Azad Yazarlar Ocağının sədri, yazar və tərcüməçi Namiq Hüseynli ilə müsahibə

—

ƏN: Namiq, bu günlərdə Azad Yazarlar Ocağında (AYO) növbəti sədr seçkiləri oldu. Səni yenidən, ikinci müddətə AYO sədri seçdilər. AYO eyni şəxsi təkrar-təkrar sədr seçdiyi üçün Yazıçılar Birliyini həmişə kəskin tənqid edir, indi isə özü səni ikinci müddətə sədr seçir. Bunu necə şərh edərdin? AYO tarixində əvvəl də belə hallar olubmu?

NH: Əli, bundan öncə Azad Yazarlar Ocağında onun qurucularından Rasim Qaracanın bir neçə il ard-arda sədrlik etdiyi dövr məlumdur. Rasim Qaraca bir müddət sonra könüllü olaraq sədrliyi tərk edib, üzvlər arasından hər il yeni sədrin seçilməsi ənənəsini gətirdi.

İndi Azərbaycan ədəbi mühiti 37-ci illərdən sonra öz tarixində ən böyük böhranını yaşayır və bu böhran AYO-dan da yan keçməyib. Çiyin-çiyinə sovetdənqalma “qırmızı intelligensiyaya” qarşı mübarizə apardığımız dostlarımızın bəziləri zamanla ruhdan düşüb hökümət mətbuatına keçdilər və elə həmin qocaların vəziyyətinə düşdülər, senzora, məmura, məddaha çevrildilər. Ən dəyərli və vicdanlı üzvlərimizin bir qismi ölkədəki repressiv əhval-ruhiyyəyə etiraz olaraq mühacirətə getdilər. Ədəbiyyatımızdakı bütün bu böhranlar AYO üzvü Rafiq Tağının öldürülməsi ilə başladı. Belə mürəkkəb dövrdə bu təşkilatın qorunub saxlanılması çox vacibdir və əksər AYO-çular bu işin öhdəsindən ən yaxşı mənim gələcəyimə inanırlar.

Bundan öncəki dəfə də, elə bu dəfə də AYO-dakı seçkilərdə xüsusi canfəşanlıqla sədr seçilməyə can atmamışam. AYO-da sədrlik xeyli dərəcədə simvolik postdur, burda tam bərabərhüquqluluq və müstəqillik abu-havası var, sədrin yeganə işi — birliyi, bütövlüyü, prinsipləri qorumaq, üzvləri hər cür çətin vəziyyətdə müdafiə etməkdir.

Bizim seçkilər AYB-dəkindən fərqli olaraq alternativlərlə, şəffaflıq və söz azadlığı çərçivəsində keçirildi. Rasim Qaraca və Seymur Baycanın da namizədliyi irəli sürülmüşdü, amma iki səs çoxluğu ilə mən yenidən sədr seçildim. AYB-də isə, özün də bildiyin kimi, yüzlərlə yazarı, nüfuzlu xarici qonaqları, hökümət nümayəndələrini bir yerə toplayıb bir nəfərin namizədliyi ilə absurd, səviyyəsiz bir seçki keçirdilər. O seçkilər o qədər misilsiz ibtidailik idi ki, heç onun haqda danışmağa belə dəyməz.

ƏN: Əgər deyirsənsə ki, azad yazarların bəziləri xaricə gedib, bəziləri susub, bəziləri də hökumətyönlü mediaya keçib, bəlkə onda AYO özünü buraxmalı idi?

NH: İndiyədək bu təkliflə çıxış edən hökümətyönlü yazarlar və hətta bəzi AYO üzvləri də olub. AYO Sovet Yazıçılar İttifaqının davamı olan AYB-yə alternativ olaraq yaradılıb və mövcud olduğu dövrdə ədəbi mühitin və həm də mətbuatın, söz azadlığının inkişafı üçün böyük işlər görüb. AYB-nin birdən-birə cəmiyyət içində hörmətli, sözünün çəkisi olan təşkilatdan, nüfuzsuz və siyasətin oyuncağına çevrilmiş qurum olmasını açıb cəmiyyətə göstərmək AYO-nun xidmətidir. AYO Azərbaycanın hələ də Türkmənistana, Şimali Koreyaya çevrilməməsinin səbəblərindən biridir. Ən əsası isə, Seymur Baycan, Günel Mövlud, Azad Yaşar kimi şəxslərin prinsipiallığı ilə AYO hələ də ayaqda qalıb. İndiki durğunluq dövründə AYO-nun tarix səhnəsindən silinməsi mədəni elitanı daha da bədbinləşdirə bilər. Əgər ölkədə azca mədəni canlanma, liberal mühit yaransa AYO kimi bir təşkilata çox ehtiyac duyulacaq. Buna görə də özümüzü yaxşı günlər üçün saxlamalıyıq.

ƏN: AYO səni ikinci dəfə sədr kimi görmək istəyibsə, özü də belə ağır bir zamanda, deməli sənin fəaliyyətindən həm də razıdır. Sən sədr olduğun son bir il ərzində AYO hansı işləri görüb, hansı uğurlara imza atıb?

NH: Mənim sədrliyimin elə ilk günlərindən hökümətyönlü ədəbiyyat saytlarında AYO əleyhinə qaralama kompaniyası başladılmışdı. Məqsəd öz saytlarını AYO-nun köməyi ilə reklam etmək, həm də hansısa hökümət yazarlarına yaltaqlanmaq idi. Lakin, bu cəhdlərin qarşısı alındı. Gördüyünüz kimi, onlar geri addım atmağa məcbur oldular. Bundan əlavə AYO üzvlərinə qarşı hökümətyönlü mətbuatda tətbiq olunan istənilən senzura faktına çox kəskin reaksiya vermişəm. Müstəqil mövqeyi ilə tanınan Əkrəm Əylisli, Məmməd İsmayıl kimi görkəmli yazarlarımız zamanla AYO-nun, müstəqil ədəbi gəncliyin mövqelərini müdafiə edən bəyanatlar verdilər, böyük yazıçı Çingiz Hüseynov və bir çox başqaları müstəqil yazarlara, gənclərə qarşı AYB tərəfindən aparılan ayrı-seçkiliyə, alternativsiz seçkilərə etiraz əlaməti olaraq AYB-dən istefa verdilər. AYB üzvləri qurultay dönəmində seçkilərdə öz fikirlərini ortaya qoymadıqları üçün AYO-nun məşhur “Qeyrətiniz olsun” bəyanatı ilə qınandı. Ötüb keçən bir il ərzində müstəqil ədəbi fikrin dəstəklənməsi üçün daha bir ədəbi sayt yaratdıq. Bundan əlavə hər birimiz çalışdığımız mətbu orqanlarda müstəqil fikrin qorunması, senzura olmaması üçün əlimizdən gələni edirik.

ƏN: Bəs AYO-nun qarşıdan gələn il üçün planları nədir? Yoxsa hadisələri öz axarına buraxmısız?

NH: Ölkədə ədəbiyyat böhran keçirir. Bəlkə biz indi bunu dərk edə bilmirik, amma cəmiyyətin bütün mədəni elitası depressiyadadır. Ölkəni tərk etmək hətta ən iradəli ictimai şəxslər üçün də yeganə çıxış yolu kimi görünür. Belə durumda plan qurmaq, ədəbiyyatı irəliyə doğru aparmaq bizdən fantastik nikbinlik tələb edir. İndiyədək olduğu kimi yenə də müstəqil ədəbi fikri, müstəqil ictimai şəxsiyyət nümunəsini qoruyub saxlamağa çalışacağıq.

ƏN: Bir ara AYO-ya kütləvi şəkildə gənc üzvlər qoşulurdu. Son zamanlar isə yeni üzvlərin qəbulu sanki dayanıb, həm də yeni üzvlərinizin fəallığı o qədər gözə dəymir. Sizə irad tuturdular ki, o gənclərin bəziləri heç yazar da deyil. Bununla bağlı nə deyə bilərsən?

NH: İndi də AYO-ya qoşulmaq istəyən gənclər var. Özü də bəs qədərdir. Amma iş orasındadır ki, gənclər çox vaxt bizim üzvlüyümüzdən hökümətyönlü saytlara işə düzəlmək üçün tramplin kimi istifadə edirlər. İndi hökümətyönlü medianın başında dayanan, özləri də əksərən keçmişdə müxalifətçi olan şəxslər AYO üzvü olan istənilən adamı öz saytlarına gətirmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar. Bundan sonra isə o adamların sürətlə gözdən salınması, istedadının sovrulması, banallaşması başlayır. Çox da keçmişə getməyək, Aqşin Yeniseyin 1937.az saytına redaktor gələndən sonrakı kədərli taleyini xatırlayaq. Ya da 1937.az saytına toplanılmış gənc AYO-çuların necə aldadılıb işə gətirildiyi və qısa bir müddət sonra işdən qovulduğunu da misal gətirim. Bu cür mənfi halların yaşanmaması üçün artıq təşkilatımıza qəbul ediləcək istənilən üzvlə bağlı çoxlu götür-qoy edəcəyik, məsləhətləşmələr aparacağıq.

Mənim dövrümdə AYO-ya qəbul olunan iki gənc Rüfət Əhmədzadə və Həmid Piriyev kifayət qədər istedadlı gənclərdir, Rüfət artıq özünü yazar və şair kimi təsdiqləyib, Həmid isə təsdiqləməkdədir. Ədəbiyyatla zövq üçün məşğul olub, bir müddət sonra ruhdan düşən adamlar isə özləri yoxa çıxırlar, başqa məşğuliyyət tapırlar.

ƏN: AYO üzvü Əli Əkbərin bu yaxınlarda İsveçrədə almanca yeni romanı nəşr olunub. Seymur Baycanın “Quqark” romanı da rusca nəşr edilib, mən bildiyimə görə təkrar nəşri hazırlanır. Bunu AYO-nun dünyaya açılması kimi qiymətləndirmək olar?

NH: Xeyr, belə pafoslu bir fikir işlətməzdim. Məncə bu uğurları adlarını çəkdiyin yoldaşların öz ayaqlarına yazmaq lazımdır. Son romanındakı və köşələrindəki ikibaşlı fikirlərini heç bəyənməsəm də, Əli Əkbəri kifayət qədər istedadlı və özünü təsdiqləməkdə həddsiz iddialı bir yazar hesab edirəm. Düşünürəm ki, hal-hazırki AYO üzvləri arasında ən çox dünyəvi uğuru o vəd edir. Axır ki, o anlayıb ki, azərbaycan dilində, Azərbaycan kimi ölkədə yazıb kitab buraxmağın indilik heç bir mənası yoxdur. Bu cəmiyyət Həmid Herisçi kimi intellektual bir adamı təlxəyə çeviribsə, deməli burda yazarlara heç bir özünüifadə şansı tanınmır. Seymur Baycana gəlincə isə onun da bu ölkəni tərk edib Avropa yazarına çevrilməsini çox istərdim.

ƏN: Bir qədər də səndən danışaq. Həm dostlar, həm bədxahlar sənin haqqında danışarkən adətən “tərcüməçi Namiq Hüseynli” ifadəsini işlədirlər, yazarların qurumuna bir tərcüməçinin sədrlik etməyini irad tutanlar da olur. Ümumiyyətlə, bu səndə hansısa narahatlıq doğurmur ki?

NH: Xeyr, bundan heç narahat olduğum yadıma gəlmir. İş orasındadır ki, mən ədəbiyyatla maraqlananda, ilk hekayələrimi yazıb çap etdirəndə, ədəbi mühitimizdə dəhşətli bir səviyyəsizlik, savadsızlıq müşahidə edirdim. Yazarların çoxu rus klassiklərindən və Sovet dövründə Natiq Səfərovun, Əkrəm Əylislinin dünya ədəbiyyatından çevirdiyi bir-iki yaxşı əsəri oxumaqdan başqa heç bir ədəbi savada malik deyildilər. Hərə bir roman yazıb, oxucusuz bir ölkədə özünü mühüm yazar kimi hiss edə bilirdi. İndi də o vəziyyət qismən qalmaqdadır. O zamanlar düşündüm ki, indi eqo vaxtı deyil, roman yazıb, kitab buraxıb, yalançı şöhrət qazanıb, gənc qızlarla eşq yaşamaq əvəzinə oturub müasir dünya ədəbi estetikasını azərbaycan oxucusuna çatdırmaq üçün çalışmaq lazımdır. Məqsədim bu ölkədə ədəbi zövqü yüksəldəcək, ədəbiyyatsevərlərin sayını artıracaq, həm də diletant yazarları ədəbi mühitdən silib atacaq işlər görməkdir. Qismən də olsa o hədəflərə çatmışam. On il öncə olduğu kimi indi də elə düşünürəm ki, bədii tərcüməçilik hələ də cəmiyyətin mədəni səviyyəsi üçün çox önəmli peşədir. İndi ədəbiyyatımıza necə bir bünövrə qoysaq, gələcək ədəbiyyatımız onun üzərində inkişaf edəcək.

Söhbətləşdi: Əli Novruzov

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5