Namiq Hüseynli

Konstantinos Kavafis - O şəhərə qayıtmaq

Hərlənib-fırlanıb öz şəhərinə qayıdan şair Konstantinos Kavafis

20-ci əsrin görkəmli yunan şairidir Kavafis. İsgəndəriyyədə doğulub, ona verilən ad Konstantios isə İstanbulun bizansca adından götürülüb. Atası İstanbullu, Yeniköylüydü, anası Fənərbahçəli. Türklər Kavafislə fəxr etmirlər, çünki o da türkləri sevmirdi. Bir də ingilisləri sevmirdi.

Kavafis 1863-də doğulub. Ailəsi İsgəndəriyyəyə İstanbuldan köçmüş, burda varlanmış, ancaq burda da günləri xoş keçməmiş, tezliklə İngiltərəyə, sonra İstanbula köç etmişlər. Lakin, sonda Kavafis yenidən doğma şəhərinə qayıdır.

Kavafis varlı ailənin 9-cu uşağı idi. Ailəsinin başına gələn keçməkeçlər, atasının erkən ölümü, ailənin müflisləşməsi, qardaş-bacılarının bəzilərinin xəstəliklərdən dünyasını dəyişməsi, İsgəndəriyyədə ingilislərin 1882-ci ildə törətdikləri soyqırım, ondan qaçış və uzun tənhalıq dönəmləri onu qorxaq, tənbəl, gözüqıpıq bir adama çevirmişdi.

Kavafis bütün həngamələrdən, baş ağrılarından yalnız 1900-cü illərdə qurtulur. Şeirlərinin çoxunu 40 yaşlarında yazmağa başlayır. 1900-cü illərdən başlayaraq ömrünün 32 ilini Kənd Təsərrüfatı nazirliyində kiçik məmur vəzifəsinə həsr edir, heç cür yaşadığı şəhəri tərk etməyə qərar verə bilmir, atasının nəhəg pambıq biznesinə bənzər bir biznes qurmaq onun üçün xəyal olaraq qalır və o ömür boyu, cüzi maaşla dolanır. O bir məktubunda yazırdı: “Yaşadığım şəhərə nə olub ki, gözəl şəhərdir. Bir az da varlı olsam bütün ömrümü buralarda keçirərdim. Di gəl ki, bu şəhərin bir əmması da var, insanın azadlığını yaman boğur”.

Bütün bu can sıxıntılarına baxmayaraq 32 il boyunca Kavafis Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin binasına gedib gəlir. Deyilənə görə hər gün işə gecikdi, hər günə yeni bir bəhanə uydurdu, bəzən işə tez gəlib papağını qapıçıya verdi ki, idarədə onu soruşan olsa, Kavafisin əslində işdə olduğunu hava almaq üçün qısa müddətlik otaqdan çıxdığını sübut edə bilsinlər.

Şair kimi Kavafisi sağlığında çox az adam tanıyıb. Bir halda ki, bütün ömrü boyu cəmi 154 şeir yazmışdı və şeirlərini kiçik bir dost çevrəsinə oxumuşdu. Dostlarının təkidi ilə şeirləri bir-iki dəfə ədəbi dərgilərdə çap olunmuş. 1904 və 1906-cı ildə iki kiçik kitabçası işıq üzü görmüşdü. Ancaq adətən olduğu kimi ölümündən sonra onun haqqında Brodski də, Oden də, Çeslav Miloş da yazıb.

Kavafisə Avropa məşhurluğu çox təsadüfən gəlib desək yanılmarıq. Deməli, Birinci dünya müharibəsi dönəmində Qırmızı Xaç komitəsinin xətti ilə İsgəndəriyyəyə ingilis yazarı E. M. Forster təşrif buyurur. O ingilis ordusunda zabit idi. Həmin dövrdə İsgəndəriyyənin mədəni həyatı xeyli solğunlaşmışdı və ingilis zabiti qərb təhsilli, ingilis və fransız dillərini yaxşı bilən Kavafislə tanışıb dostlaşır. 1919-cu ildə “Ateneum” dərgisində Forsterin köməyilə Kavafisin şeirlərinin ingiliscə tərcüməsi və onun haqda Forsterin özü tərəfindən bir məqalə dərc olunur. Növbəti beş ildə Forster Virciniya və Leonard Vulfun vasitəçiyi ilə amerikan şairi Eliotu özünün “Kriterion” dərgisində Kavafisin şeirlərini çap etməyə razı saldıra bilir. Təbii, Kavafis bu şeirlərə görə cüzi qonorar da alır. Yeri gəlmişkən, bu Kavafisin şeirdən əldə etdiyi birinci və sonuncu qonorarı olur. İosif Brodskinin “Kavafisin tərəfində” adlı essesi isə şairin dünya ədəbiyyatında əbədi yerini təmin etdi.

Kavafis dindar bir adam idi, evində çoxlu ikonalar saxlayır, bir də anasının şəklini yanından ayırmırdı. Ancaq bir yandan da axşamlar evinin yaxınlığındakı klubda bol-bol içir, gözəl qadınlar üçün öz erotik şeirlərini oxuyurdu. Onun bütün həyatı şəhərin kiçik bir bölümündə yaşanıb bitib. İş yeri evinə çox yaxın idi, tez-tez baş çəkdiyi kilsəsi və klubu da evindən bir neçə yüz metr aralıdaydı. Hətta 1933-cü ildə boğaz xərçənginə tutularkən yatdığı və həm də dünyasını dəyişdiyi xəstəxana da evi ilə üzbəüz idi. O sanki bu kiçik arealda özü üçün bir mikrokosmos yaratmışdı.

Kavafisin beş-altı çox məhşur, dillərdə gəzən, tərcümə olunan şeiri var. Onlardan biri “Barbarları gözləyərkən” osmanlı türklərinin Konstantinapolu işğalıdan bəhs edir. Bütün bizanslı yunanlar kimi, onun da qəlbi hələ də o beş yüz illik işğalın ağrıları ilə döyünürdü. Şeir qədim yunan dramlarındakı kimi dialoq şəklində yazılıb. Bir nəfər sual verir, o biri cavablandırır:

- Bu meydanda yığışanlar, de nəyi gözləyirik?

- Bu gün Barbarlar gəlir deyirlər.

- Bəs senatımız nə deyir?

- Niyə qanunlar yazmırlar.      

(tərcümə Namiq Hüseynli.)

Kavafisin digər məhşur şeiri “Şəhər” sanki öz həyatının bir dəqiqəlik lentə köçürülməsidir. Şeir bir növ daim öz darıxdırıcı şəhərini tərk etmək istəyən adama danlaq kimi yazılıb (özünəmi?). İnsan hara gedirsə getsin doğma şəhərini yaddaşında gəzdirir. O bu şəhərdən heç cür qurtula bilmir. Elə öz şəhərini pisləyir, amma ondan, daha doğrusu onun qoynuna yaşadığı xatirələrdən yaxasını qurtara bilmir. Sonda isə Kavafis kimi, xatirələr qarşısındakı zəifliyini danlayan belə bir şeir yazır.

Şəhər

Dedin ki: “Başqa ölkəyə, başqa sahilə gedəcəyəm,

Bu şəhərdən daha yaxşı birisini tapacağam.

Nə edirəmsə, tale hamısını tərs çevirir

və qəlbim meyit kimi cansızdır.

Hara gedirəmsə, hara baxıramsa,

həyatımın qara xərabələri gözümə dəyir.

Bax, burada mən neçə-neçə illərimi məhv etmişəm.

Nə qədər mənim ruhum axı burada çürüsün?”

Sən nə yeni ölkə tapacaqsan, nə də yeni sahil.

Bu şəhər həmişə səni izləyəcək.

Sən bu küçələrdə addımlayacaqsan, bu məhəllələrdə yaşlanacaqsan,

bu evlərdə saçlarına dən düşəcək.

Sən bu şəhərdə ömrünü başa vuracaqsan. Başqa yerlərə ümid etmə:

səni aparmağa nə bir gəmi var, nə də sənin getməyin üçün bir yol.

Əgər həyatını burada, bu kiçik yerdə zay etmisənsə,

sən onu hər yerdə zay edəcəkdin.

(Tərcümə Əli Novruzov)

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5