Pərviz Əzimovun türklərlə bağlı məlum yazısını oxudum. Daha əvvəl bu mövzuda yazan bir neçə başqa yazarlarımız da, Pərviz bəy də türklərin bizə bayağılıq öyrətdiyini iddia edir. Bir müddət əvvəl bu mövzuya toxunan yazarlarımız isə türklərin (əvvəlcədən deyək ki, söhbət Türkiyə vətəndaşlarından gedir) Dostoyevskini orijinaldan oxuya bilmədiklərini, bizim ortasəviyyəli mütaliəli şəxslərimizin isə rus klassiklərini orijinaldan oxuduğunu vurğulayırdılar. Mənim üçün elə o vaxtdan bu qənaətə nəyin əsasında gəlindiyi müəmmalı qaldı. Aydın olmayan ikinci bir məqam isə budur. Görəsən, bizim rus-dilini orijinaldan oxumağı gözəl bacarmağımız və həm də başa düşməyimizlə öyünməyimizə əsas verən nədir? 70 il Rusiya imperiyasının tərkibində qalmağımız mı bu bacarığımızdan əmin olmağımızı təmin edir? Yəni, rus dilini öyrənməyin başqa yolu yoxmudur? Türklərin Dostoyevskini orijinaldan oxuyub, həm də başa düşdüklərinə azərbaycanlıların şübhə etməməsi üçün onlar da mı uzun illər Rusiya müstəmləkəsi olmalı idilər? Üstəlik, məsələ əsəri orijinaldan oxumaqdırsa, türklərin də ortabab mütaliəli adamları fransız, ingilis ədəbiyyatını orijinaldan oxuyur.
Keçək Pərviz bəyin yazısına. Ümumiyyətlə, bir şeyi qəbul etmək istəmirik ki, biz nəyi öyrənmək istəyiriksə, onu da öyrənirik. Türkiyədən öyrəniləsi vacib şeyləri bir kənara qoyub, onların bizə dönər, serial sırıdığını israr etmək, ən yaxşı halda cığallıqdır. Adama deyərlər, sənə zorla nəyi isə qəbul etdirirəm? Azərbaycanlılar türklərin seriallarına baxmağa meyillidirsə, buna türklər nə etsin? Türklərin bəlkə yüz cür bəlgəsəl kanalı var. Mədəniyyət kanalları var. Kifayət qədər keyfiyyətli musiqi verilişləri var. Tarix, mədəniyyət, nə bilim, heyvanlar aləmi ilə bağlı yüzlərlə sənədli flmləri həm çəkib, həm də tərcümə ediblər. Demək olar ki, bütün kanallarında kitablarla bağlı verilişlər var. Seçimi serialın üstündə saxlamağımıza onlar mı günahkardır? Türklərdə bizdən xeyli irəlidə olan tərcümə mədəniyyəti formalaşıb. Özü də türklər əsərləri orijinaldan tərcümə edirlər. Daha bizim kimi, tərcümədən tərcümə-yəni, bircə ruscadan tərcümə etmirlər. İstənilən elmi-publisistik, bədii əsərlərin orijinaldan tərcüməsini Türkiyədə tapmaq mümkündür. İnternetdə istədiyin kitabı, istədiyin filmi türk dilində tapa bilirəsən. Azərbaycan dilində bu imkanımız nə qədərdir? Allahın Wikipediasında belə, Azərbaycan dilində məlumat yox səviyyəsindədir. Amma türkcə material həmişə əlçatandır.
Daha bir fərqimiz. Şəxsən mən Azərbaycan teatrlarında Çexovun əsərlərini axtara-axtara qalmışam. Keçən il gedib, İstanbul taetrında Çexovun oyununu tapdım, onda da oyuna 3 gün qamasına baxmayaraq, biletlər tükənmişdi artıq. (Görəsən, bizdə Çexovun oyunu qoyulmuş olsa belə, oyuna 3 gün qalmış biletlərin tükənməsi realdır mı? ) Türkiyənin afişalarını daima izləyirəm. Şekspir, Çexovun oyunlarının qoyulmadığı həftə yoxdur. Amma Azərbaycan teatrlarında Elçin Əfəndiyevin yazdığı “Şekspir” əsəri səhnəyə qoyulur. Bəli, taleyin ironiyasıdır. Dram teatrı Şeksprin əsərlərini yox, Elçinin “Şekspir” adlı əsərini tamaşa qoyur. Hətta, bir dəfə bilet satan qız Elçinin “Şekspir”ini bildiyimiz Şekspir əsəri kimi satırdı mənə.(bilet satanının nə satdığını bilməməsi, ümumiyyətlə, başqa mövzudur) Çexovdan isə Azərbaycan teatrlarında söhbət belə gedə bilməz. Yoxdur. İlyas Əfəndiyev, Elçin, Afaq Məsud, Hüseynbala Mirələmov olan yerdə Çexov kimdir ki? Belə olan halda, sual yaranır. Rus klassiklərini oxuyub, başa düşmədiklərini iddia etdiyimiz türklər hər həftə teatrlarında Çexova müraciət edərkən, bizim teatrlarımızda Çexovun əsərlərinə həsrət qaldığımız halda, Dostoyevskini, Çexovu orijinaldan oxumağımızla öyünməyimiz türklər demişkən, kaç yazar?
Türklərdə peşəkarlıq və birlik var. Türklərin bərbərindən tutmuş, həkimi, aktyoru daima öyrənməyə, özünü inkişafa, peşəkarlığa meyillidir. Bizdəki həkimləri, aktyorları gözönünə gətirməyiniz kifayət edir məncə. Türklər bir kolleqalarına bir şey olanda,ayağa qalxıb,onu müdafiə edirlər. Bizimkilər bir-birinin ayağının altını qazmaqla məşğuldur.
Türklərdə etiraz mədəniyyəti var. Elə bircə, Gezi olaylarına baxmaq kifayət edir. Bizdə Nəbatət bağında baş verən olaylara hansı səviyyədə etiraz olduğu hamıya məlumudur.
Türklərin sənət adamlarında olan vətəndaş mövqeyinin zərrəsi Azərbaycan tərəfində olsa idi,çox şey dəyişərdi. Sənət adamının yaltaqlığı kimi iyrənc bir şey yoxdur. Türklərin o ucuz serialı dediyiniz dizilərində köylü, kasıb evdar qadın rollarından tutmuş, meşşan rolları oynayan aktrisaları real həyatda bütün müsahibələrində ölkələrindəki haqsızlıqlara səs çıxarırlar. “Sənət müxalifətdir. Sənət hər şeylə razılaşa bilməz” deyirlər. Görəsən, onların seriallardakı rolu daha önəmlidir, yoxsa, yaşadıqları ölkənin problemlərinə səssiz qalmamaqları? Bunları görə bilmək üçün türklərin seriallarına yox, onun fonundakı verilişlərə də baxmaq lazımdır. Bizim aktrisalarınız prezidentə yaltaqlanmaqdan başqa heç nə bilmir. Bir dənə müasir teatr, kino yeniliyi ilə maraqlanmırlar. Çox vaxt özləri də açıqca etiraf edirlər. Onlara tapşırılan əsəri oxumayıb, yalnız onlara verilən sözləri əzbərləyirlər. Bayağı mətbəx verilişlərində öz qızlarını, özlərini tərifləyirlər. Sənətin “s”-dan belə, xəbərləri yoxdur. Elə bircə, Türkiyənin ən zəyif aktrisasını, sənət adamını bizim o yaltaqlıq hesabına ad alan xalq artistləri ilə üz-üzə qoyub, ikisinə də eyni sualı verməniz kifayətdir ki, aldığınız cavabda kimin bayağı olduğu ortaya çıxsın.
İbrahim Tatlısəs, Ferdi Tayfura gəlincə, sırf müasir musiqisilərinə baxsaq, türklərin Teoman kimi rok, Tarkan kimi pop sənətçiləri var. Tarkana barmaqarası baxmaq lazım deyil. Adam dünya səviyyəsində megastardır. Türkiyənin Güher və Süher Pekinel bacıları var. Öz sahələrində kifayət qədər uğurlara imza atıblar. Ən azından dünya çapında Fidan və Xuraman Qasımova bacılarından daha çox məhşurdurlar . Yəni, Türkiyə sadəcə Tatlısəs, Ferdi Tayfurdan ibarət deyil. Sadəcə azərbaycanlılar Tatlısəsi dinləməyi daha çox sevirsə, bu, türklərin günahı deyil. Türkiyədən söz düşmüşkən, müasir türk şairlərindən Sunay Akının adını çəkməsəm, olmaz. Onu tanıyanlar, tanıyır. Əlavə şərhə verə bilməyəcəm. Bütün bu sənət adamlarının adını isə, elə-belə qeyd etmirəm. Bu adların həm də VƏTƏNDAŞ MÖVQEYİ var.
Nazim Hikmət, Aziz Nesindən və onların müasirləri haqda nə isə yazmağa ehtiyac yoxdur. Siyahını çox uzatmaq olar. Ümumiyyətlə, mənə elə gəlir ki, “türklər bizə bayağılıq öyrədir” fikrini müdafiə edənlər Türkiyənin bugünkü gündəmini mütəmadi olaraq izləmirlər. Əminliklə deyirəm, Türkiyədə kifayət qədər peşəkar qələmlər, rejissorlar, ssenaristlər, musiqiçilər, həkimlər, tarixçilər və.s. var. Öyrənmək istəsək, çox yaxşı nümunələr var Türkiyədə. Sadəcə biz millət olaraq bayağılığa meyilliyik. Sanki Aynur Elgünəş demişkən, alnımıza bayağılıq çəkən maqnit yapışıb. Bu, Tatlısəsin, Tayfurun günahı deyil, qardaş!
Bütün bunlara baxmayaraq, mən heç də iddia etmirəm ki, türklər toxunulmazdır və onlarda bayağılıq yoxdur. Sadəcə “türklər bizə nə gətirdi, nə öyrətdi” demək, bir az yanlış səslənir sanki. Çünki istənilən halda, biz öyrənmək istədiyimizi öyrənirik. Hə, o tamam başqa məsələdir ki, türklər bizi ümumi anlamda sevmir(ən azından bizim onları sevdiyimiz qədər), qəbul etmir və tanımırlar. Bəli, bu, doğru müşahidədir. Amma bizdən də heç kim xahiş etməmişdi ki, necə deyərlər, özümüzü bu qədər yaxın hiss edək. Nə gözləyirdik ki? Əlbəttə ki, hər bir dövlətin öz maraqları var. Biz sadəcə hər kəslə məsafə saxlamağı bacarmalı idik.
Son olaraq bir şeyi də vurğulamaq istəyirəm. Bir dəfə Türkiyənin məhşur bir manikenin reportajına baxdım. Qadın eynən belə dedi: "Evimde içdiyim su da siyasetin sonucu. Siyasete nasıl karışmam?” Yəni, türklərin bu zəkada ola biləcək manikenləri belə var. Ağzım açıq qalmışdı sadəcə. Çünki ağlım bizimkilərə getmişdi. Bizimkilər sponsor axtarışında olurlar adətən. Azərbaycanda nəinki manikenlər, sadə vətəndaşlar, ziya(n)lılar, hətta, az qala bəzi partiya funksionerləri belə, “mən siyasətə qarışmıram” deməkdən yorulub, usanmır və utanmırlar.
P.S. Əgər Türkiyədə 8 nəfər gənc 19 gün ac qalsa idi və günahsız yerə onlara 6 ildən 8 ilə qədər iş istənsə idi, əminəm ki, sənət adamlarından tutmuş, sadə insanlara qədər hər kəs ayağa qalxardı. Bayağı dediyimiz türklər küçələrdə çadır qurub, aclıq edərdilər indi. Hətta, AKP-lilər belə, buna etiraz edərdilər. Bəs, hanı Azərbaycanın sənət adamlarının və ya sadə insanlarının səsi? Elə ən böyük bayağılıq bu boyda haqsızlığa səssiz qalmaqdır. Bu mənada, mən azərbaycanlılardan daha bayağısını tanımıram.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5