İsmixan Yusubov

ŞƏHLA NİHAN”IN “SİNTEZ” KİTABI HAQQINDA

(“Tarixi-Nadir”i yarısına qədər oxumuş birinin tövsiyyələri)

   Kitaba keçməmişdən qabaq bir miqdar ümumi fikirlər səsləndirmək istəyirəm. Şəhlanın kifayət qədər geniş bilikli, yeniliklərə açıq, orjinallığı sevən, eyni zamanda “gənc yaşda müdrik” biri olması hökmü şübhə götürməz bir gerçəkdir mənə görə.

   Bununla yanaşı, Nihan müəllimin mənə bağışladığı “Rübənd” kitabını oxuyandan bəri söylədiyim bir şey var ki, onu yenə təkrar etməyə məcburam. O da Şəhladan xahiş etmək ki, potensial oxucularına (intellektlərə) yazığı gəlsin, onları az çətinə salsın, salanda da tez çıxartsın ki, boğulmasınlar, arada sinə dolusu nəfəs alsınlar (təbiətlərinə uyğun təziq, temperatur və nəmlik şəraiti yaradılsın yəni). Yenə təkrar edərsən bu proseduru istənilən qədər, bir qədər oxucunu məşq etdirdikdən sonra.

   Mənim bir tələbəm var idi, sonra dostluğumuz da oldu. Bizim seminara gəlirdi, yazılarını oxuyurduq. O, yazılarında davamlı olaraq yeni sözlər icad edirdi və mən bunu ona nöqsan tuturdum. Deyirdim ki, icad yaxşı şeydir, əgər fikri bu icad olmadan ifadə etmək çətindirsə və ya heç mümkün deyilsə. Əgər mövcud terminlərlə fikir rahat şəkildə çatdırıla bilirsə, icad yalnız icad xatirinə edilmiş olur. Əslində isə icad müəyyən məqsədə çatmaq üçün vasitə rolunu oynamalıdır.

   Şəhla xanımınkı isə əsasən “kəşflər”dən ibarətdir (icadlar da var əlbəttə). Əksəriyyətin bilmədiyi bir termini özü üçün kəşf etdikdən (üstündəki örtüyü qaldırıb, anladıqdan) sonra onu oxucuya yenə örtüyün altında təqdim edir. Mən özüm “Tarixi-Nadir”i xeyli oxumuşam, amma bu terminləri (sözləri) yenidən kəşf etməkdə çətinlik çəkirəmsə, digər bisavadların işi lap ağlamalı olar məncə. Övladları xaricdə oxuyan iki atadan biri oğlundan məktub alanda banka (oğluna tələb etdiyi pulu göndərmək üçün), digəri isə kitabxana tərəfə (oğlunun məktubunu anlamaq üçün) üz tutur. Şəhlanın yazılarını oxuyanda yanında mütləq ensiklopediyalar və ya “Google” olmalıdır.

   Bir vaxtı Türkiyədə mənə Muhyiddin Arabinin “Füsusül-Hikəm” kitabını gətirdilər və dedilər ki, xocam bu elə-belə oxunacaq kitab deyil, bunu yalnız təfsiri ilə birlikdə oxumaq lazımdır. Sonra da məlum oldu ki, təxminən 200-250 səhifəlik bu kitabın 2000 (4x500) səhifəlik 4 təfsir kitabı var. Mən bu cür ağır təfsirdən imtina etdim və əvəzində kitabı sadəcə 2 dəfə oxudum və olana bərəkət deyib bu işə xitam verdim. Şəhla xanımda vəziyyət bir xeyli fərqlidir bu cəhətdən. Misal üçün Herman Hesse və Qabriel Qarsia Markes kimi Nobelli yazıçıların kifayət qədər böyük həcmli romanları haqqında yazdığı 25-30 səhifəlik məqaləni oxumaq mənim üçün daha çətin oldu nəin ki, çox qabaqlar bu romanların özlərini və güman edirəm ki, bu fenomenin əsas səbəbkarı da yuxarıda haqqında bəhs etdiyim “kəşflər” olmuşdur.

   Məncə yazan zaman daima oxucunun vəziyyətini göz önünə gətirmək, onun anlamaqda zorlana biləcəyi yerləri minimallaşdırmağa çalışmaq lazımdır. Oxucuya qarşı diqqətliliyin klassik nümunəsi olarq “Quran-i Kərimin” alman dilinə tərcüməsindəki “Yusif” surəsindən bir misal vermək istəyirəm. Quranın 12-ci surəsi olan “Yusif” srəsinin 96-cı ayəsində deyilir ki, “müjdə gətirən özünü yetirib onu²⁵ Yaqubun üzünə atanda, o, yenidən görməyə başladı”. Burada diqqət çəkmək istədiyim xüsus “onu²⁵” sözüdür ki, buna uyğun olaraq səhifənin aşağısında “25- köynəyi” yazmaqla, tərcüməçi oxucunu unutmadığını, daim onu düşündüyünü sübut etmişdir.

   Oxucuya etinasız münasibətin nümunələrini saymaqla bitməz. Misal üçün Əhməd Cavadın L.N.Tolstoydan tərcümə etdiyi “İlyas və övrəti Şamşimaqi” hekayəsinin adından nə başa düşdünüz? Buradakı “Şamşimaqi” nə anlama gəlir, tərcüməçi bu barədə fikirləşməli və sözü anlamağı oxucunun belinə şəlləməli deyildi. Əslində ad “Şəmsimahi”dir, yəni “Günay”. Rus dilində “ə” və “h” hərfləri olmadığından, Lev Tolstoy rusca yəqin ki, bu adı “Шамсимаги” kimi yazmışdır. Tərcümədə buna toxunmadan olduğu kimi saxlamağa çalışmaq (guya xüsusi ismə toxunmaq olmaz tezisindən yola çıxmaq) nə dərəcədə doğrudur?

   Tanınmış dilçi alim (rəhmətlik) Vaqif Aslanov “Tərcümə mədəniyyəti” adlı bir topluda yazırdı ki, tərcümə işinin birinci addımı oxunan şeyin düzgün dərk olunmasıdır, əks halda çox əcaib ifadələr vücuda gələ bilər. Misal üçün rusun “темя” sözü bizdə “əmgək” (başın alın tərəf ortası), rusun “темень” sözü isə bizim dilə “qaranlıq”, “zülmət” kimi tərcümə olunur. Bunları qarışdıran tərcüməsi “ударил его по темени” (“onu əmgəyindən vurdu”) cümləsini, “onu qaranlıqda vurdu” kimi absurd şəkildə (ağına-bozuna baxmadan) tərcümə etmişdir. Oxşar şəkildə Əliağa Şıxlinskinin rəhbərliyi altında “Rusca – Azərbaycanca hərbi terminlər lüğəti” hazırlanan zaman “прикладное искусство” termini “qundaq incəsənəti” kimi tərcümə olunmuşdur.

   Bir misal da özümüzdən deyək, daşlar yerli-yerndə otursun. Mənim “Dosta Məktub” kitabımın bir hissəsi “Молодость” jurnalında rus dilində çap olunduqdan sonra, çox bəyənilmiş və redaksiyanın (Məmməd İsmayıl) qərarı ilə bu hissə Azərbaycan dilinə tərcümə olunaraq, paralel çıxan “Gənclik” jurnalında dırc olunmuşdur. Misal üçün orada mənim yazdığım “с Иваром Элертсом” söz birləşməsi “İvar Elerts ilə” yerinə “İvar Elertsomla” kimi tərcümə olunmuşdur. Belə misalları saymaqla bitməz. necə deyərlər “ağılın sərhəddi var, amma axmaqlıq sərhəd tanımır” (V.Putin – “Putler” və ya “Zəhərli Köbələk” kimi). Yenə L.Tolstoyun Hacı Muradı xalq məsəlini yada salaraq deyirdi ki, “Kəndir uzun, söz isə qısa olsa yaxşıdır”!

   İndi keçək bilavasitə kitaba və onun nələrdən sintez olunduğuna baxaq. Kitabın birinci hissəsi “Məqalələr” (3 dənə) bölümü ilə başlayır, “Miniatürlər” (101dənə) bölümü ilə davam edir və “Hekayələr” (5 dənə) adlı bölümlə başa çatır. İkinci hissədə “Esselər” (5 dənə), “Silloqizmlər” (17 dənə 1-2 sətirlik) və “Baxış bucağı” (28 dənə), əslində isə “Baxış bucaqları” yer almaqdadırlar. Mən “Esselər” və “Silloqizmlər” dən başqa hamısını oxudum, yəni 228 səhifənin hardasa 30 səhifəsini oxumaq istəmədim. Zatən “Ət yeyən quş dimdiyndən bilinir”. Oxuduqlarım içərisində ən rahatı “Hekayələr”, ən narahatı isə “Məqalələr” bölümündən “Herman Hessenin muncuq sarkazmı” məqaləsi oldu məncə.

   Kitab müəllifin anası Fəridə xanımın əziz xatirəsnə həsr olunub.

   “Herman Hessenin Muncuq sarkazmı” adlı məqaləsindəki bəzi sözlərlə bağlı iradlarım:

   Cənubi Almaniya (orada, cənubi yox, aşağı deyirlər); tövbə/indulgensiya (məncə bunlar fərqli məvhumlardır); konfessiya (bəlkə təriqət); divergent təbiətli (yeni texno-sosioloji məvhum); ekzorsistə (bilmirəm); transformə (transformator-dəyişib ötürən); taksonlanıb (bilmirəm); introspektivliyin məxəzi (eşitməmişəm, heç bir fikrim yoxdur); introversiya (nə isə daxillə bağlıdır yəqin); dəruni (bu daxili olar hər halda); pleyada (ulduz bürcləri); anturaj (bilmirəm); İakov (Yakob, Jakob, Yaqub); psixokult (bilmirəm); introspeksiya (daxilə baxış, özünü təftiş-müəllif); məssəb (yəqin məzhəb); üfüqi kəsik – sinxroniya (izah müəllifə məxsusdu və o da anlaşılan deyil. Horizontal kəsik məsləhət idi, çünkü sonra vertikal kəsik haqqında söhbət gedir. Üfüqiyə uyğun şaquli olacaq. Sinxroniya isə eyni zamanlıdır hərhalda, “burada və indi” olaraq); əyləncəvi xarakterli (əyləncə xarakterli); vahidlər (fərdlər); bilinc moduslar (mənlik deyil); Knext (Liebknecht – Libknext”in çalışan, işçi və nəhayət qul “quyruğu”); daha ötə (daha yüksək deyilə bilər. Türkcə “mor ötəsi” – ultrabənövşəyi anlamına gəlir. Təəsüf ki, infraqırmızını “kızıl ötəsi” kimi tərcümə etmişlər. Ya “infrakızıl”, ya da “kızı berisi” olmalıydı, “amma olmadı”); ezoterik (bilmirəm, ekzo bilirdim), sarkazm (dilimizdə bunu əvəz edəcək bir şey var mütləq); eruditlər (çoxbilmişlər yəni); esperanto (beynəlxalq dil-müəllif); əxz etmək (türkün sözü tam bilmirəm); tabulatura (bilmirəm, yəqin tabu ilə yox tabula ilə bağlıdır); abacus (latınca çötkə - müəllif); substratlar (bilmirəm); abbreviatura (bilirəm, amma dilə yatan deyil); istənilən enə, uzuna, hündürə vüsət ala bilir (enə, uzunluğa, hündürlüyə); metadil (dillərin fövqündə olan dil); iyrənc, “üçün” sözü işlənmir (amma “nə üçün?” sualındakı “üçün” qalacaq); dedlayn (deadline- müəllif); əzəmliyə (magistr-müəllif); Yozef (İosif, Yusuf, Yusif, Jozef, Cuzeppe); nəfislik (nəfisdən gəlir hər halda, amma “nəfislik” forması məlum deyildi, gözəllik, zəriflik vardı); intelligent (intelligentik gəzərik naz ilə - Sabir M.Ə.); infantil, mizantrop, melanxolik (Tequlyarius”un məziyyətləri); əyalətçölü (əyalətdışı, xaric); fokusunu genişləndirir (fokus genişlənsə fokus olmaz, axı o nöqtə olmalıdır, genişlənsə ləkə olar); reallığın hiperbolası (milçəkdən fil düzəltmək); passionarlıq (bunu Lev Qumilyov yaxşı bilər); novatorluq (yeniləşmə ilə uğraşmaq); təcridilik (eşitməmişəm, özünü təcrid etmək, tək qalmaq var); əsfəh (səfihlər-beyinsizlər); fatal biryönlük (fatalizm biryönlü, xətti olmaya bilir); əfkar (fikirlər, düşüncələr); apofeoza (yəqin ən yüksək); təriqlə (yolla); riqid (eşitmədim); kolliziya (ziddiyyətlər yumağı); rüknü (rükü bilirəm, namazda beldən əyilmək); təcəlla (təcəlli – görünmək); rəhnümalıq (bələdçilik-müəllif, Dantenin “İlahi komediya”sında Vergili kimi); binarlıq (dualizm); fiasko (uğursuzluq, müvəffəqiyyətsizlik); xədim (neçə uşağı var?); bohem əhvalında (“Жизнь богемы”); mütəəssir olub (kədərlənib – “tək olmadığını öyrənmək çox sıxıcı”, Luidji Pirandello “Rəhmətlik Mattia Paskal”); simar (?); mübhəm qədər (sirli tale); deviant (sapmaq?); dünyaduyumu (dünyagörüşü); şerdə (yəqin şeirdə); protest (etiraz); yüyürmə (qaçış); nafiləlik (xeyirsizlik); müzəffəriyyət (qalibiyyət); uyarlıdır (uyğundur); təşnəsi (yanğısı); İn-Yan tərəfləri (?); irfani-mütəməddin (?); asi (üsyankar-мятежный); paralel olum müstəvisi (?); canatım (can atmaq?); unudum və azadlıq (?); nəşvünüma (nəşvü nüma – böyümə, yetişmə); ləbbeyk (hazıram); təkfiri qənaətini (son fikrini, qərarını); sayılacaq dəqiqələrdə (в считанные минуты); özünəsayqı (самоуважение-özünə hörmət); соблазнь (amoral istək); fəci (faciəvi); izolə (təklənmiş, təcrid olunmuş); stixiyasında (təbiətində); çeşmə (bulaq); beytinlik (?).

   “Toplum tənhalığı” adlı ikinci məqalə, Qabriel Qarsia Markesin “Yüz ilin tənhalığı” romanı haqqında bəzi mülahizələrdən tərtiblənib. Burada bir neçə altbaşlıqlar var ki, bunların birincisi “Məişət poeması” bölümüdür. Burada romanın sosial yönlərinin olmasına baxmayaraq, əsasən bir ailə-məişət romanı olması romandan misallarla əsaslandırılır.

   “Tənhalar vadisində şəhər” adlı ikinci altbaşlıqda tənhalıqdan topluma doğru dəyişmənin dinamikası haqqında məlumat verilir. Üçüncü – “İroniya” bölümündə bütün dəyərli əsrlərdə olduğu kimi burada da əsərin əsas düyün, dəyişmə, haçalanma nöqtələrində ironiya, sarkazm elementləri tapılır və oxucunun diqqəti məsələnin bu yönünə çəkilir.

   “Fantastik və gözlənilməz elementlər” adlı dördüncü bölümdə əsərdə rast gəlinən sirli, anlaşılması çətin, bir miqdar sehirli hadisələr ələ alınmış, onların əsərdəki yeri, çəkisi analiz edilərək, bəzi məqamlara yorum gətirilmişdir. Bu zaman müəllif müxtəlif mənbələrə, yazıçını həyatı və yaşam tərzinə müraciət etməmiş, sırf romanın öz mətnindən yola çıxaraq hadisələrin səbəb-nəticə əlaqəsini tapmağa çalışmışdır.

   Bu nöqteyi nəzərdən, müəllifin üslubu mənə Muhyiddin Arabinin “Füsusül-Hikəm”kitabındakı stilini xatırlatdı. Misal üçün orada Quran-i Kərimin “Kəhf” (mağara) surəsində Hz.Xızırla yoldaş olan Hz.Musanın qarşılaşdığı əhvalatların prototiplərinin Hz.Musanın keçmişində yaşanmış hadisələrlə əlaqələndirilir, onların indi yaşananlara səbəb olduqları, onlarla bir paralellik içərisində olduqları iddia edilir. Hz.Xızırın suda olan bir qayığın dibini dəlməsi Hz. Musanın çağa ikən anası tərəfindən bir səbətə qoyulub Nil çayına atılması ilə, qarşılarına çıxan bir uşağın Hz.Xızır tərəfindən öldürülməsi isə Hz.Musanın yeniyetmə çağında misirli tərəfindən sıxışdırılan bir yəhudinin müdafiəsi zamanı o misirlini öldürməsi ilə əlaqələndirilir. Və nəhayət Hz.Xızırın, altında iki yetim oğlana aid xəzinə olan uçmuş bir divarı yenidən hörüb dikəltməsi ilə, Mədyən əhli olan iki qızın qoyun sürüsünü suvardıqdan sonra bir ağaca söykənib, Allahdan bir əcr istəməsi hadisəsi ilə əlaqələndirilmişdir.

   Məncə “Öz dünyasına zəncirlənmişlər” altbaşlığı çox informasiya daşımır, belə ki, bütün varlıqlar özlərinin maddi və mənəvi (varsa) dünyalarına zəncirlənmiş durumdadırlar, onlar dünyalarını dəyişə bilməzlər, dəyişsələrdi əgər, o zaman onlar “onlar” olmazdılar.

   Növbəti altbaşlıq “Yadda qalan obrazlar”dır. Əlbəttə əsərin yadda qalan, diqqətimizi çəkən obrazı olmazdısa və ya yox deyələcək qədər az olardısa, əsərin özündən də ağlımızda bir şey qalma ehtimalı xeyli düşük olardı. Obrazların yadda qalması üçün isə onların özlərinə məxsus dəyişməyən, invariant atributlarının olması vacibdir. Bunlar daima xeyir işlər görmək və ya daima şər işlər arxasınca qaçmaq kimi xüsusiyyətlər ola bilər. Daima ağıllı, məntiqli hərəkət etmək və daima axmaqcasına, səfehcə hərəkət etmək də əsərdəki fərdin yaddaşda özünə sağlam bir yer eləməsi üçün kifayət edir.

   C.Cabbarlının “Sevil” əsərindəki Balaşın yeyib-içmək dostlarından birinin daima “Başın ağrıyır, arağ iç! Dişin ağrıyır, arağ iç!” ifadəsini, digərinin isə “Elə mən də bu saat onu fikirləşirdim!” ifadəsini ara vermədən, tamaşa boyu təkrarlamaları onların komik, neqativ məna və çalarlarda yadda qalmasına səbəbiyyət verir.

   Və nəhayət bütün bu qəribə, gözlənilməz metamorfozaların sonu haqqında məlumat verən “Rekviyem” bölümü onların acı sonu haqqında bir ağı təsiri bağışlayır. “Yüz il tənhalığa məhkum edilmiş insan nəslinin bir daha dünyaya gəlişi caiz deyildir”.

   Üçüncü məqalə olan “Pelevin – tək və ya bir neçə?” haqqında onu deyə bilərəm ki, bu Viktor Pelevin deyilən vətəndaşın əsas əsərlərini xeyli əvvəl oxumuşam (“Омон РА”, “Чапаев и пустота”, “Генератион П”,...). Buradakı birinci altbölüm “Mutant” adlanır və zənnimcə bu Pelevin yaradıcılığının tutarlı xarakteristikası syıla bilər. “Postmodernist yazıçı və tənqid” adlı ikinci altbölüm də həqiqətin ifadəsidir. Belə ki, Pelevinin özünün də dediyi kimi, onun yaradıcılığında modernist dövrü olmayıb, sosial realizmdən birbaşa postmodernizmə sıçrayış edərək yoluna davam edib. “Nyu Yorker” (New Yorker) jurnalı Pelevini Avropanın ən yaxşı 6 yazıçısı sırasına (il və səbəb yox) daxil edib. Bir zamanlar bu jurnalın ədəbiyyat əlavəsinin üz qabığında Orxan Pamuk”un “Mənim adım Qırmızı” kitabının reklamına yer verilmişdir.

   Məqalənin “Popmetafizika” və “Personaj və oxucu” bölümlərində Pelevin əsrlərinin istifadə etdiyi əsas priyomlar və o əsərləri səmərəli oxumaq üçün oxucu qarşısında qoyulan tələblər haqqında söhbət açılır. Və nəhayət “Kimdir?” adlı axırıncı bölümdə Pelevinin bir şəxs (və ya şəxslər) olaraq kimliyi ələ alınır və iddia olunur ki, onu tənqid edənlərlə yanaşı, Qoqol və Bulqakov kimi nəhənglərin davamçısı olduğunu iddia edənlər də az deyildir.

   Miniatürlər (qısa hekayələr) bölümü haqqında

   Burada 101 dənə nömrələnmiş miniatür yer almışdır. Bunların bəziləri nisbətən uzun, bəzisi doğrudan da qısa, bəziləri isə o qədər qısa olur ki, onlara qısa hekayə deməyə də adam ehtiyat edir. Bunlar çox qısa novella xarakteri daşıyır əslində, yəni sona çatana qədər nə ilə bitəcəyini təxmin etmək əsasən mümkün olmur. Ət yeyən quş dimdiyindən bilinər demişlər. Bu bölümün dimdik qismindən bir neçə misal verək, dediklərimizin təsdiqi üçün.

   Misal üçün bir nömrəli miniatürdə hadisələr tam da M.Ə.Sabirin məşhur “Görmə! -- Baş üstə, yumaram gözlərim. - Dinmə! -- Mütiəm, kəsərəm sözlərim.” senarisi üzrə davam edərkən, sonda məlum olunur ki, bütün bu tələblərin yönləndirildiyi subyekt “Vicdan”dır. Buradan həm də o hasil olur ki, isan qərar verərkən mütləq öz vicdanı ilə məsləhətləşir. Və hər şeyə razı olan Vicdan, “Qanma!” əmrini qəbul edə bilmir.

   Hazırda, bu sətrlər yazıldığı zaman Ukraina prezidenti Voldemar Zelenskinin Vicdanı yol vermir ki, Krım və Donbasın Rusiyanın ondan tələb etdiyi “suverenlik hüququnu” tanısın.

   İki nömrəli miniatürdə isə möhkəm basabas səhnəsi təsvir olunur və bu ordakıların dialoqlarından anlaşılır. Hara soxulursan? İndi mənim növbəmdir! Və buna bənzər nidalar, əsasən defitsit və həyati vacib olan mallar üçün sovet dönəmindən şahidi olduğumuz insan növbələrini canlandırır hafizəmizdə. Amma sonra məlum olur ki, bu Kainatın yaranmasında iştirak edən hissəciklər arasında kiçən dialoqlardır. Əgər miniatürlərə ad qoysaydıq, bu miniatürə “İlk hörrə” adı qoymaq olardı. Bundan əvvəlkinə “Sabirsayağı”, bundan sonrakına isə “Dərviş Parisi dağıdır!” adlarını qoyardım. Doğrudan da, özünüz fikir verin: “Arktika buzlaqlarının şəklini qarşısındakı xəritədə ekvatorun üzərinə qoymuşdu. Axşam xəbərlərdə eşitdi ki, buzlaqlar əriməyə başlayıb”. Bax belə, digərləri də aşağı-yuxarı bu formada, gözlənilməz bir sonluqla başa çatır.

   Adı olmayan (amma sıra nömrəsi olan) miniatürləri yaddaşa pərçimləmək üçün yaddaşda illərcə oturmuş, hətta deyərdim kök atmış uyğun biliklərimizdən istifadə etməkdə fayda var. Misal üçün tərkibində “Bir dəfə dərindən ah çəkəndə evinə od düşdü” cümləsi olan 9-cu miniatürün adını, “Kərəm” və ya “Sait Faik Abasıyanık” qoymaq olardı. “Hər yeni Ay doğanda köhnəsini doğrayıb ulduz edirdi” cümləsi yer alan miniatürü “Astronom Molla”, “Evinə qayıtdı. Eynək, protez dişlər, parik, qoltuq ağacı çıxarılıb koridorda buraxıldı.” cümlələri yer alan 28-ci miniatür “Gözəgörünməz adam”, eynəklə əlaqəli 37-ci miniatürü isə “Mollanın yaşıl eynəyi” adlandırmaq olar məncə.

   Bəmbəyaz və ayaq dəyməmiş (bakirə) ilk qara ayaq basmaqda tərəddüd edən adam haqqında miniatürü “Zifah gecəsi”, 50-cini “Nyutonun III qanunu”, 51-i “Racın intihar cəhdi”, 55-i “Şaqren dərisi”, 63-ü “Metamorfoza”, 72-ni “Keçi can hayında...”, 73-ü “Sabirin ayinəsi”, 83-ü “Ximera”, 84-ü “Transversal”, 88-i “Suflyor”, 93-ü “Olum və ölüm”, 96-nı “Vulkan”, 98-i isə “Rac başmaqları” adlandırmaq olardı. Qdeyd edək ki, bəzi miniatürlərə müəllif tərəfindən uyğun adlar verilmişdir ki, bu da bizim təklifin çox da yersiz olmadığının bir dəlilidir. Misal üçün 17-ci miniatür “Sən saydığını say...”, 19-cu “Əyrinin düzü, düzün əyrisi”, 23-cü “Borxesə ithaf”, 29-cu “Meqa polindrom”, 31-ci “Morze əlifbası ilə qismətin anladılması”, 39-cu “Üç aktyorun teatrı” (Erix Dürenmatt”ın “Fiziklər”i ilə səsləşir), 42-ci “Qatlara”, 57-ci “Sürr”, 62-ci “Olimpiya”, 67-ci “Axı biz hamımız...”, 68-ci “Taxıl” (“Rac və çörək”), 75-ci “EhtiyaC igidin yaraşığıdır” (Ehtiyat yaraşıq igida- rəhmətlik Ramazan Eminov), 86-cı “İntiharın reproduksiyası”, 87-ci “Eşidildi” (“Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük”), 92-ci isə “Etika” olaraq adlandırılmışdır.

   Sonra hekayələr bölümü gəlir ki, bunların içində “Çamadan” və “Sərxoş köpüklərin acı məzhəkəsi” hekayələrini daha çox bəyəndim, daha yaxşı anlaşıldığına görə əlbəttə. Bunun da bir səbəbi anlaşılmayan sözlərin az olması idi məncə. Demək artıqdır ki, anlaşılmayan və ya çətin anlaşılan sözlər kitabın hər yerinə (sıx və ya seyrək olaraq) mirvarı dənələri kimi səpilmişdir. Hər işdə bir xeyir olduğu kimi, bu işdə də bir xeyir vardır mütləq. Onları görmək və gün işığına çıxarmağı isə gənc nəslin ixtiyarına buraxıram. Əlacsızlıqdan, sadəcə.

   Bizə qalan müəllifə yeni yaradıcılıq uğurları diləmək və onu Allaha əmanət etməkdir.

Bakı, 21 mart 2022

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5