Səid Riyad

Azərbaycanda rok var!

Azərbaycanda rokun varlığı ilə yoxluğu arasındakı sərhədlər çoxdan itdiyinə görə “Azərbaycanda rok varmı?” sualı bu mədəniyyətin ölkəmizdəki hazırki vəziyyəti qədər anlaşılmaz və qeyri-müəyyəndir.

Rokun “var” olduğunu qətiyyətlə iddia edənlər azlıqdan ibarət qrup – yalnız rokçuların özləri və bu musiqinin havasına “baş yellədən” cüzi sayda olan xiridarlardır. Böyük əksəriyyətdən isə sözügedən məşum suala ən yaxşı halda “rokun adı var, özü isə yoxdur” cavabını eşidə bilərik. Lakin bu cavaba qətiyyən təəccüblənmək lazım deyil. Çünki hazırda ölkəmizdə yarımqaranlıq zirzəmilərdəki bar və pub*larda təşkil edilən xudmani məclislərdən savayı rokun var olması iddiasına dair başqa heç bir tutarlı arqument mövcud deyil. Azərbaycanda rokun varlığı ilə yoxluğu arasındakı sərhədlər elə həmin yeraltı məkanlarda it-bata düşüb.

Yerin altında, yaxud üstündə olmasına baxmayaraq, rokun ardınca istənilən yerə getməyə hazır, daim rokun yanında olan azlıqla məsələ bəllidir. Həmin azlıq üçün rok həmişə var olub və olacaq da. Çoxluğa gəlincə isə rok varlığını onların gözlərinin önündə büruzə verməyənə, özü onların ayağına gəlib “mən də varam” deməyənə qədər “yox” kimi sayılacaq.  

Xüsusilə son illərdə yerli rokla bağlı qəribə bir tandem müşahidə olunur. Xarici ölkələrdəki festivallarda diqqəti cəlb etməyə, öz sözünü lazımınca deməyə müvəffəq olan rokçularımız vətənə qayıdan kimi burada sanki tilsimə düşürlər. Azərbaycanda nə onların özləri gözə dəyir, nə də ifa etdikləri musiqinin səsi eşidilir.

Çünki azlığın əminliklə “var” hesab etdiyi rokun boğçasına açılmaz andeqraund düyünü vurulub. Bu isə bildiyimiz o andeqraundlardan deyil. Sözügedən andeqraund məğlubiyyəti, uduzan sənətin geri çəkilməsini ifadə edir.

Roku tele və radio məkanlarında səhərdən axşama qədər yerli-yersiz, həm də düşünülmüş şəkildə təbliğ olunan muğamat, aşıq yaradıcılığı, ələlxüsus toyxana cameəsi məğlub edib. Baş qatmağa hesablanmış, yuxu gətirən, adamı qəflətə aparan həmin musiqi və musiqiçələrə ayırılan efir vaxtının və diqqətin yüzdə biri rok üçün ayrılmır. Onsuz da fərqli qütblərdə dayanan, bir-birinə uyğarı olmayan rok musiqisi ilə cəmiyyətə heç bir ciddi mesaj ötürməyən, məzmunsuz, estetik yükü olmayan əyalət təfəkkürlü “sənət” nümunələri arasında ortaq heç nə olmadığından “sənət”lə rokun sövdası heç vaxt baş tutmaz. Onların eyni meydanı bölüşməsi də heç cür ağla batmır. Rok araq-kabab, bəytərifi, şabaşla assosiasiya olunan, standart qondarma ayinlərin icra olunduğu geniş və işıqlı şadlıq evlərinə, oradakı atmosferə yaddır.

Rok əyalət təfəkküründən uzaq musiqidir!

O, təpədən dırnağa qədər urban sənəti, urban əhlinin musiqisidir. Rok konsertləri hay-küylü, gur, qələbəliklə bol olan urbanı təcəssüm etdirir. Musiqi zövqü və anlayışı toyxana, sintezator, “Ana” segahı ilə çərçivələnən əyalət zehniyyətli şəxslər üçün rok yad musiqidir, həmin şəxslərin başı rok musiqisini götürmür. Rok musiqisi onlar üçün qara-qışqırıq, haray-həşir, şeytan musiqisi, satanizmin təbliğatı, yaxud tərbiyəsizlik və əxlaqsızlıq nümunəsindən başqa bir şey deyil.

Roku məğlub edən muğamatdan fərqli olaraq rok enerjili, dinləyicini tərpədən, ayıldıcı janrdır. Rok ayıqların və oyaqların musiqisidir. Meyxanadan, aşıq havalarından, toy mahnılarından fərqli olaraq rok düşündürücüdür. O, başla bərabər başın içindəki beyni də hərəkətə gətirir. Rokun daxilində qiyam, üsyan, inqilab var.

Rok musiqisi texnologiya erasının “Xalq musiqisi”dir!

İtaəti, senzuranı, “ütülənməyi” sevməyən rok “sözəbaxan” deyil. O, azaddır, aktivliyi yalnız sərbəst mühitdə baş tutur. Kütlənin nazı ilə oynamaq, şabaş sifarişi ilə hava çalmaq da rokun təbiətinə yaddır.

Bəlkə elə bu səbəbdən yatmış cameənin daha bərk yuxuya getməsi üçün rokun əl-ayağını tele radio məkanından yığışdırıb onun yerini yuxugətirici, məstedici, adamı yatmağa həvəsləndirən muğamata, aşıq havalarına, “Ana” segahına veriblər?!

Musiqinin diri qalmasını təmin edən, musiqiçiyə qazanc gətirən yeganə yerin toy olduğu ölkədə təkcə rok musiqisinin deyil, Qərb kökənli heç bir musiqi janrı öz yerini tapa bilməyəcək.  

Bu məqamda insafən, bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, ANS televiziyası və radiostansiyası digər telekanal və radiostansiyalarla müqayisədə rok musiqisinə kifayət qədər efir vaxtı ayırırdı. Əslində meyxananın kütləviləşməsində, ayaq tutub yeriməsində ANS qədər  müstəsna rol oynayan heç bir telekanal olmayıb. “De gəlsin” yarışması, “Söz qalası” proqramları ilə meyxananı bütün Azərbaycanda məşhuri-cahan edən ANS telekanalı olmuşdu.

Lakin bunu da qeyd etmək lazımdır ki, ANS alternativ musiqilərə münasibətdə həmişə balansı saxlayıb və rep, rok, reqi, həmçinin digər nümunələrə də öz efir vaxtından hər zaman lazımi qədər pay ayırıb. 2000-2010-cu illərdə “Qan qrupu” kimi rok, “Dəyirman” kimi rep qrupları ANS-in məhsulu, ANS-in şinelindən çıxan qruplar idilər. Xarici hitlərin milli xalq alətlərinin ifasında səslənməsi, muğam və xalq mahnılarının elektro musiqi ilə sintezləşdirilməsi və başqa eksperimentlər ANS-in yaradıcılıq təşəbbüsü ilə baş tuturdu.

Bu gün isə ANS yoxdur, digər televiziya kanallarında isə roku məğlub edən kostyumlu aşıqlar, xanəndələr, meyxanaçılar, toy müğənniləri, ən yaxşı halda isə ifa tərzi və xarici görünüşü ilə bir-birlərindən çox da seçilməyən pop və estrada ulduzları meydan sulayır. Hazırda ölkədə İctimai Televiziyada alternativ mədəniyyət nümunələrini təbliğ edən “Yeraltı” proqramından başqa nümunə göstərə biləcəyimiz heç bir layihə yoxdur. Bu proqram isə qaydanı dəyişməyən istisnadır.

Rok ötən əsrin 60-cı illərində Sovet rejiminin “dəmir pərdələrini” qismən olsa da aralayıb Azərbaycana ayaq aça bildiyi zamanlarda da “adı var, özü yox” sənət olub. Həmin vaxtlar SSRİ-nin bir parçası olan ölkəmizdə rok yarım-yapalaq, təqlidçi şəkildə mövcud idi.

Ötən əsrin 60-cı illərində bütün dünyanı cənginə alan rok dalğasının nüfuz edə bilmədiyi coğrafiya qalmamışdı. Qapıdan qovulanda pəncərədən, pəncərədən qovulanda isə qapıdan içəri girən rokun qarşısını hətta Kommunist Partiyasının, Siyasi Büronun, komsomol təşkilatlarının sərt qadağaları, senzura çərçivələri, qarabaqara izləmələri də kəsə bilmirdi. Naəlac qalan “yuxarılar” o zaman bu musiqi janrına bir qədər düzən verib, onu səhmana salıb, ütüləyərək “sovetləşdirmişdilər”. “Qrup” sözü qadağan olunduğundan Virtual İnstrumental Ansambl (VİA) adlandırılan rok qruplarının ərsəyə gətirdikləri parçalar bir qədər xalis Qərb roku, bir qədər Sovetlər məkanında populyar olan bard musiqisinin, bir az da milli musiqi elementlərinin qarışığından ibarət əndirəbadi “sovetsayağı” nümunələr idi. Hakim dairələrin roka “barmaq eləmələri”nin sayəsində bu janr SSRİ-də ciddi şəkildə mutasiyaya uğrayaraq Qərb rokunun “suyunun suyu”na dönmüşdü. Sovet Azərbaycanındakı rok əslində mövcud olmayan orjinalın qəribə bir surəti idi. Bu cəhətdən Sovet Azərbaycanının rokuna “xalis rok”un simulyakrı desək, yanılmarıq. Qərb rokçularını yamsılayan Azərbaycan rokunun babaları əslində ifa etdikləri parçalarla bir növ həm özlərinin, həm də dinləyicilərin gözlərinin qurdlarını öldürürdülər.

Yalnız 1980-ci illərin ikinci yarısında Mixail Qorbaçovun SSRİ-yə gətirdiyi Yenidənqurma siyasəti bir çox alternativ mədəniyyət nümunələrinin, qeyri-formalların, o cümlədən də rok musiqisinin rahat nəfəs almasına, təqlidi obrazdan çıxıb orijinala bənzər şəklə düşə bilməsinə böyük şərait yaratdı. Əvvəlki onilliklərdə sanki mızıldayan rok bu illərdə əməlli-başlı cana gəlib nərə çəkməyə, hayqırmağa başladı. Azərbaycanda əsl rok qrupları yarandı, metal musiqisinin sədaları eşidildi, 80-ci illərin son iki ilində ardıcıl olaraq əks-sədası bütün SSRİ-yə yayılan Rok-Panorama 88 və Rok-Panorama 89, 1991-ci ildə isə RokOko adlı festivallar keçirildi.

Ümumiyyətlə, 80-ci illərin ikinci yarısı Azərbaycan rokunun dirçəlişi, zühur dövrü sayılır.

Rok mədəniyyətinin əsası da Azərbaycanda demək olar ki, məhz həmin dövrdə qoyuldu. 90-cı illərdə isə Azərbaycan roku artıq “Biləcəridən o tərəfə” də adlaya bildi. Əvvəlcə SSRİ-nin, sonra isə müstəqil Azərbaycanın hüdudlarını aşan yerli rokun sədası Avropadan gəlməyə başladı. Əfsanəvi Yuxu qrupunun “Ana” adlı mahnısı Mayns-Rok 90 yığma diskində dərc olundu, 1990-cı ildə Dərviş qrupu Almaniyada keçirilən festivalda yüksək səviyyədə iştirak etdi. Yuxu qrupuna Fransadan təklif gəldi, lakin Fransaya gediş alınmadığından Yuxu bir neçə il Türkiyədə  fəaliyyət göstərərək Azərbaycan rokunu orada tanıtdırdı. 90-cı illərdə tele-radio məkanında, hətta Aztv-də belə roka yer verilirdi. Ötən əsrin 90-cı illərində rok indikindən daha çox təbliğ olunur, rokçular indikindən daha çox gözə dəyirdilər.

Lakin 21-ci əsrdə rok üçün il ildən daha pis gəlməyə başladı. Rokun sosiallaşma ilə bağlı problemləri yarandı. Bunun səbəbi isə rokun dilinin meyxana, muğam, aşıq dili kimi xəlqi olmamasına və rokun meyxana və aşıq janrı kimi asan həzm edilmədiyinə görə idi. Rok sosiallaşması üçün hökmən şadlıq evlərinə ayaq açmalıdır. Bunun baş verməsi isə mümkün görünmür.

Nə qədər acı səslənsə də bu anlaşılmaz və qəliz situasiyada yerli rokçularımız ya məğlubiyyətlə barışıb andeqraunda qane olurlar, ya da bu tale ilə barışmayaraq başını götürüb xaricə üz tuturlar.  

Nə yaxşı olardı ki, ölkədə Muğam mərkəzi olduğu, muğam festivalları keçirildiyi kimi rok mərkəzi də olardı, rok festivalları da keçirilərdi. 60-70-ci illərdə Qərb rokçularının başmaqlarını geysələr də, onlar kimi yeriyə bilməyən Sovet VİA-larından fərqli olaraq yeni nəsil rokçular heç kimi təqlid etmirlər. Onlar janrın altından vurub, üstündən çıxıblar, müxtəlif eksperimentlər aparıblar, öz tərzlərini formalaşdırıblar. Lakin təəssüflər olsun ki, rok Azərbaycanda yalnız “Xəzərin sahilində” mahnısı ilə assosiasiya olunan və “Yuxu” qrupundan o tərəfə keçə bilməyən bir janr kimi tanınır. Çoxluq yerli rokda bu informasiyalardan savayı heç bir məlumata sahib deyil.

Bu yazını isə ustad Ozzi Osbornun fikirləri ilə bitirmək istəyirəm: “Metal və hard haqqındakı bütün söhbətlər... Mən bu sözlərin heç birinin altına qol qoymuram. Rok sadəcə, yaxşı musiqidir. Onu dinləmək lazımdır, haqqında danışmaq yox!”

Rokun yaxşı musiqi olması fikri ilə razı olan, rok dinləmək istəyən varsa, o zaman heç nədən şikayətlənmədən, ümumiyyətlə danışmadan özü roku axtarıb tapmalı və ondan bəhrələnməlidir. Azərbaycanda rok var! Yerin altında olsa belə, rok mövcuddur. Hətta Azərbaycanda istənilən əcnəbi rokçularla çəkişə biləcək yerli rokçularımız var! Sadəcə rokun yerini tapmaq və onun yanında olmaq lazımdır.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5