Çingiz Sultansoy

Yoqaya aparan yolum

Mən yoqa ilə düz iyirmi il əvvəl məşğul olmağa başladım və indiyə kimi də müntəzəm məşğul oluram. Bu gün həyatımı yoqasız təsəvvür edə bilmərəm, həyatımın bir hissəsi olub. Yoqa olmasaydı, bəlkə də heç sağ olmayacaqdım indi. Hər şey heç də kefdən başlamadı.

Uşaqlıq və yeniyetməlikdə ciddi xəstəliklərim olmasa da, tam sağlam da deyildim. Anadangəlmə zəif immunitet, tez-tez soyuqdəymə, qrip, herpes – üz-gözün uçuqlaması, burun axması, xroniki rinit və bronxit, diş ağrısı və bir yığın təhlükəli olmayan, amma adamı bezdirən xəstəliklər. Vəziyyətimi tam anlatmaq üçün bir əndirəbadi xəstəliyimi də misal gətirim – tüpürcək vəzimdə yaranan kiçicik daş axarın ağzını tıxamışdı, nəticədə çənəmin altı, yanağım şişmişdi. Daşı salmaq üçün otuz saniyəlik cərrahiyyə əməliyyatı lazım oldu – həkim axarın ağzını kəsib genişləndirdi, daş düşdü, şiş çəkildi. 

İyirmi yaşa çatanda səhhətim az-çox düzəlmişdi. Universitetdən sonra daha sağlam və güclü olmaq üçün bodibildinqlə məşğul olmağa başladım, hətta ürəklənib ağır atletikaya keçdim, onda da belimi zədələdim, zaman-zaman belağrısı yaşadım, hətta gəzə bilmirdim. Yaşa dolandan sonra güclü stress keçirəndə, və ya çox araq içəndə, siqareti çox çəkəndə sabahısı ürəyim ağrıyırdı.

Həkim xəbərdarlığı

1998-ci ilin yayında İnternews amerikan təşkilatında işləyirdim, tibbi sığorta almaq üçün hamımız ümumi tibbi müayinədən keçirdik. Həkimin “Necə bilirsiniz, sizin orqanizmin zəif yeri hansıdır?” sualına “Ürək” cavabı verdim. Hərdənbir sancırdı, spazm olurdu. Müayinə, kardioqramdan sonra həkimin dediyi məni təəccübləndirib həm sevindirdi, həm məyus etdi:

- Zəif yeriniz ürək deyil, böyrəklərdir. Ürəyiniz sağlamdır. Amma böyrəklərinizdə qum yığılır, dənələri   bir-birinə yapışır. Bu böyrəkdaşı xəstəliyinin başlanğıcıdır. Daha çox su için, qara çörək, qarpız yeyin. Payızda gələrsiz, müalicə edərik.

- Baş üstə, doktor, payızda görüşərik! - deyib ayrıldım.

Amma görüşmək qismət olmadı. Avqust ayında  təşkilatla müqaviləmin müddəti bitirdi, bir sıra səbəb, o cümlədən intriqa, sözümü düz deməyim üzündən müqaviləmi uzatmadılar. Nə isə, işimi və o vaxtkı bazara görə yaxşı maaşımı itirdim. Kiçiyim Türkiyədə Qazi Universitetinə təzəcə qəbul olunmuşdu, ona pul göndərmək lazım idi, başqa maddi qayğılar da vardı, dolanmaq problemi öz yerində, odur ki, böyrək hayında deyildim. Özü də heç ağrımırdı axı...

Təxminən bir il keçdi, işlərim çoxdan yoluna düşmüşdü. Bakı Mətbuat Klubunda işləyirdim, eyni zamanda səhiyyə ilə bağlı uzunmüddəli bir layihədə də iş yerim və maaşım da vardı. BMK-da tanış olduğum həkim Alina Qasımova hörmət əlaməti olaraq pulsuz-parasız ultrasəs müayinəsindən keçməyi təklif etdi.   

Gənc olsa da, yaxşı USM mütəxəssisi sayılan A.Qasımova da böyrəklərimdə qum toplandığını dedi. Qum dənəcikləri bir-birinə yapışaraq uzunluğu artıq 4 mm-ə çatan zəncirlər təşkil etmişdi. Həkim:

-Bu, böyrək daşlarının əmələ gəlməsinin başlanğıcıdır, - dedi, - tədbir görmək lazımdır.

Mənfi proqnoz amilləri

O zaman 48 yaşım vardı. Məhz uşaqlıq, yeniyetməlik zamanı çox xəstə və zəif olduğumdan sağlamlığa həmişə böyük önəm vermişəm. Freydin kompensasion anlayışına və Adlerin nəzəriyyəsinə tam uyğun olaraq, səhərlər idman, qaçış,  gündüz ya axşam hantel gimnastikası, imkan olan turnikdə dartınmaq, yellənmək kimi təmrinlər, qarın pressinin məşqi, qışda hovuzda, yayda dənizdə üzmək, bağda fiziki iş. Jan Valjan kimi uzun piyada gəzintiləri xoşlayır, Breqq sistemi ilə hər ay bir-iki gün ac qalırdım. Yəni özümə baxırdım. Həkimlərin bu xəbərdarlıqları mənə xatırlatdı ki, ömrü boyu sağlam olam atamın böyrəklərində 70 yaşdan sonra daş aşkar edildi. Bu xəstəliklə on il də yaşadı, əziyyət çəkdi, zəıiflədi və dünyadan köçdü. İki həkimin eyni xəbərdarlığı məni ciddi düşünməyə vadar etdi - xəstəliyin başlaması şəksiz idi, üstəlik irsiyyət amili, üstəgəl Əqrəb bürcündə doğulanların zəif yeri böyrək hesab olunur - bunu bilirdim.

"Hind yoqları: Kimdir onlar?" filmi

Alina Qasımovanın adını artıq xatırlamadığım, – hər halda, iyirmi il keçib, - dərman və bitki çayı tərkibli bir resept verdi və üc ay sonra gəlməyi tapşırdı. Hələ cavanlıqdan dərman içməyi sevmirdim, amma bu bitki çayını içməyə qərar verdim – kimya deyil ki? Otları termosda dəmləyir və tövsiyə edildiyi kimi, gündə iki-üç dəfə bir stəkan xoşagəlməz dadlı çayı içirdim. Elə o çayı içə-içə tələbəlik  illərində, 1970-ci illərin əvvəlində gördüyüm, yaddaşımda dərin iz qoymuş "Hind yoqları: kimdir onlar?" sənədli filmini xatırladım. Allah o filmin yaradıcılarına rəhmət eləsin! Sovet vaxtı yoqanı öyrənmək və tədris etmək qadağan olunmuşdu, onlar o filmi necə araya-ərsəyə gətirə bilmişdilər? Bilmirəm. Sovet dönəmində yoqa ilə məşğul olanlar ən yaxşı halda qəribə, eksantrik, çox vaxt isə başdan xarab, işdən sonra nədənsə başıüstə dayanmağı xoşlayan adam kimi qəbul olunurdu. O film tamaşaçılarını 2-3 minillik tarixi olan yoqanın şəfalı və möcüzəli təsiri haqda məlumatlandırırdı. Film məndə yoqa təliminə və onun psixofiziki məşq sisteminə maraq yaratmışdı. Filmə baxandan az sonra Dildar əmiqızıdan  “İlan” mövqeyinin, - sanskrit dilində "Bhucanq-asana" kimi səslənir, - böyrək daşlarını müalicə etdiyini eşitdim. Dildarın tələbə yoldaşının nişanlısı, "İlan" təmrinini yerinə yetirərək böyrəyindəki balaca bir daşı saldırmışdı. Daş, güclü ağrı verərək sürüşüb düşmüşdü, amma düşmüşdü.

Məşqlərin başlanğıcı

Bütün bunları xatırlayaraq, bitki çayını içməyə davam edə-edə həmin Bhucanq-asanaya başladım. Asana az qala dərhal, iki həftəyə nəticə verdi, təəssüf ki, gözləmədiyim – yeriyəndə belim ağrımağa başladı. Aşkardı ki, nəyisə düz eləmirdim. Ədəbiyyata müraciət etmək lazım gəldi, yaxşı ki, 2000-ci ildə yoga kitabları tapmaq xeyli asan idi.  Elə birinci kitab məni agah etdi ki, “Bhucanq-asana”nı səhv icra edirdim və ilk baxışdan sadə görünən asanı belə yerinə yetirməyə davam etsəydim, özümü şikəst edəcəkdim. Bir-iki kitab da aldım, diqqətlə oxudum, asananı düzgün yerinə yetirməyi öyrəndim və bel ağrısı keçib getdi. Başqa asanalar da məndə maraq doğurdu. Həkimin təkrar müayinə üçün təyin etdiyi üç ay da keçdi, yaz gəldi.

İlk nəticələr

Alina həkim ultrasəs aparatının displeyinə baxa-baxa, qarnımı ucuna gel yaxılmış dəstəkli sensorla basaraq: “Çox yaxşı, - dedi, - "Dərman sizə kömək edib. Böyrəklər bir az təmizlənib!"

-Nə yaxşı! Amma mən dərman içməmişəm, - dedim və günahkar bir görkəm aldım.

- Necə?!

-Mən dərman içməyi xoşlamıram. Dediyiniz bitki çayını isə cəmi bir ay içdim.

-Başa düşmürəm? Sağ böyrəyiniz 25%, sol böyrəyiniz isə 50% təmizlənib...

- Yoqa ilə bir az məşğul olmuşam, doktor. “İlan”-"Kobra" eləmişəm.

- Yoqaya-filana inanmıram. Ancaq sizin yaşınızda xəstəliyin inkişafını dayandırmaq uğur hesab olunur. Sizsə xəstəliyin artmasını nəinki dayandırmısız, özü də dərmansız, hətta gedişatını geri çevirmisiz. Nə eləmisizsə, davam eləyin! Payızda bir də gələrsiniz.

Svami Şivanandanın kitabı

Yoqanın həkim, - özü də yoqanın faydasına inanmayan həkim, - tərəfindən təsdiqlənmiş faydası məni çox həvəsləndirdi. Daha çox kitab aldım, daha artıq oxumağa və çalışmağa başladım. Elə o vaxtlar Svami Şivanandanın "Ənənəvi yoga-terapiyaya yeni baxış" kitabını aldım. Bu kitab hocam, başlıca dərsliyim və masaüstü kitabım oldu, iyirmi il ərzində əlimdən düşmədi. Svami Şivanandanı müəllimim sayıram. Şivananda kitabında bir çox xəstəliklərin, - o cümlədən böyrək daşı xəstəliyinin, - müalicəsi üçün xüsusi məşq kompleksi tərtib edib yazmışdı.

Davamlı məşqlərə başladım, “Bhuсanqasana”dan başqa “Mayurasana” – “Tovuz quşu”, “Uştrasana” – “Dəvə”, Şirşasana”- “Baş” – “Başıüstə” və bir sıra başqa asanaları da öyrənib səylə yerinə yetirirdim.

Şivanandanın kitabı məni təsvir və izahların sadə, asan, anlaşılan olması, eyni zamanda məlumatın tamlığı və dolğunluğunu özündə birləşdirdiyinə görə cəlb etdi. Digər kitablarda isə ya qədərincə  məlumat yox idi, ya səthi idi, ya da müəllif çox mürəkkəb, buna görə də az anlaşılan elmi-akademik izah üslubunu seçmişdi. Akademik üslub məni cəlb etmədi - axı peşəkar yoq olmaq, bütün ömrümü yoqaya həsr etmək istəmirdim. Mən sadəcə sağlam olmaq və qalmaq istəyirdim.

Raufun əzabları

Elə həmin ilin yayında yoqa terapiyasının müalicəvi imkanlarına inamımı möhkəmləndirən və motivasiyamı dəfələrlə gücləndirən bir olay baş verdi.  Artıq iyulun ortalarıydı, Bakı istidən bişirdi,  bağa köçmüşdük, mənim məzuniyyətə çıxmağıma isə hələ bir həftə qalırdı. Sabahısı işə getməliydim, amma maşın yox idi, ona görə axşamdan bağ qonşumuz Raufa dəyib onun maşınında birlikdə şəhərə gedəcəyim barədə vədələşdım. Yaşı qırx-qırx beş olan Rauf xəstələnmişdi, amma işə çıxırdı, hər gün Bakıya gəlib-gedirdi.

Xəstələnməyi isə belə olmuşdu – hündür divara qonan ağcaqanadı vurub pəncərədən yerə atılananda qarnında dəhşətli ağrı qopmuşdu. Bu ağrı Raufu yatağa saldı. Əvvəl günlər nə yeyə, nə də içə bilirdi, artıq şübhələnmişdilər ki, xərçəngdi.  Xoşbəxtlikdən tezliklə düzgün diaqnoz qoyuldu – məlum oldu ki, böyrəyində düyü dənəsi boyda daş varmış, atılanda daş düşmüşdü və sidik axarında ilişib qaldığına görə belə ağrı verirdi. Müalicə təyin edilmişdi - sidik axarını genişləndirmək və nəticədə daşı düşənə qədər aşağı endirməkdən ötrü xəstəyə dərman verir, müntəzəm dializ edirdilər. Ağrını isə təcili yardımda və xəstəxanada narkotiklə kəsirdilər. Müalicə uğurlu oldu, daş sidik axarı ilə asta-asta aşağı enirdi və artıq Rauf işə çıxırdı.

Ancaq ertəsi gün səhər-səhər bağlarına gələndə yuxudan dəhşətli ağrı ilə oyanmış Raufu eyvandakı taxtda uzanmış gördüm. Ağrıdan üz-gözünü qırışdırıb, astadan inildəyirdi, maşın sürmək  halında deyildi. İşə gecikirdim, amma avtobus dayanacağına qaçmaq artıq gec idi.

“Viparita-Karani mudra”

Raufun həyat yoldaşı Elnarə həkim idi. Ağrı keçmədiyinə görə ona ağrıkəsici promedol iynəsi, sonra daha birini vurdu, amma kömək eləmədi. Elnarə üçüncü iynəni vurmaqdan çəkindi, təhlükəli idi, Raufun ürəyi dözməyə bilərdi, neə ilin siqaret çəkəniydi. Bağımıza qayıdıb kitabıma baxdım və yoqa üsulları ilə ağrıları götürməyi ehtiyatla Elnarəyə təklif elədim.  

- Məsələn, necə?

- Yoqa ağrı bölgəsində qarına buz qoymağı tövsiyə edir.

- Yox, olmaz! – etiraz elədi, - böyrəyi soyuqladarıq, pielonefrit başlayar!

- Başqa bir üsul, “Viparita-Karani” eləmək də var.

- O nədi elə?

- Belə bir poza var. Gimnastik “şam” kimi bir şeydir, asan variantı.

Kitabdakı şəkli Elnarəyə göstərdim. Onların yaşyarımlıq uşağı beşiyində bağırırdı, özünü cırırdı. Xəstə taxtda uzanmışdı və zaman-zaman gah inildəyir, gah da inildəməməkdən ötrü nıqqıldayırdı, sifəti ağrıdan büzüşmüşdü.  

Elnarə, - Nə istəyirniz edin, bircə ziyan vurmayın, -  dedi və özünü öldürən uşağı götürərək, mətbəxə keçdi.

“Viparita”nın  sehrli təsiri

Raufa bir az narahat etməli olacağımı deyib, ehtiyatla yumşaq döşəyi altından çıxardım, taxtaların üstündəki örtüyün üstünə köhnə və nazik bağ adyalı sərdim, - səth dümdüz və bərk olmalıdır, amma ağrı da verməməlidir, -  və kürəyi üstə uzanaraq, ayaqlarını yuxarı qaldırmasını  xahiş etdim. Halsız xəstə əzabının bitməsi ümidindən daha çox mənə sayğıdan doğan bir itaət göstərdi. Amma ağrı və zəiflikdən, son həftələrin yorğunluğundan ayaqlarını qaldıra bilmədi. Topuqlarından tutaraq,  onun arıqlamış ayaqlarını yuxarı qaldırdım. Xəstə daha bərk inildədi. Topuqlarını başımdan da yuxarıda tutaraq, xəstədən dirsəklərini taxta dirəyib, qollarını belinin altına gətirməsini, əllərini çanaq sümüklərinə dirəməsini və  çanağını mümkün qədər qaldırmasını xahiş etdim. Rauf çətinliklə olsa da, əməl elədi və iniltisi kəsildi. Sifətinə baxanda heyrət məni bürüdü. Qonşumun azca əvvəl ağrıdan əyilmiş üzünə dinclik yayılırdı, qırışlanmış sifəti gözlərim önündə hamarlanırdı. Görünəni bu idi ki,  işgəncə dayanmışdı və indi Rauf ağrının kəsilməsindən rahatlanaraq dincəlirdi, gözləri bağlı ləzzət alırdı. Bu açıq-aşkar idi, amma yenə də, sanki gözlərimə inanmayaraq, soruşdum. Xəstə zəif, yorğun səslə:

- Daha ağrımır, - dedi.  

Şivananda kitabının faydası

Ucadan, - Elnarə! Elnarə! – səslədim, - bir bəri gəl!

Həkim-xanım, qucağında körpə, həyəcanla yaxınlaşdı və ayaqlarını eyvanın alçaq tavanına doğru qaldırdığım ərinin sakit və rahat sifətini görərək, heyrətlə mənə baxdı. Sehrbaza baxırmış kimi.  Narkotik kəsə bilmədiyi ağrını yoqa kəsmişdi! Kəsəsi, yarım saatdan sonra Raufa işgəncə vermiş ağrı tamam yox oldu, bir saatdan sonra şəhərə yola düşdük. Axşam minnətdarlığı aşıb-daşan Raul öz təşəbbüsüylə məni işdən götürdü, yenə bağa apardı və yolda təzə xəbərləri çatdırdı. Onu müalicə edən, güclü sayılan həkim “Viparita-Karaniyə” tam məntiqli və inandırıcı bir tibbi-anatomik-fizioloji izahat  vermişdi. Ancaq mən onsuz da yoqa mudra və asanalarının möcüzəli gücünə, müəllimim Svami Şivanandanın biliyinə və səriştəsinə əmin idim. Hər halda bu olay mənim məşqləri davam eləmək qərarımı daha da möhkəmləndirdi.

Payız gəldi və yenidən yoxlanmaq üçün Alina həkimin yanına getdim. Onun artıq öz yerində, Diaqnostika Mərkəzində işləmədiyi, Amerikaya mühacirət etdiyi məlum oldu. Böyrəklərimi yoxlamaq üçün başqa yaxşı bir ultrasəs müayinəçisi axtardım, Mirvari Həsənovanı məsləhət gördülər.

"Niyə gəlmisiniz?"

Həkim displeyə diqqətlə baxa-baxa sensoru qarnım boyu xeyli dolaşdırdı və soruşdu:

- Böyrəkləriniz ağrıyır?

- Xeyr.

- Bəs niyə gəlmisiniz?

Maraqlı sualdır, məni bir az çaşdırdı hətta.

- Necə niyə?! Böyrəklərimdə qum var, doktor, - dedim, - yoxlanmaq istədim.

- Böyrəkləriniz uşaq böyrəyi kimi təmizdi.

Yoga sağlamlıq və gənclikdir

Yoqanın müalicə gücünə nə qədər inansam da belə tez və gözəl sonuc gözləmirdim. Məqsədimə çatmışdım – xəstəliyimə qalib gəldim. Amma yoqadan daha ayrılmaq istəmədim. Yoqa adama tək sağlamlıq yox, elə xoş ovqat, gümrahlıq, can və ruh rahatlığı verir ki, ayrılmaq istəmirsən. O vaxtdan məşqlərə davam edirəm. Tək böyrəkləri daş əmələ gəlməsindən qorumaq üçün deyil bu. Yaşlanan və qocalığın nə olduğunu daha çox anlayan, amma qocalığa və xəstəliklərə dirəniş göstərən bir insan kimi, yoga məşqlərinin əvəzsiz olduğunu anladım. Həqiqətən də özünü sağlam, hələ də qocalmamış, əsnək, çevik, güclü və enerjili hiss etməkdən ötrü yoganın məşqlərinin əvəzi yoxdur. Heç bir idman növü yoqanın yerini vermir.

Bu müddət ərzində yoqanın nə qədər xəstə dost-tanışıma xeyri dəydi. Onlar irili-xırdalı səhhət problemlərindən, yüngül ağrılardan tutmuş olduqca ciddi problemlərə qədər bir çox xəstəlikdən yoqa asanalarının köməyilə qurtuldular. Yoqa və Svami Şivanandanın kitabı sayəsində kimsə baş ağrısından canını  qurtardı, kimsə artıq çəkidən, yüksək təzyiqdən, bel ağrısından, kimsə osteoxondrozdan, kişiliyin zəifləməsindən, qalxanabənzər vəzin şişməsindən, pis ağız iyindən, qəbizlikdən, və s.  Bütün halları sadalamayacağam, hamısı xatırlanmaz da.

Yaşı qırxı haqlayan və təcrübəmlə maraqlanan hər kəsə müalicə və sağlamlıq üçün yoqa ilə məşğul olmağı məsləhət görürəm. Otuzda başlasanız daha yaxşı, əlli də gec deyil. Axı bu zaman üçün,  demək olar ki, hər kəsin bir cür xəstəliyi var, ya da, ən azı, sağlamlığıla bağlı bir narahatlığı. Yoqa sizi sağlamlaşdırmaq və cavanlaşdırmaq, ömrünüzü uzatmaq üçün hər hansı bir idman növündən, prosedurdan, dərmandan daha yaxşıdır, amma hətta bu da əsas məsələ deyil. O, yaşlandıqca həyatın aşınan və itirilən keyfiyyətini və dadını, sizin ahıl təcrübənizi, təmkininiz, müdrikliyinizi əlinizdən almayaraq, gənclik duyğu, enerji və ehtiraslarını sizə qaytaracaq. Bundan başqa ömrün və sağlamlığın daha on-on beş, bəlkə də iyirmi il uzanmasına kömək edəcəkdir. Elə tək buna görə yoqaya gündə yarım saat-bir saat ayırmağa və tövsiyələrinə əməl etməyə dəyməzmi?

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5