Adəm mədəniyyətinə baxış

Habil, Qabil və Adəm metaforalarının arxasında yatanlar

Yeni doğulmuş qız uşaqlarının öldürülməsi

Bu məsələ əslində beynimə bir neçə dəqiqə olar ki, "danq" elədi. Bu "danq"dan əvvəl isə mən mövcud yanaşmanı kütlənin qəbul etdiyi həmin o obyektiv şəkildə qəbul etmirdim. Hər ehtimala qarşı etmirdim. Deməli, elə bu "danq"a görə imiş.

Bu barədə  kitab olaraq cəmi - cümlə iki kitab oxumuşam. Amma ki, çox yerdən araşdırıb, çox da anlamağa çalışmışam. Və indi haqqında çox da peşəkar olmadığım və boyum qədər həvəskar olduğum bir mövzu barədə söhbət açıram. Qeyri-peşəkarlığım üçün üzürlü sayın..

Sağdan-soldan qulağımız bir çox sivilizasiyaların adını eşidib. Adını yaz yaz bitirmə bilməyəcəyimiz qədər. Günümüzdə çox sayda antik, “geridə qalmış” sayıdığımız, mədəniyyətimizin “yuxarıdan aşağı” baxdığı bir çox qəbilələr varlıqlarını yüz min illər boyu davam etdirmiş həmin o sivilizasiyaların sələfləridir. Mərkəzi Afrikadakı qəbilələr, Massaylar, Buşmenlər və s.  Günümüzün cəmiyyətləri ilə hansısa bir qəbilənin müqayisəsini aparanda bizim – modern – toplumlarımızın bəlası olan bir çox xəstəliklərin, qorxuların, qıtlıqların, narahatlıqların bu qəbilələrdə rastlanmadığını; üstündə konsitutsiyalar, yasalar dəyişdiyimiz, amma hələ də yoluna qoymaqda çətinlik çəkdiyimiz ailə-məişət münasibətləri və s. problemlərin aşıb-daşdığını görürük. Və bu nəticyə gəlmək olar ki, bizim ki, sənayeləşmiş, texnikalarla komplek şəkilnə təchiz edilmiş yüz milyonların unutduğu, gözündən qaçan nə isə qalıb. Sənayenin “sıçrayışı” heç 150 il deyil amma bütün təhlükələr bəşərin qapısına dirənir. Bəs yaxşı, biz ağıllılar, modern həyata can atan varlıqlar öz ağlımızla 100 il belə baş edə bilməzkən bu antik saydığımız qəbilələr yüz min illərdir necə varlıqlarını çətinlik olmadan sürdürə bilirlər? Amma artıq bizim sayəmizdə onların da coğrafiyası “modernləşir”. Çox təəssüf...

Səmavi kitablarda sözü gedən Habil, Qabil, Adəm və Həvva`dan söz açım, azca. Əvvəla, onu da deyim ki, bu adlar və hadisələr başdan – ayağa çox dərin həkayələri özündə daşıyan, olduqca dərin miflər, metaforalar ilə doludur. Daniel Qiunn`in İŞMAEL adlı fövqəladə əsərində belə bir ifadə var: “Adəm, nəslimizin deyil mədəniyyətimizin atasıdır”.. Bəli, silkələyir... Bu haqda sonra.

 Bu – varlıqlarını yüz min illər boyu sürdürmuş – toplumlar köçəri həyat sürürdülər. Və doplama anlayışı, bugün sabah üçün azuqə düşüncəsi demək olar ki, yox idi. Konkret ərazidə (kvadrat-km sahə) sayları da konkret (km/nəfər) olub. Bu səbəbdən qıtlıq problemləri ilə çox-çox uzun illər ərzində tanış olmayıblar. Zatən qıtlıq dediyimiz tam olaraq nə anlam verir? Necə yaranır? Qıtlıq – 100 nəfəri doyuracaq qədər qida ehtiyyatına sahib olan ərazidə məskunlaşan insanların sayının - tutaq ki - 150 olduğu zaman artıq 50 nəfərin aclıqdan ölərək saylarının yenidən 100 nəfər və onun altında dayananadək, onların tələf olaraq azalması prossesidir. Bu, bu qədər sadədir. Amma ki, hazırda insanların etdiyi ən böyük yalnış hər dəfə qıtlıq baş verərkən oraya maddi yardım göstərmələridir. Və beləcə də qıtlığın tez-tez təkrarlanan – xroniki hadisəyə çevrilməsizə zəmin yaratmış oluruq. Ancaq o  zamanlar qıtlıqlar nadir hadisələr idi və bir dəfə baş verdiyi zaman artıq toplum önündəki 300-500 il üçün tədbirini alardı. Nə idi bu tədbir? Bu tədbir - demoqrafik tarazlığın, doğumun idarəsinin təşkili idi. Bu toplumlarda ilk fikir verilər qadın idi. Qadının sayı toplumdakı əhali sayının təyin ediləsi üçün ilk faktor idi. Belə bir məsəl var, eşitmiş olarsınız: “bir adada 100 nəfərin 1-i qadın, 99-i kişi olsa bu bir ilə bir uşaq deməkdir. Amma bir adada 100 nəfərin 1-i kişi, 99-u qadın olarsa bu bir ilə 100 hətta ola bilsin 150 uşaq – yəni 10 ilə adanın məvhi deməkdir”. Əhali sayını ard-arda doğulan qız uşaqlarından seçib məvh etməklər (Müsəlmanlar bu söhbətə “Fransız” qaldıqları üçün başqa şeylər danışırlar), doğumdan sonra 2 ya 3 il qadına seks pəhrizi tətbiq etməklə, bir qadını bir neçə illik paylaşmaqla və s. şəkildə tənzimləyirdilər. İstər adını din qoyaq, istərsə də ənənə ya elm bu toplumlar – sayları bizim (bundan sonra “Adəmdən sonra” – A.S.), yəni  A.S. gələn mədəniyyət tərəfindən gələn sıxışdırılma ucbatından süni şəkildə azalmalarına baxmayaraq – bu cür yaşam sayəsində “dünyanın düz vaxtından” bu yana varlıqlarını sürdürürlər. Bunları qəbul etmək bizim kimi sivilizasiyası ilə öyünən insanlar üçün olduqca çətindir – bilirəm. Amma ki, Cloude Levi Strauss demişkən: “Antropologiyanın işi budur – ağzımızın üstündən vurmaq, bizi lovğalanmağa qoymamaq”. Necə ki, hər ağac meyvəsindən bilinir – A.S. gələn və hazırda özündə milyardlıq xəstə, nevroz, saxlayan dəlixananı xatırladan mədəniyyətimiz də heç bir vəchlə nə sinəsinə döyə bilər, nə də ki, bu tip qəbilələrə xor baxa bilər. Sadəcə olaraq ayıbdır.

 Səmavi kitablarda da deyildiyi kimi Habil - köçəri həyata üstünlük verən - bir çoban idi, Qabil isə çox – çox böyük ehtimalla oturaq həyat yaşayan bir təsərrüfat adamı idi. Yoxsa o cürük meyvələri hardan gərərdi? Anbarında qalıb çürümüş meyvələr.. Habillə Qabil bir-biri ilə məcazi anlamda qardaş olublar və ikisi də Adəmin məcazi anlamda övladları olub. Amma xislət cəhətdən Adəmə ən çox oxşayan Qabil olub.

 Habil və ya Habillər, varlıqlarını uzun illər boyu sürdürmüş qövm idilər.

 Qabillər isə oturaq həyata keçib, çox uşaq və çox əraziyə sahib olmaq üçün Habillərə ilk savaşı (məkan) açan qövm idi. Bəlkə də ilk deyildilər. Dedim axı, hamısı metaforadır. Amma səmavi dinlərin və bizim mədəniyyətlərin danışdığı nağıldansa mənim (və ən əsası həyatlarını bu suala – “hərşey niyə belə oldu?” sualına cavab axtaran kəslərin) danışdğım bu nağıl daha çox şeyi açıqlaya bilər. Əvvəlcə bu nağılları qarışdırmamaq gərək. Adəm ilə Həvva olayı ilə Habil ilə Qabil olayı arasında inanılmaz dərəcədə fərqli bir məzmun, uzun zaman dilimi mövcuddur.

 Adəm ilə Həvva hadisəsinə gəldikdə.. Bu biraz mistik məsələdir. Bu haqda danışmağı çox sevsəm də, əsas mövzumuz bu olmadığı üçün qısa bir izah verib, üstündən atlayacam: “Adəm burada sadəcə kişi deyil. O ağıldır, dərrakədir, zehindir. Həvva isə əslində qadın adı deyil, o anlamı daşımır. Onun gerçək anlamı “Həyat”dır. Ağacı filan, hamısını keçirəm. Və ağıl həyatı mənimsəməyə, bilinən hala gətirmək istəyəndə cəncələ düşür. Bu onun cəhənnəmidir”. Budur... Bütün o yüz min illik söhbətin təməli əsası budur. Bu “almanı yeyib cəhənnəmə qovulma” hazırda da davam edir. Bilirik ki, yaşamın mənasını axtarmaq əzaba, işgəncəyə aparır.

 Niyə “Adəmdən sonra” deyirəm?

Adəm olayı Qabil xislətinin təməlini qoydu. Bütün dünya hazırda Adəm/Qabil mədəniyyətini yaşayır. Nədir bu mədəniyyət? Bu, təbiyəti, həyatı çözüb, ona hakim olmağa çalışmaq; onun öz növünü təhlükələrən qorumaq üçün digər növ canlıların kütləvi məvhi; yeyə biləcəyi canlıların sayını çoxaltmaq və yediyi canlıları yeyən başqa canlıların kütləvi məvhi (ki bu bir başa eko-tarazlığı pozur); sayını çoxaltmaq və onu doydurmaq üçün daha çox əraziyə sahib olmaq, və doyduqdan sonra təkrar çoxalan sayı üçün təkrar daha çox ərazi zəbt etmək; bugün ancaq sabah üçün, sabah isə birisigün üçün, birisigün də ondan sonrakı gün üçün işləmək və işlətmək və s. mədəniyyətidir. Günümüzdə də bu sayılan “Mədəniyyət işartsının” bir neçəsinə sahib olanları “adam” (Adəm) deyə çağırırlar.  Amma görünür adam olmaq insanlıq üçün ağır başa gələcək. Yəqin ki, Yer üzərində olan digər canlıların populasiyasında olan enişdən və əhalinin demoqrafik sıçrayışındaki rəqəmlərdən xəbəriniz var.

Yüz illər boyu var olan bu qəbilələr neçə belə yaranan və dağılan “Adəm mədəniyyətləri” (Maya, Misir, Aztek, Atlant, 10-20 min il əvvəl atom savaşları, Babil və s.)  görmələrinə baxmayaraq, sahib olduqları qatı ənənələri mükəmməl toplum içi anlayış sayəsinda hələ də var olaraq qalırlar.

 Ərəbistan yarımadasında məskunlaşmış (adını unutduğum) körpə qız uşaqlarını öldürən qəbilələri də eşitmiş olarsınız. Zatən yazının başlığını oxuyan kimi ağlınıza ilk onun gəldiyindən adım kimi əminəm. Və ondan da əminəm ki, onlar da haqqında danışdığımız antik qəbilələrdən idilər. Sadəcə - sağ olsun – Məhəmməd mədəniyyəti sayəsində onların nə tərz həyat keçirdiklərini doğru düzgün öyrənməz olduq.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5