Yusif Yusifzadə

 

Tut ağacı

 

h e k a y ə

 

 

 

Balaca bir qəsəbədə itlərin, çəyirtkələrin, qurbağaların səsinin ənənəvi yay harmoniyasını yaratdığı bir gecə vaxtı, yolunu azmış bir sərçə səslərdən səksənib nəhəng tut ağacının şan axan möhkəm budaqlarının birinə qondu. Özünə daldalanacaq köhnə bir yuva tapıb səhəri gözləməyə başladı. Cəh-cəh vurub az əvvəl qorxduğu itlərə, qurbağalara,çəyirtkələrə qoşularaq yay havasına yeni nəfəs verəcəkdi ki, aşağıda bir qaraltını toxum gözləri ilə seçib təlaşla yuvadan uçdu.

Aşağıdakı qaraltı adam idi. Arxası üstə uzanıb gah ucadan gah dodaqlatı nəsə danışır, yay gecəsinin monoton musiqisinə öz alt səsini qatırdı. Öz düşüncələrinə aludə olduğundan mı, ya ətrafındakı səslərin çoxluğundan mı bilinməz, başı üzərindən, məsum dodaqlardan qopan sevgi etiraflarıtək qəfil uçan sərçənin səsini eşitmədi. Danışırdı.

– Yaşayıram, sevirəm daha mənə nə lazımdır? – deyə öz özünə sual verdi. Cavab vermək əvəzinə, həzin musiqi kimi əsən mehə qulaq asdı. Altında uzandığı əzəmətli tut ağacının az qalsın yerə dəyən budaqlarının yamyaşıl yarpaqları mehi orkestr üzvləritək canfəşanlıqla müşayiət edir, tutları qaranlıq olsa belə, xəsislikə gizlədirdi.

– Yaşayıram. Mənə lazım olan bu deyil? Ölmək istəsəydim ölərdim. İstəmirəm. Deməli, yaşamağı seçmişəm. Bəs niyə narahatam? Niyə sanki ürəyimin üstündə daş varmış kimi hiss edirəm? Niyə özümü yeraltı tuneldə hesab edirəm? Mənə yaşamaq lazımdır, yaşayıram. – bu dəfə qəti cavabla susdurdu özünü.

Gözləri tut ağacının budaqlarının arasından göyə zilləndi. Ayı axtardı. Tapa bilmədi, ulduzlara baxdı. Yoruldu. “Yatacağam” deyə fikirləşdi. Gözlərini yumdu. Çəyirtkə, it, qurbağa səsləri ilə yuxuya getdi. Haradasa bir sərçə çikkildədi…

– Azər, ay Azər. Səs yoxdu.

– Xala, Azər evdə?

Keçəl uşaq yay günəşinə təslim olub bürünc rəngə boylanan başını maraqla darvazadan içəri soxmuş, Azərin əvəzinə taxta pəncərədən zərafətlə boylanan Nüşabə xalanı görəndə biraz duruxmuş, sonra borc istəyirmiş kimi soruşmuşdu.

– Azər bostandadı. Darvazanı yaxşı ört.

İçəri dəvət olunmasa da, Elxan Nüşabə xalanın ay kimi parlaq üzündə bərq vuran günəş şüalarının yaratdığı soyuq ifadədən “İstəyirsənsə yanına gedə bilərsən” kimi laqeyd bir cümlə oxudu.

Vişnə ağacı budaqlarına oxşayan nazik qara barmaqları ilə qapını aralayaraq xırda bədənini də içəri salıb, bürünc heykəli tamamladı. Qapını yavaşca örtdü. Bir gözü evin pəncərəsində, yeyin addımlarla Azərgilin bostanına sivişdi.

Gündən yanmaqdan qorxan yeniyetmə qızlar kimi özünü Azərin altında uzandığı ağacın kölgəsinə verdi. Dizlərini sinəsinə sıxıb oturdu. Şortiki dizindən aşağı sürüşdü, ağappaq ombalarının üstündəki qarışqalara oxşayan tükləri göründü.

– Azər.

Rezin çəkələyi ilə hələ də saçlarını keçəlləməyən dostunun başını buladı.

İyun bitirdi. Məhəllədəki bütün uşaqlar qoyunlar kimi qırxılmış, günəşin altında yanıb qaralmış bir birinə oxşamışdılar.

Bir neçə asta zərbədən sonra Azər gözlərini günəşə baxırmış kimi zorla açdı.

– Elxan! Murad? Bu kimdi? Hamısı keçəldi, hamısı qaralıb, hamsın ayaqları tüklənib – deyə düşündü.

– Dur da! Səni axşam “razborka”ya çağırıb Nemət.

– Hamsı qapqara qaralıb, ayaqları tüklənib. Bir aydan çoxdu ki, keçəlləniblər, amma hələ də keçəldilər. Hələ də onların başlarına tumar çəkəndə ovuclarım qıdıqlanır – deyə düşünüb kürəyini tutun gövdəsinə dayadı.

– Nə yaxşı tərpəndin. Nemət səni saat 6-da məktəbin arxasındakı meydaçada gözləyəcək.

– Yaxşı. Gedərəm. Ondan qorxuram?! Başa salacağam onu. Bilirəm onun dilini.

Sağ əlini yumruq edib havada yellətdi.

– Nemət. O yekəpər bığlı oğraş! Laləni sevir güya. Balona oxşayan qarnına baxmır, görəsən? Məni də elə o boçqa gövdəsinə güvənib hədələyir. Oğraş! – sözlərlə özünü cəsarətləndirib qorxusunu gizlətməyə çalışdı. Gözünün önünə bığ yeri yaşıllaşan, silueti daş armudları xatırladan keçəl div – Nemət gəldi.

– Biz girə bilməyəcəyik ha. Ana söyüşü qoyub. İkiniz. Tetatet! – Elxan ləyaqətli boks hakimlərinə bənzəyirdi.

– Problem deyil.

– Lalə, bircə sənə görə edirəm bunu. Nemətlə sənə görə dalaşacam. Çünki səni sevirəm. 15 yaşım var, amma hələ dalaşmamışam. Nemət məni döyəcək! Amma Laləni də sevirəm. Birdən qulağına çatar eşidər ki, qorxmuşam. Onda necə baxaram üzünə? – yanında qeybətcil arvadlar kimi deyinən Elxana qulaq asmadan düşünürdü. Birdən döyülüb Lalənin qucağında gözünü açdığını fikirləşdi. Lalə pambıq kimi əlləri ilə yaralarına toxunur, ucadan Neməti söyurdü – əlin qurusun.

– Əlin qurusun? – gülümsədi. Bu sözü nənəsi işlədirdi. İndi bu qarğışı Lalənin çəhrayı dodaqlarından gəldiyini xəyal etmişdi.

–…sonra, bir dənə təpik də xayasından. Hazırdı. Oturub-durar, oturub-durar düzələr – arsız-arsız gülümsədi Elxan. – Əlləri ilə də öz xayasını tutmuşdu. Deyəsən, Nemətə dəyəcək təpiyi hiss eləməyə çalışırdı.

– Saat neçədi?

–5-ə qalıb.

– İstidi, günə çıxsam qaralacam. O gombul məni niyə isti də çağırıb axı? – deyə düşündü

Yavaşca ayağa qalxan Elxan qədim səfirlər kimi işini layiqincə yerinə yetirdiyini düşünüb arxa arxaya Azərlə xudahafizləşib getdi.

– Günə çıxsam qaralacam. Elxana, Nemətə Murada oxşayacam. – tez şalvarını çırmalayıb, qıçlarına baxdı. Sütül qızlarınki kimi ağappaq idi.

– Mən onlardan deyiləm. Başqayam – deyə pıçıldadı. Lalənin qıçlarını düşündü. – Akropol sütunları kimi ağappaq, dümdüz – deyə sevindirdi özünü. – Yox, elə deyil, nazik, quru ağac budaqlarına oxşayır. Amma onu sevirəm – deyə dodaqları qaçdı.

Əsən həzin meh qaymaq rəngli bir tutu Azərin fındıq burnuna atdı. Üzünü buruşdurub oyandı. Əsnədi. Ayaqlarının keyliyini duyub xoşhallandı. Hava hələ qaranlıq idi. Deməli, çox yatmamışdı, amma elə hiss edirdi ki, sanki neçə günlərdi mürgü döyür. Bu qısa müddətdə yuxu gördüyünü xatırlayıb, daha da təəccübləndi. Tez yuxusunu yadına salmağa çalışdı. Keyliyi açılsın deyə birtəhər dikəlib ağacın gövdəsinə yayxandı. Gərnəşdi. Ayaqlarındakı xoş ağrıdan zorakı imtina etdi. Şalvarını ayaqlarını yuxarı çırmalayıb, qıçlarına baxdı. Qaranlıqda əli ilə sağ qıçına aşağıdan yuxarı sığal çəkdi. Qıçlarında uzun əyri-üyrü tüklər sıx olmasa da var idi. Amma yeni qırxılan uşaq başı kimi ovuclarını gicitkən kolutək dalamırdı. Keçəl dostları yadına düşdü. Şalvarını düzəltdi. Yuxusunu xatırlamağa başladı.

– 16 yaşında idim. Lalənin qıçlarını düşünürdüm. – gözləri yarpaqlarla, tutlarla örtülmüş uzun budaqların arasında lacivərd göy üzünə baxırdı. – Dalaşacaqdım,Nemətə döyülüb Lalənin qucağında oyanacaqdım. Əlin qurusun! – deyə pıçıldadı öz-özünə.

– Lalə indi hanı? Yaxşı ki, oyandım –deyə başının üstündəki ağaca baxıb düşündü.

– İndi də sevirəm. Elə ona görə yaşayıram. – şalvalarını yenə çırmaladı, tüklənmiş qaralmış sol ayağına baxdı. – Mən başqa idim. Hər şey dəyişdi. Mən də onlardan oldum. –deyə kədərləndi. Özünü Muraddan, Nemətdən, Elxandan fərqli saydığı uşaqlıq illərində bəmbəyaz dərisi, gur saçları ilə öyünüb, Laləni sevirdi. İndi isə arvadını sevirdi və ya sevmək istəyirdi. Elə buna görə də, tez-tez təkrarlayırdı – yaşayıram, sevirəm. Hamı kimi yaşayıram hamı kimi sevirəm! – Yavaş-yavaş gözləri yumulur, ağaca cəsarətlə qonan sərçənin səsini eşitmədən yuxuya gedirdi.

Ona lazım olan bu idi. Yaşamaq üçün cüzi də olsa bir səbəb. Bu səbəb elə onun inandığı hər şey kimi sıradan bir şey olmalı idi. Hamı necə, o da elə. Çox fikirləşməmişdi. Lalədən arvadına qədər uzanan mistik bir duyğu zənciri – sevgi. Bu qədər sadə! Sevmək üçün yaşayırdı. Yaşamaq üçün sevirdi. Amma nə sevgisini yaşayırdı, nə yaşamağı sevirdi.

İtlərin, qurbağaların, çəyirtkələrin səsini növbəti günün müjdəçisi olan inəklərin, pişiklərin, xoruzların səsi əvəz edirdi. Nəhəng tut ağacının budaqları arasındakı quş yuvasına bir sərçə qondu. Yuxuaçan səhər nəğməsinə qoşuldu. Toxum gözlü sərçə aşağıdakı qaraltıya baxdı. Qaraltı nəhəng daş armudu xatırladırdı.

 

 

Erməni kəlləsi

 

 

 

Evlərinin beş kilometrliyindəki artezianın mürəkkəb damcılarına oxşayan çömçəquyruqlarla dolu lilli sularında tapdığı bir kəllə bütün günü onu haldan hala salmışdı. Hər şey payızın qızıllığının ləyəndə əndərilən su kimi bu balaca qəsəbənin başına töküldüyü oktyabrın ikinci həftəsi baş verdi.

 

Aşağıdan uçan qaranquşlar köhnə bir şeirdən çıxmış kimi yağışı mujdələyir,balaca qəsəbənin balaca uşaqlarına kəşfi vacib bir an, balaca adamlarına isə dərd gətirirdi. Artezianın qırağında əyləşən Həsən zığlı gözləri  ilə əlində tutduğu ovuc içi boyda olan kəlləyə baxır ,onu bir neçə gün əvvəl qəsəbədə kəsilib paylanan dana kəlləsinə oxşatmağa çalışırdı. O vaxta qədər it,pişik,qoyun,inək kəlləsi görsədə bu əlində tutduğu onlardan öz forması ilə seçilirdi. Gözlərini qıyıb çömçəquyruqları unudan Həsən çiskinləyən yağışa aldırmadan düşünürdü. "Hansı heyvanın kəlləsidi axı bu?"

 

 Yağışın yaxınlıqdakı damlarda çırtma çalmağa başlaması Həsəni tozlu dar yollarla evlərinə ,babasının yanına qaytardı. Naməlum kəlləni də özü ilə apardı.

 

***

 

 Qarabağdan gələn Həsən və babası qaçqınlıqlarının heç bir il tamam olmadan bu hücra yerdə pişik kimi azdırılmışdı. Burdakı ilk aylarında yan yörələrində heç bir tikili yox idi. Gələcəyin qaçqınlar qəsəbəsi üçün seçilən bu quru torpaq sahəsində bircə qaçqınlar var idi. Bir neçə ay içində vaqon ,çadır,taxta evlər bir birini əvəzləmiş ən nəhayət ,kök salmağın yapışmağın işğalın simvolu olan daş evlər tikilmişdi.Beləliklə də müvqqəti sığınacaq əbədi evə çevrilmişdi. Həsən və babası isə onlara verilən vaqon evdə yaşamaqla kifayətlənmişdilər.

 

Müharibə,işğal,şəhid,torpaq sözləri fəryadla, sevinclə qulaqlara dolarkən, Həsən uşaq yaşında Qarabağdan gələn adamların ağızlarına baxır,kələm kimi qıfıllanan nənələrin ah nalələrinə ağı deyən arvadlar kimi qışqırıb ağlayır, qələbədən pay gətirən bığlı saqqalı kişilərin tütün qoxan  nəfəsləri duyub sevinir ,babasına xəbər aparırdı. Həftələr ,aylar bir birini əvəzləyir,Qarabağa gedən gəlmir,Qarabağdan gələn getmirdi. İki ilin tamamında daş evlər qamış kolları tək çoxaldı,qaçqınlar da Qarabağı real bir məkan kimi unutdu ,elə bil heç o adda yer olmamışdı. Qarabağdan qalan ancaq dil -dodaq yandıran acı xatirələr idi. İlk vaxtlarda Həsən saçları üşüdən ayazlı qışda olanları düşünür uşaq ağlı ilə səbəblər axtarırdı. Erməni dostlarını,erməni düşmənlərini erməni anasını xatırlayırdı.  Xeyalların çəhrayı qanadlarından tapança kimi qəfil açılan çığır- bağırlarla ürküb yerə düşür, ayılanda özünü möhtəşəm dəfn mərasimlərinin ortasında tapırdı. Ayaq alta qalmamaq üçün babasının həsir şalvarına ilan kimi dolanırdı.

 

***

 

Yağışdan islanmış Həsən seyrək saçlarından üzünə süzülən suyu koftasının qolu ilə yuxarı aşağı dağıdıb pişiklər kimi özünü qurudaraq babasının qoca qoxusuna aşina halda, rusca yazılarla bəzənmiş mis rəngli vaqona girdi.       Arteziandan tapdığı kəlləni şalvarının içindən çıxartdı. Büllur tuturmuş kimi ehtiyatla əlinə aldı. Vaqonun bir ucundakı setkalı "kravatda" yatan babasını tibb bacısı şəfqəti ilə süzdü. Əllindəki kəlləyə və kravatdakı getdikcə kiçilən bədəninə əmanət yapışdırılmış babasının başına baxdı. Qocalığın son dəmlərini yaşayan babasının başını əlindəki kəlləyə oxşatdı. Bu bənzətmə xoşuna gəlmədi. Kəlləni möhkəm -möhkəm sıxıb babasının oyananda görə biləcəyi bir şəkildə əlində saxlayaraq, pıçıltı ilə səslədi.

 

-Baba,ay baba. Baxmaqdan və görməkdən yorğun iki göz yavaş-yavaş açıldı. Görülə bilən hər şeyi görmüş qoca gözlər onlara zillənmiş və onların düşdüyü çuxurdan daha dərin çuxurlar görüb bərəldilər.

 

-Bıy! Bu nədi?! Apar at çölə.

 

-Baba,bu nə kəlləsidir? Həsən inadla soruşurdu.

 

-Uşaq kəlləsi.

 

Həsən cavabdan diksindi. Az qalsın kəllə əlində yerə düşəcəkdi.

 

-Bu uşaq kəlləsidir. Əsmanın uşağı. Apar hardan tapmısan ora. Yazıq gəlinin dərdini təzələmə. Baba öskürüb yuxu həsrəti çəkən işçilər kimi möhkəm möhkəm gözlərini yumdu.

 

***

 

Əsma Həsənlə babasının vaqonun yanında tikilən daş evdə ailəsi ilə yaşayan sulugöz,bədbəxt gəlin idi. Gəlin idi ,hərçənd əri yox idi. Artezian başında kı arvadlar da onu gəlin sayırdılar. Ona dul deməyə heç kimin dili gəlmirdi.

 

Əsma həqiqətən bədbəxt olmuşdu. Qarabağda qıvrım ,xınalı saçlı gözəllər gözəli yeni gəlin Əsma hara,saçı aylar içində dənlənən yaylıqlı, dul arvad Əsma hara!?  Həsən Əsmanın hekayəsinə özü şahid olmuşdu. Müqəddəs Sovet ittifaqı dövründə dinlər arası izdivaç mühafizəkar bölgələr istisna olunmaqla az da olsa baş tuturdu. Qarabağda bunun pionerlərlik edən cütlüklərdən biri Mişa və Əsma idi. Saf məhəbbət,ülvi hisslərlə bir birinə bağlanan gənclərə heç kim maneə ola bilməmiş,yekunda Mişa Əsmanı özünə arvad eləmiş bir uşaqda əkmişdi. Əsmanın doğmaq vaxtı çatanda isə başı ləkəli ağbəniz humanist Sovetlərin dağıldığını Televizyalardan 15respublikaya çatdırmışdı. Çox keçmədən də erməni-müsəlman davası başlamışdı. Millətlərin yox dövlətlərin davası olan bu dava qarnıburnunda Əsmanı qaçqınlığa Mişanı orduya gətirib çıxarmışdı. Günlər həftələr keçir Qarabağın çoxda uzağında olmayan bu qaçqın düşərgəsində Əsma doğmağa hazırlaşanda, Mişa peyda olur. Erməni ordusunda metamarfoz keçirən Mişa mərmərtək parlayan üzünü sim kimi qıvrım tüklərlə bəzəmiş,məhəbbətə ac ruhunu milliyətçi fikirlərlə doyuzdurmuşdu. Gecəyarsı Əsmanın yanına girən Mişa onun qulağına kin-nifrət dolu nitqlər pıçıldamışdı. Səhərin ilk işıqları ilə Əsma doğmuşdu. Oğul doğmuşdu. Yetim oğul . Mişa o gündən sonra nə ölü oldu nə diri. Artezian başındakı arvadlar elə buna görə Əsmaya dul deyə bilmirdilər. Axı, necə desinlər o, kı ərsiz deyildi, əri müharibədə idi.

 

***

 

Əlindəki kəllənin kimə,hansı canlıya aid olduğunu bildikdən sonra, Həsən ona- bu ağ appaq tasa doğmalıq hissi ilə bağlandı. Vaqon evdən çıxdı. Yağışın mahnısı bitmişdi. Torpaq yollar əncir ceminə dönmüşdü. Kasıblığı dərdini, azarını öz rəngində təcəssüm etdirən qara sapoxlarını cütləşdirib kəlləni koftasının altında gizldərək yenə arteziana sarı tələsdi. Vaqon evdən uzaqlaşdıqca zığını yağışın  yuduğu qara gözləri ilə Əsmanın evinin pəncərəsini kəsdirir,körpə imanı ilə onu görməməsini diləyirdi. Labrınt yollarda itməyə başlayanda gözləridə burnunun üstündə birləşdi. Paltarının altına soxduğu kəlləni çıxardı. Kəllənin deşiklərinin içində anasını axtarmağa tələsdi.

 

***

 

Sovet zilinin kuzasında dürməklənən xalçalarının üstündə oturub ana atasının vidalaşmasına dərk etmədən baxırdı. Dumanlı,çənli qış sabahı qədər qəhərli və bulanıq olan bu mənzərə Həsənin içində anasının olduğu son xatirə idi. Anası Qarabağda qalmışdı. Amma diri. Atası da Qarabağda qalmışdı amma ölü.

 

Erməni kəlməsini söyüş kimi işləndiyi balaca qəsəbələrində buna görə xəcalət çəkir nar kimi qızarırdı. Nə qədər utansa da daxilində anasını görmək ona sarılmaq istəyirdi. Keçən illər ərzində vaqonlarını ələk vələk edib anasına aid bir əşya bir şəkil axtardığı çox olmuşdu. Hər dəfəsində də kör peşman babasının setkalı kravatının yanına çömbəlib bildiyi ən ağır söyüşlərlə müharibəni söymüşdü. Bir də o ləkəli ağbəniz humanisti. Ürəyi bircə an toxtalırdı, xalça salınmış divarda asılan atasının vaqonlarına yaraşmayan dəbdəbə ilə bəzənmiş şəklinə baxanda. Atası qəhraman idi. Qəsəbədə hamı ona rəhmət oxuyur,məğlub müharibə də belə qalıb sayılacaq qədər mədh edirdilər onu. Həsən atasının şəhid şan şöhrəti ilə qürrələnirdi. Əslinə qalsa atasını ölü saymırdı. Anası ilə müqayisədə atası sağ idi. Babası da bunu ruhani üsulla sübut etmişdi. Atasının ölümü xəbəri qara duman kimi qəsəbəyə çökəndə qız gəlinlərin ah naləsi ,boğaz düyümləyən fəryadları arasında babası divardan asılan ipək toxuma çantanın içindən qat qat örtülmüş Qurani Kərim kitabının çıxardıb xırıltılı səsi ilə sağa açılan  kitabın çömçəquyruqlara oxşayan yazılarında əlini sağa -sola sürüşdürərək , bir ayəni əvvəlcə ərəbcə oxudu sonra isə tərcüməsini. Bu yaxın şərqdən asiyaya yayılan islamın ən ürküdücü ayəsi idi.

 

"Siz vətən və din uğrunda ölənləri ölü saymayın çünki onlar diridir"

 

***

 

Əlindəki kəllənin deşiklərindən baramaqlarını da xeyallarını da çıxardı. Əncir cemli yol bitdi. Artezian hövzəsi göründü. Əsma da orada idi.  Həsən kəlləni Əsmanın görməsini istəmədi. Bunu səbəbi heç də Əsmanın qaysaqlanmış yarasına hörməti deyildi. Onsuz bu elə yara idi ki, qaysağı hərgün hər saat qopub düşürdü. Həsən kəlləni sadəcə Əsmaya vermək istəmirdi. Çünki kəllə onun üçün artıq anasının kəlləsi idi.  Erməni anasının erməni kəlləsi.

 

Kəlləni bir yerə gizlətmək istədi.  Amma əcdadı Qabildən qalan instinktlə yolun ortasında bir çala qazıb kəlləni içinə atdı. Elə Qabillə eyni günahkar xislətlə. Üstünü palçıqlayıb bir neçə dəfə ayaqladı. Qondarma dəfn mərasimi beş dəqiqə çəkdi. 

 

Həsən yenə çömçəquyruqları görmək istədi. Arteziana tərəf yüyürdü. Gəlib Əsmanın yanında yerini rahatladı.

 

 Oğlunun dəfnində xəbərsiz Əsma heykəl kimi donmuş tünd havanı yaran baxışlarla uzaqlara zillənmişdi. Anasını yenicə torpağa tapşıran Həsən isə çömçəquyruqları sayırdı. Qəfildən qaranquşlar alçaldı. Çox keçmədi göy üzü tutuldu. Yağış sanki, əriyən nəhəng aysberqdən damlamağa başladı,kəllə boyda.

 

***

 

Əsma Həsənin əlindən tutub arteziandan qəsəbəyə qayıdırdılar. Yolda onları kim görsə dəfindən qayıtdıqlarını bilərdi.

 

Dostum Dəli

 

Yaşadığım qəsəbədən xeyli uzaqdayam.Uşaqlığımı,gəncliyimi ,demək olar ki,ömrümü keçirdiyim o balaca qəsəbədə mənə əziz olan, yaddaşımda əbədi kök salan,yüzlərlə hekayə var. Bu gün isə o hekayələrdən birini hamı üçün qələmə almağa qərar vermişəm. Bəlkə də, bu mənim şöhrətpərəstliyimdən,unudulmaq qorxumdan xəbər verir. Axı, mən heç evlənməmişəm də özümdən sonra bir soyad belə qoya bilməyəcəm. Hə, elə mən də hamı kimi şöhrətpərəst və unudulmaqdan qorxan biriyəm. Bunu etiraf etmək mənim üçün çətin deyil.

İndi mənim 76 yaşım var. Əsrin taunundan əziyyət çəkirəm. Xərçəng. Cinsiyyət orqanım artıq kəsilib. Bu prostatvəzi xərçəngi adlanır.Yadımdadır, prostatvəzi xərçəngi babamı da elə mən indi olan yaşlarda haqlamışdı. O zamana kimi mən cəmi iki xərçəng tanıyırdım. Biri uşaqlıq illərində TV- də izlədiyim,ekzotik təbiətli okean sahillərində yanakı yeriyən, qısqaçlı ,çəhrayı,suda quruda yaşayan və dəniz məhsulu kimi sevilən xərçəng. Digəri isə,mənim yeniyetməlik və gənclik illərində allah kimi inandığım,astronomiya elminin balaca və özündən məşhur qardaşı olan astrologiyadakı on iki  bürcdən biri olan xərçəng. Babam bu vəbaya düçar olanda əlində sidik kisəsini əvəz edən, ucuna incə uzun şlanq taxılmış o "şeylə" özünün tualet ehtiyacını ödəməsini müşahidə etməyim məni üçüncü xərçənglə tanış etmişdi. Elə mən də son günlərimi babam kimi o "şeyi" daşıyaraq iyodoform qoxusu yayan, ağ xalatlı ölüm mələklərinin olduğu həmişəyaşıl ağaclarla əhatələnmiş onkoloji xəstəxanada keçirirəm. Nə böyük təzaddır?! İçərisində ölümü gözləyən xəstələrlə dolu bu tikilinin həyəti,ölümü qalsın qırağa,töküləcək yarpağı belə olmayan ağaclarla doludur. Əsl həyat,əbədi həyat nişanəsi kimi.Sanki bu ağaclar pəncərədən qaşları, saçları yarpaq kimi tökülüb, öz son qışını keçirən insanlara acıq verir.

 Məni evə yazmışdılar. Amma son günlərimi evdə keçirmək istəmirəm, qorxuram. Böyüdüyüm evdə ölməkdən qorxuram. Hər küncdəki xatirələrdən,şkafların arxasına yastığımın altına soxuşdurduğum arzulardan, onların qəfil üstümə atılmasından qorxuram. Evdə ölə bilmərəm.

Evimizdəki ölümüm təxminən belə olardı. Çox sevdiyim ağacları son dəfə görüm deyə yatağımı bacım uşaqları geniş həyətimizə çıxarardılar, yekə- yekə yastıqlarla belimi dikəldərdilər ki, uşaqlıqda yelləncək asdığım,yeniyetməlikdə hər gözəl qızdan aldığım rədd cavablarından sonra özümü asmaq istədiyim, qocalıqda isə özümə bənzətdiyim nəhəng tut ağacının ağalıq etdiyi bostanımıza tamaşa edərək ölə bilim. Həqiqətən bu xoşbəxt bir ölüm olardı. Amma məni başqa bir ölüm gözləyir. O da təxminən belə olacaq. Artıq ximyalar öz gücünü itirəcək,məndən gələn pis qoxu lap da çoxalacaq.Həyətə çıxa bilməyəcəm deyə,bu qoxu bütün palatanı əfsanəvi terakota ordusu kimi ələ keçirəcək. Tibb baciları isə sanki ciddi bir tibbi araşdırma aparırmışlar kimi ağızlarına masqa taxıb içlərindən ölümümü arzulayaraq,öz Hippokrat andlarına sadiq şəkildə mənə qulluğa davam edəcəklər. Ölümlərimin heç bir fərqi yoxdu. Hər iki səhnədə də ölmüş olacam.

Bizim evimiz S qəsəbəsinin cənubunda, şəhərə 20 dəqiqəlik məsafədə yerləşirdi. Bu məsafəni tələbə olub şəhərdə təhsil alarkən ölçmüşdüm. Təbii ki, bu məsafə bərasində eşitmişdim,amma özüm hesablayanda artıq yetkin biri kimi hiss edirdim və məhəlləmizdəki "körpələrə" bu barədə məlumat vermək xoşuma gəlirdi.

- Ay yelbeyin ,sənin o draz atan şəhərə öz maşını ilə gedir, ona görə də tez çatır. Bir yerdən başqa yerə olan məsafəni ölçmək üçün ən ibtidai nəqliyyatdan istifade edirlər. Ona görə də dəqiq məsafə mən deyəndir. Çünki mən marşrutla gedib gəlirəm. Bu marşrut kifayət qədər ibtidai bir nəqliyyatdir.

 Son iki gün dostum barəsində düşünərək keçirdim. Onunla olan hər xatirə yaddaşımda bir-bir təzələndi. Sanki çoxdan tərk edilmiş, əşyalarının üstünə ağ örpəklər salınmış, bir mənzilə kimsə girir, toz basmış örpəkləri bir-bir qaldırıb kənara atır. Budur,kimsə yemək masasının üstündəki örpəyi qaldırdı.Ətrafı toz bürüdü..

- Ana, mən həyətə oynamağa çıxıram. Deyib qaça-qaça çıxdım evdən. İsti,çox isti bir yay günü idi. Lap nənəm demişkən "yalov" yağırdı göydən. Bu yalovların qarşısını ala biləcək nə bir bina,nə də kölgəsində daldalana biləcəyimiz bir ağac olurdu məhəlləmizdə. O zaman məhəlləmizdə evlərin sayı çox az idi. Olsa olsa 5 ev olardı. Bütün göz işlədikcə uzanan mənzərə isə yamyaşıl otlar inşaatdan uzaq düzənliklərlə örtülmuşdu.

- Dostum ,dostum! Səs necə də doğma gəlirdi.O saniyə çevrilib baxdım. Bu o idi. Dostum dəli.

Ayağında rezin çəkələk, əzik üzük qalın köynək,başında gündən yanıb saralmış hansısa seçkidən qalma şüarlı kepka və yaşıla çalan bir həsir kostyum şalvarı. Saqqalsız idi. Əlində də boyunun yarısı qədər bir çomaq, Ona söykənıb çənə döyməkdən beli donqar qalmışdı. Yaşını isə heç cür təxmin eləmək olmurdu.Otuz ,otuz beş yaşlarında olduğunu isə kimdənsə eşitmişdim.Dostum bax belə görsənirdi.

- Haralardasan, Səməd ? Tez tök görüm nələr gətirmisən mənim üçün? Top var ? Pultlu maşın var? Elə təlaşla,elə arzu ilə soruşurdum ki,hətta səsimın tonunda əmr ahəngi də duyulurdu. Yazıq Səməd isə məni razı salmağa çalışardı. Mən onun dostu idim o mənim yox.

Səməd S qəsəbəsindəki bir internat evində yaşayırdı. Atası,anası, harada doğulması,S qəsəbəsinə necə gəlməsi barəsində heç bir şey bilmirdik. Bir səhər oyandıqbki , bu dəli məhəllədə öz çomağı ilə gəzir. Qaldığı internat bir cadugərin qəsri kimi idi bizim gözümüzdə. Evimizin arxa tərəfində yamyaşıl şam ağaclarının əhatəsində. Əbədi həyatın nişanəsi olan şam ağacları.

- Çay ver də mənə. Amma qəndlə yox. O dəfə ki şirin çörəklərdən var? tez ol,tez qoyunlar dağılışdı. Al bankanı.

Başımı gətirdiyi oyuncaqlardan,xırda-xuruş əşyalardan qaldırıb ona baxdım. Günəş dərisini necə də qaraldıb. Yandırıb.  Əlimdəki balaca oyuncaq maşını cibimə basıb,əlindəki bankanı alıb evə qaçdım. Elə o da qoyunlarının arxasınca qaçdı.

Çayı doldurub evdən çıxdım. Heç baxmadım qaynamışdı görəsən? Əsas odu şirin çörəyini aparıram. Bəsidi. Sonra top da alaram ondan.

- Səməd ay səməd! Gəl,gəl çayını gətirmişəm.

Gəlir. İlahi,bir insanı necə bu qədər məzlum görünümündə yarada bilərsən?! Kirpiklərinə,dırnaqlarına, başındakı adda budda tüklərinə kimi,məzlumdur mənim dostum.

- Sağ ol,sağ ol. Gülə-gülə gözlərindən itaətkarlıq yağaraq,balaca yiyəsiz it kimi baxaraq dedi. Bu itin indi yiyəsi mən idim.

- Bəs niyə top gətirməmisən? Əsl xozeyn ədası ilə dedim :

- Eldar döydü, aldı əlimdən. Çıxartmışdım evdən,amma o qoymadı.

Eldarı tanıyırdım. Səmədə dəli deyirdiksə,Eldara zır dəli deməli idik.

O internat bu atılmış uşaqların evi idi. Həmən o qəsr!

Ora cəmi bir dəfə girə bilmişdim. Çox-çox ürküdücü,bir yanda qoyunlar,inəklər mələşir,bir yanda həqiqi dəlilər səs-küy salır, insan və heyvan səsləri bir-birinə qarışırdı. Yenə də hansısa örtü qaldırılır...

- A bala nə gəzirsən burda? Geyimindən burdakı ən lazımsız adam təsiri bağışlayırdı. Tövlə qoxusu verirdi.

- " Səmədin bankası bizim məhəllədə qalıb.Onu gətirmişəm": - dedim.

- Kül olsun elə onun dilənçi başına. Nə qədər deyəcəklər ona ki, daha bu qapıları gəzmə qoyunları otar gəl. Tövlə qoxusu gələn adam əsəbləşdi. Bankanı da alıb əsəbi-əsəbi məni qəsrdən qovub. Qəsrin içinə doğru addımlayıb gözdən itdi.

Qoyunlar bu internatın yiyəsinin idi. Elə internatın içində saxlayırdılar onları. Səməd kimi atılmış insanlar da onlara çobanlıq edirdilər. Bəlkə də,elə bu səbəbdən- bu qoyunları pul  almadan, yaz-qış demədən ,istidə-boranda örüşə çıxardıqlarına görə S qəsəbəsində bu kimsəsizləri dəli adlandırırdıq.

Səmədin mənə gətirdiyi oyuncaqları da "evlərinə" gələn yardımsevər insanlar gətirirdilər. O yazıq da ordan çıxara bildiklərini qışda böyük  paltosunun, yayda isə qoca dişsiz qarıların ovurdları kimi sallanan  çirkli qara şalvarının ciblərində mənə gətirirdi. Bu qəsrə hər hansısa bir qrup insan fərqi yoxdu, dövlət səviyyəsində, ya da könüllü qruplar olsun təşrif buyuranda,qəsr orta dövr avropasının kübar cəmiyyətlərini keçirdiyi şənliklərin abu-havasına bürünürdü. Bu ziyafətlər S qəsəbəsində əvvəcədən duyulurdu. Ziyafət günlərində yatmış qəsəbəmiz, qəsrdən gələn zurna,saz,nağara səs-küyünə diksinib oyanırdı. Hamının dəli saydığı Səmədgilə həsəd apardığımız, onların yerınə olmaq istədiyimiz yeganə günlər o günlər idi. Mən də bu mərasimlərdən bir gün sonra dostumu,sanki, kəşfiyyatdan qayıdan, vətənə sadiq,xüsusi təyinatlı əsgər yolunu gözləyirmış kimi gözləyirdim. Özü də dostum əliboş gəlmirdi.

 Bu dəfə akkordları sıradan çıxmış qara royalın üstündəki dümağ örpək qaldırılır. Yenə də illərin tozu gözə, buruna dolur,saça qarışır,öskürək səsi köhnə evdə tapança kimi açılır...

Kimlər gəlmişdı? Nə gətirmişdilər? Necə keçdi ? Televiziya gəlmişdi? Elə bil,qeybətcil, artıqçəkili, xalatlı xalaların semiçka çırtlayan ruhları, birləşib bədənimi ələ keçirmişdi.

Müğənnilər,hədiyyələr - hər şey var idi. Bizi televiziyada göstərəcəklər,baxarsan. "Aztv-də şeir də demişəm!" - : dedi,Səməd. Necə də həyəcanlı idi. Şənlikdə çalınan mahnılar hələ qulağında idi,deyəsən.Çünki,sümükləri dinc dayanmırdı. Cırıq şalvarından dizləri hər dəfə qatlandıqca, uyğunsuz rəqs nömrələri təkrarlayarkən, qabağa çıxır,tüklü dərisi görsənirdi,amma ayaqları təmiz idi. Onları belə tədbirdən əvvəl yaxşıca çimizdirirdilər.Onlar deyib-gülür,oynayır, kameranın foksuna gülümsəyirdilər. Yazıq dostum.Onun xoşbəxt olduğu anlar,bax, elə bu qədərdi.Çox istəyərdim, uzun-uzadı,sonu görünməyən okeanlar,ənginliklərində qeyb olunan kosmos təsvirlərinə bənzətdim,onun xoşbəxtliyini. Amma təəssüf.Elə bu. Səməd üçün bu xoşbəxtlik kifayət idi. Bundan artığını arzulamazdı.

Günlər bir-birini əvəz edirdi.Məhləmizdə yeni evlər tikilirdi. Artıq mənim həmyaşıd dostlarım olurdu. Səməd daha məni əvvəlki kimi maraqlandırmırdı. Balaca qəsəbəmiz böyüdükcə diqqət çəkməyə başlamışdı. Bizim küçəyə  gəlib ad vermişdilər. Necə sevinirdik, həm də qürurlu idik,elə bil,yeni doğulan nəvəsinə öz adını vermiş eqoist mühafizəkar babalar idik. Siyahıya da almışdılar bizi. Bu balaca qəsəbə artıq Azərbaycana açılırdı. Qoyun-quzular daha arxa yollardan örüşə gedirdilər.  Səməd getdikcə daha da məzlum görkəm alırdı. Sanki,qoca bir adam görürdüm ona baxanda. Bu dəli qoyunlarla bizim balaca məhlədən keçib,günəşin polad kimi yayındırdığı əllərindəki çirkli bankada çay istəyəndə xoşbəxt idi. İndi isə onsuz da bu yaşına kimi böcək kimi yaşamış Səməd yenə də undulurdu.Arxa məhəllədə bizim əvvəllər unudulduğumuz kimi unudulan dostum o vaxt xoşbəxt idi.Biz xatırlandıqca unudulan dostum,bədbəxtliyə məhkum edilmışdı.

  Həmyaşıd dostlarım onu ələ salırdı. Mən isə çox qəribə hisslər keçirirdim. Özümü satqın hesab edirdim. Bir azca belini dikəldən kimi daha yuxarılara baxan,aşağıdakıları tapdalayanlara dönmüşdüm. Çox uzatmaq istəmirəm bunları yazmaq mənim üçün yorucudur. Hər hərfdə nəfəs alır,hər sözdə köksümü ötürür, hər cümlədə həyatımı bitirirəm. Nəhayət,bu da Səmədlə bağlı son xatirəm. Bu dəfə bu kimsəsiz evin, hörümçəklərin yuva saldığı pəncərələri çölə açılır. Undulmuş bu evə illər sonra tərtəmiz hava parlaq günəş şüaları düşür. Ev artıq kimsəsiz deyil..

Qapımız döyülür.

" kimdir?"- soruşuram.

- Açın zəhmət olmasa. 8 saylı internet evindən gəlmişik, sizə bir neçə sual verəcəyik.

Qapını açdıq. Anam və mən qarşımızdakı hündür,gombul, saçları tökülmüş,amma yenə də xoş simalı bir kişini gördük. Əlində balaca bir qeyd dəftərçəsi, göyrəngli bir qələm var idi. Gəldiyi internat evi isə Səmədin yaşadığı qəsr idi.

- İnternat evindən bir neçə uşağı çıxartmağa məcburuq deyə,- qarşımızdakı müfəttiş görkəmli xoş simalı kişi danışmağa başladı. O səbəbdən ötrü ki, bizə yeni kimsəsiz uşaqlar gətirirlər.Artıq bəzi yaşı ötmüş uşaqları bir müddət saxlaya biləcək könüllü ailələr axtarırıq. Onların sayı çox deyil,cəmi üç nəfərdilər.Eldar, Oktay və Səməd. Qapının ağzındadılar. Çox yox,sadəcə üç ay sizinlə qalacaqlar. Sonra isə sizdən alacağıq.Bunları deyib,- səslədi.

- Gəlin, keçin içəri görək.

Hər üçü ensiz uzun darvazamızdan növbə ilə içəri keçdilər. Baxın, necə də zirək görsənirlər. Onlar üç ay sizə çox xeyir verə bilərlər.

-  Qoyununuz var? Onları otara bilərlər,buralarda market uzaqdı onlardan birini göndərə bilərsiz.Səslərini də çıxarmazlar.

Hündür kişi danışmağa davam edirdi. Mən isə düşünürdüm. Səmədi evimizdə görmək istəyirdim? Bu dəlini dostlarımın arasına necə çıxaracaqdım? Axı,uşaqlar onu ələ salırdılar.

Uşaq fantaziyası ilə çəkdiyim şəkillərdə şəfəqlərinin ucu-bucağı görsənməyən günəş,həmin gün necə də solğun idi. Səməd başını o qədər aşağı əymişdi ki,tökülən saçlarının yandırdığı günəş yeri mərmər kimi parlayırdı. Baxdım, baxdım. Anam xoşagəlimli kişi ilə hələ də danışırdı. Sovetlərdən yenicə ayrılan ölkəmizdə ailələr özlərinə güclə çörək tapıb yarı ac,yarı tox yaşayırdı. Heç kim kasıb stoluna bir əlavə boşqab qoymaq istəməzdi. Dostum bütün söhbət boyu baxışlarını bəzi yerlərində ot,bəzi yerlərində tikan,bəzi yerlərində toyuq zir-zibili olan həyətimizin torpağından qaldırmadı.

Yox,vallah, bizim üçün çox çətin olacaq bir nəfərə baxmaq. Onsuz özümüzün dolanışığı hamıya bəllidir. Yaxşısı budur,siz şəhərə gedəsiniz. Orda münasıb bir ailə tapılar,- anam dedi.

 Səmədgili yola saldıq.Üzümüzə də baxmadı,gedərkən. Günəş batdı,qəsəbəmiz qapqara qaraldı. Bütün gecə boyu gözümə yuxu getmədi. O gündən sonra bir daha Səmədi görmədik. Qəsrin sahibləri,qəsrin zədəganları,yəqin ki, onu uzaq-uzaq yerlərə sürgün etmişdilər.

Bağışla məni,dostum. Əgər ölmüsənsə, görüşümüzə lap az qalıb. Əgər sağsansa,səni orda gözləyəcəm.

 

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5