Səid Riyad

Rok kim üçündür?

Bir neçə ay əvvəl Sumqayıtın “Sumgzeit” rok qrupunun 2 klipi (qrupun 2019-cu ilə çıxardığı “The death of You” albomundakı 2 trekə çəkilən klip) işıq üzü gördü. Martın 29-da əvvəlcə “Please, stay”, aprelin 4-də isə “Restless Thoughts of Suicide” klipi qrupun Youtube platformasındakı kanalına yerləşdirildi.

“Please, stay” klipi kanala yerləşdirilən gün qrupun prodüseri Cavid Ağa Facebook hesabında yazmışdı ki, əgər bir ay ərzində bu klipin baxış sayı 1000-i keçməsə, ikinci klip kanala yüklənməyəcək. Qısa vaxt ərzində klipin baxış sayı 1000-i keçdi, söz verildiyi kimi ikinci klip də kanala yerləşdirildi. Lakin bu günə qədər “Please, stay” klipinin baxış sayı 1200-dən azacı artıqdır. “Restless Thoughts of Suicide” klipinin baxış sayı isə ondan 2 dəfə az, təxminən 600-700 civarındadır.

Həmin ərəfələrdə Azərbaycanın avtoritet və qədim metal qruplarından biri olan “Fatal Nation” da 2 klipini dinləyicilərinə təqdim etdi. Fevralın 23-də əvvəlcə “Metaphor”, martın 25-də isə “Owl dance” klipləri qrupun Youtubda kanalına yerləşdirildi. “Fatal Nation” qrupunun kliplərinin baxış sayındakı göstəricilər “Sumgzeit” qrupunun kliplərindən fərqli olaraq bir qədər qənaətbəxşdir – təxminən 8000-ə yaxın. Ancaq əhali sayı on milyon olan ölkədə bir rok qrupunun videolarına 600-1000,  yaxşı halda isə 7000-8000 dəfə baxılması acınacaqlı vəziyyətdir. Bu fakt onu göstərir ki, rok ümumiyyətlə azərbaycanlıların “malı” deyil. Həm də bu fakt artıq o qədər adiləşib ki, nə rok musiqiçilərində, nə də dinləyicilərdə təəccüb yaradır.

Ümumiyyətlə, Azərbaycana Qərbdən gələn və cəmiyyətin “malı” olmayan musiqi janrlarının öz malımız olan muğam, meyxana, aşıq və s. kimi musiqi, yaxud poetik-musiqi janrlarına rəqabətdə uduzması, onlar qədər kütləviləşməməsi də çoxdan adiləşmiş və heç kimdə təəccüb yaratmayan faktdır. Görünür, Qərb kökənli musiqi janrlarının az-çox dinləyici qazanması üçün ona hökmən ya milli çalarlar qatmaq, onu stilizasiya etmək, yaxud loru dildə desək, “milliləşdirmək”, yəni deyək ki, əgər bu, rep musiqidirsə, onu “meyxanalaşdırıb” demək, yaxud rok musiqidirsə, onu “muğamlaşdırmaq” və s. lazımdır. Eynən ötən əsrin 60-70-ci illərində Vaqif Mustafazadənin  muğamı klassik Amerika caz musiqisi ilə sintez edərək “Caz-Muğam” tərzini yaratması kimi. Biz bunu Hüseyn Dəryanın repi milli tərzdə ifa etdikdən sonra rep musiqisini demək olar ki, bütün Azərbaycana sevdirə bilməsinin nümunəsində də görmüşük.

Yuxarıda adları çəkilən qruplardan birinin xalis metal, digərinin isə “həm də” metal musiqi yaratdıqlarını nəzərə alaraq, bu məqamda xüusüsi şəkildə rokun soft tərzləri müəyyən qədər özünə yer edə bildiyi halda, nə metal musiqisinin havasının Azərbaycana, nə də ümumiyyətlə, metal musiqinin əhalinin böyük əksəriyyətinə çatdığını vurğulamaq lazımdır. Azərbaycanda toplum metal musiqini ümumiyyətlə anlamır, toplum bu janrı haray-həşir, çığır-bağır, qaraqışqırıq olduğunu hesab edir, üstəlik, metalın qorxunc olması barədə fikirlər də mövcuddur.   

Bir sözlə, təəssüf ki, Azərbaycanda kütlənin bu gün metala olan münasibəti ötən əsrin 70-ci illərində Qərb ölkələrində metala olan münasibətdən heç nə ilə fərqlənmir. Məsələn, birinci nəsil alman metalçıları qeyd edilən dövrdə zahiri görkəmləri, davranışları, əxlaq normaları ilə “obıvatel”ləri dəhşətə gətirirmişlər. Uzun saçları, qolsuz dəri gödəkçələr geyinmiş, qalın, metaldan qayırılmış boyunbağı və metal mil uclu bilərziklər taxan metalçılar bürgerləri panklardan heç də az qorxutmurmuşlar. Eyni zamanda 1990-cı illərə qədər konservativ alman KİV-ləri və isteblişmentləri metala olan antpatiyalarını da gizlətmirdilər. Metal musiqisi və musiqçiləri zorakılıq, narkomaniya, satanizmlə assosiasiya edilirdi.

Yəni metal sarıdan bizim cəmiyyət Qərb ölkələrindən nə az, nə çox, düz 50 il geridə qalır.

Bu yaxınlarda Almaniyanın Boxum Rur Universitetinin alimlərinin Hans-Yoaxim Trappe (Hans-Joachim Trappe) adlı professorun rəhbərliyi altında musiqinin insan orqanizminə təsiri ilə bağlı apardıqları tədqiqatla tanış olmuşdum. Məqalədə qeyd edilirdi ki, 25 yaşdan 75 yaşa qədər yüksək qan təzyiqi olan 240 nəfər üzərində araşdırma aparılıb və onlara müxtəlif musiqi janrlarından (klassik musiqidən müasir pop və metala qədər) nümunələr dinlədib. Musiqilər arasında Amerikanın “Disturbed” rok qrupunun bir treki də olub. Alimlər bu tədqiqatların nəticələrini Aerzteblatt.de saytında dərc ediblər. Məlum olub ki, metal musiqisi ürəkdöyünmənin tezliyinin və qann təzyiqinin aşağı salınmasında rol oynayıb. Tədqiqatın mediada işıqlandırılmasından sonra xüsusi şəkildə vurğulanırdı ki, metal musiqisi deyildiyi qədər də dəhşətli bir şey, metal musiqiçiləri isə qorxulu insanlar deyillər.

İllərdir “ölkədə rok yoxdur”, yaxud “ölkədə rok inkişaf etməyib/etmir” kimi iddialar səslənir və burada həqiqət payının olmadığını söyləmək əlbəttə, cığallıq olar. Amma bu tənqidi iddialar əsasən, rokçulara fokuslanır ki, sanki ölkədə rok musiqisinin inkişafının qənaətbəxş olmaması yalnız və yalnız rokçuların özlərindən asılıdır.

Bu məsələdə günah keçisini rok musiqisində axtarmaq əsassızdır. Azərbaycan rokçularının “pis musiqi” ərsəyə gətirdiyini söyləmək böyük ədalətsizlik olar. Azərbaycanda talantlı musiqiçilər həmişə olub, indi də var, keyfiyyətli rok parçalar da həmişə yazılıb, indi də yazılır, Azərbaycan rokçuları Qərb ölkələrində də həmişə sözlərini deyə biliblər.

Əslində səbəblərin əksəriyyəti rokdan kənardadır.

Rok təkcə bu gün deyil, Azərbaycanda yarım əsrdən qədər artıq mövcud olduğu müddətdə heç vaxt kütlənin musiqisi olmayıb. Hər addımbaşı qadağalara, senzuraya məruz qalan, Partiya orqanları tərəfindən “əl gəzdirilən”, redaktə və düzəlişlərdən rokun rokdan başqa hər şəklə düşdüyü Sovetlər dönəminin 1960-70-ci illərində də, nəfəsliyin bir qədər açılması ilə rokun nisbətən “hava aldığı”, rokçuların əl-qollarının açıldığı Perestroyka və Qlasnost dövrlərində də, müstəqilliyin ilk onilliyində də, 21-ci əsrdə də bu musiqi ölkəmizdə həmişə azlığın dinlədiyi musiqi olub.

Hərçənd bu musiqini yarım əsr əvvəl Azərbaycana gətirən qocaman rokçular, Azərbaycan rokunun “atalar”ı, guya SSRİ dönəmində roka böyük marağın olduğunu desələr də, bu iddia müəyyən istisnalar xaric, əlbəttə, şişirdilmiş söhbətdir. Təbii ki, hazırkı vaxtla müqayisədə 40-50 il öncə roka maraq indikindən qat-qat çox ola bilərdi, lakin hər kəs razılaşar ki, heç vaxt Azərbaycanda rok yüzminlərin, milyonların musiqisi olmayıb, rok Azərbaycanda heç vaxt böyük səhnələrdə, stadionlarda ucu-bucağı görünməyən kütlə qarşısında ifa olunmayıb, bu sənətin submədəniyyəti Azərbaycanda heç vaxt formalaşmayıb, Azərbaycanda rok klubları həmişə yox səviyyəsində olub.

Sovet dövrü rokçularının müxtəlif senzura baryerlərindən keçməyi, üzləşdikləri total çətinlikləri dəf etməyi bacarıb rok musiqisini ötən əsrin 80-ci illərdəki nisbətən azad mühitə qədər gətirib çıxara bilmələri çox böyük işdir. Hətta qeyd etmək lazımdır ki, 1960-70-ci illərdə roku əldə saxlamaq da indikindən qat-qat çətin idi ki, rokun “atalar”ı bunun öhdəsindən gələ bilmişdilər. Amma rokun guya əvvəlki hansısa dövrdə, yaxud onillikdə kütlənin maraq dairəsində olması məsələsi, şübhəsiz ki, mifdən başqa bir şey deyil.   

Gözləri və qulaqları bağlayıb “ölkədə rok yoxdur” deməkdən asan heç nə yoxdur, amma nəzərə almaq lazımdır ki, bir rok parçasını ərsəyə gətirmək, üstəlik ona videoçarx, yaxud klip çəkmək heç də asan başa gələn iş deyil. Bunun üçün komanda şəklində görülən əziyyət hər kəsə məlumdur, eyni zamanda iş görmək üşün maddi vəsait də tələb olunur. Ortaya qoyulan işin daha keyfiyyətli, daha səviyyəli olması üçünsə, maddi vəsaitin məbləğinin də buna müvafiq olaraq “yaxşı” olması da əsas şərtdir. Rokun “var” olması və inkişaf etməsi üçün dinləyicidən də asılı ola məqamlar var – rokçuların xərc və əziyyət çəkib yazdıqları parçalar Spotify, iTunes, Deezer və s. kimi onlayn musiqi platformalarından yüklənməsi (təbii ki, müftə deyil), konsertlərə bilet alınması və s. Lakin bunların heç biri olmadığı zaman, rokçular məhrumiyyətlər çərçivəsində, öz  vəsaitləri hesabına pis-yaxşı, necəsə hərəkət edirlər, müəyyən işlər görür, yzıb-yaradırlar. Pis-yaxşı görülən işlərin daha da mükəmməlləşməsi, janrın daha da inkişaf etməsi, yaxşılaşması üçün müqabil tərəfin də yuxarıda qeyd olunanlara uyğun hərəkət etməsi lazımdır, əks təqdirdə bu sual daim dövriyyədə olacaq: onda rokçuların öz fədakarlığı hesabına “pis-yaxşı”, gördükləri işlər kimə lazımdır?

Azərbaycanda sənət nümunələrinin onlayn üsullarla, pul ödəyib almaq/yükləmək vərdişi formalaşmayıb, ümumiyyətlə ölkədə istənilən sənət sahəsi ilə məşğul olanların öz yaradıcılıq nümunələrini satmaları, illah da onlayn platformalarda satmaları ilə bağlı böyük çətinliklərlə qarşı-qarşıyadılar. Bir ədibin yenicə nəşr etdiyi kitabını elan etdiyi zaman həmin kitabın PDF-inin olub olmamasını müəllifdən soruşanları az görmüşükmü?! Eynilə də musiqi parçalarının onlayn satışı da eynilə bu cürdür. Burada əhalinin böyük qisminin sosial şəraitin ağırlığından əziyyət çəkməsini nəzərə alıb onları da günah keçisi kimi görmək olmaz. Sosial, iqtisadi məhrumiyyətlərlə üzləşən bir insan nə yeni çapdan çıxan kitab hayında olur, nə də hansısa musiqi parçasını hansısa musiqi platformasından pulla yükləyib dinləmək hayında.

Ölkədə musiqi tənqidi, musiqi platformaları və portalları da yox səviyyəsindədir. Musiqi pltaformaları bir kənara, ümumiyyətlə ölkədə heç normal qonorar sistemi ilə işləyən mədəniyyət platfomaları belə yoxdur.

Beləlikə də problemləri yaradan səbəblər – sosial vəziyyəti ürəkaçan olmayan əhalinin musiqi hayında olmamasından tutmuş,  rokçuların iş görmək üçün pul qazana bilmələri, musiqi tənqidi, musiqi platformalarının olmamasına qədər –kompleks şəkildə bir-biri ilə sıx bağlıdır. Bu arada bir neçə ay əvvəl islahatlar nəticəsində yeni nazir təyin edilmiş Mədəniyyət Nazirliyindən də hələlik heç bir hərəkət yoxdur... Nə rok, nə də digər sənət sahələrinə dair...

Biz istərdik ki, ölkədə əhalinin heç olmasa böyük əksəriyyətinin sosial vəziyyəti yaxşı olsun, Mədəniyyət Nazirliyi təşəbbüslərdə bulunsun, ən əsası, toyxana təfəkkürü cəmiyyətin zehniyyətindən uzaqlaşsın və rok daha da inkişaf etsin.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5