamın diqqətinə çıxarsınlar. Bunun üçünsə şirkətlərin PR menecerləri saytların gündəlik “IP”sayına baxır və öz reklamlarını daha çox “IP”-si olanlar saytlara verirlər. Sayt redaktorları da öz növbəsində ən səviyyəsiz və eyni zamanda ilk baxışdan ajataj doğuran xəbər başlıqlarını önə çıxardılar (həmçinin də dezinformasiyaları). Bu isə birbaşa jurnalistin peşə əxlaq kodeksi prinsiplərinə ziddir.

Jurnalistin peşə əxlaq kodeksinin prinsipləri

Ölkə mediasının ən böyük problemlemlərindən biri odur ki, jurnalistika sahəsində heç vaxt çalışmayan, jurnalistin peşə əxlaq kodeksinin prinsipləri barədə anlayışı olmayan adamları jurnalist kimi işə götürürlər. Və belələri də ağzına gələn xəbəri “etibarlı mənbə” adıyla, kobud desək caamata itələyir, hətta sonradan özünü peşəkar jurnalist də adlandırır. Halbuki jurnalist xalqın sözcüsü olmalıdır və heç bir halda psixoloji manipulyasiyaya yol verməməlidir.

Psixoloji Manipulyasiya

Manipulyasiya - idarə edənin mənafeyinə uyğun şəkildə digər bir insanın davranışının gizli idarə olunması prosesidir. Və bu gün saytlarımızın bir çoxu utanıb-eləmədən bir çox insanların analtik qabiliyyətinin olmamasından istifadə edir. Hansısa saytda bir yalan xəbər dərc olunur  (. Üstəlik, xəbərin yanında assosiativ vasitələr – multimedia və digər materialları da yerlşdirilir) və həmin xəbəri eyni zamanda minlərlə adam oxuyur. İlk baxışda həmin xəbəri oxuyan insaların cəmi 5 ya 10 faizi öz analtik qabiliyyəti sayəsində yazılan xəbəri ciddi hesab etmir, geri qalan 90-95 faiz oxucu isə bu xəbərə inanır və nəticədə həmin dezinformasiyanı yayımlayan sayt (jurnalist) insanları psixoloji manipulyasiya edir. Üstəlik bu xəbəri digər saytlar da götürüb öz saytlarında tirajlayırlar (jurnalistlərin qeyri-peşəkarlığı və ya bilərəkdən). Nəticə olaraq həmin media qurumu xəbəri sonradan təkzib etsə də insanların böyük faizinin bundan xəbəri olmur (çünki təqziblər çox vaxt dezinformasiyalardan daha az ajotaj doğurur). Ən pisi də odur ki, dezinformasiyalar xəbər saytları ilə yanaşı mədəniyyət saytlarında da yer almaqdadır. Bir də görürsən evdə oturduğun yerdə mədəniyyət saytlarından biri hansısa aktyoru və yaxud müğənnini 5 dəqiqənin içində ya avtomobil qəzasına düçar elədilər, ya da kimləsə evləndirdilər. Hansı ki, o yazıq evdə oturub arvadıyla şabalıd soyur.

”Oğru elə bağırdı ki, doğrunun bağrı yarıldı”

Saytlarda tez-tez müxtəlif geyim, qida, xidmət və s. sahələrə aid şirkətlər haqqında müxtəlif xəbərlər dərc edilir. Xəbər başlıqları isə daha çox belə olur, “Filan şirkətin fırıldaqları”, “Filan şirkətin zay məhsulları” və s. Bu daha çox sifarişli yazılar olur, hansı ki, bir şirkətin digər şirkəti vurmaq üçün etdiyi ənənəvi iyrənc üsul. Bir çox hallarda isə yuxarda qeyd etdiyimiz kimi bu xəbərlər “IP”-yə hesablanır. Görürsən ki, xəbərin giriş bölməsində bu cümlə yazılıb “redaksiyamıza daxil olan məlumata görə” - bu “etibarlı mənbələrdən aldığımız məlumata görə” cümləsinin ikinci variantıdır - guya ki, caamatın işi-gücü qurtarıb redaksiyası redaktorunun evində yerləşən sayta xəbər ötürəcək. Vətəndaşın hansısa media qurumuna fırıldaqçılıq barədə məlumat verməyi mümkündür, amma bu xəbərlər əksər hallarda daha çox iri media qurumlarına ötürülür. Çünki vətəndaş özü də xəbərin daha çox yayılmasında və oxunmasında maraqlıdır.

Son olaraq

Azərbaycan mediasında (xüsusi ilə ölkə saytlarında) dəqiq informasiya almaq müşgül məsələdir, ona görə də oxucular daha çox rus, türk və bəzi hallarda ingilisdilli saytlara üz tuturlar. Ona görə də, saytlarımızın gündəlik “IP”-si ən yaxşı hada 50-100 min arasında dəyişir. Halbuki təkcə facebook sosial şəbəkəsində 1 milyondan çox qeydiyyatdan keçmiş azərbaycanlı var.

Yazıdakı fikirlər müəllifin şəxsi fikirləridir və sadəcə müəllif məsuliyyət daşıyır.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5