Gileadda məlhəm yoxdur, Gileadda mərmi var.

Damazlıq qızın hekayəti : Məğlubların əsarəti

Səhrada daş yeməməlisən deyə qayda yoxdur. Yəni bizim qayda dediyimiz bütün anlayışlar tamam qaydasızlıqdan törəyir və qaydasızlıqlar törədir. Qısır dünyanın qısır-qısır varlıqlarının dilindən törəmə və əbədilik sözləri necə də kinayəli səslənir. Gələcəyin həsrətinin içindən keçən ölüm yolçuları. Şüurun yorğun axınını formalaşdıran kartondan şeytan maskaları.  Marqaret xala məhz özünün şeytan maskasını taxdıqdan sonra bizə  damazlıq bir qızın hekayəsini danışmağa başlayır.

Damazlıq qız nədir bəs? Yəni çoxaltma funksiyası ön görülmüş bir varlıq yaxud yoxluq. Yəni qurban, təkcə qurban yox həm də səcdəgah. Müəllifin Kor qatilində tanrılara qurban verilən bakirələrin obrazı yaradılıb. Bu romanda isə gələcək nəsillərə, despotizmə qurban verilən postbakirə obrazı. Hər iki obrazın dilində biz zamanın qaranlıq mağaralarının küyünü duya bilərik. Eşidə bilirik ki, artıq matriarxizm birbaşa patriarxizmin  tilovuna düşüb. Kişi, kişi, yenə də kişi. Artıq cinsi münasibətlərdə birgəlik və qarşılıq hal bildirən sözlər dilin lüğət tərkibindən çıxarılmadır. Qadın bank kartları, qadın geyimləri, kosmetika, qadınlar üçün əvəzedilməz olan əl kremləri də qarşılıq birgəlik halla birlikdə totalitar bir qurumun  anbarlarına tərk olunaraq çürüntü mərhələsini gözləyir. Yəni çürümə, bütün konstitusiyanın, qanunların, insanları güldürəcək, xoşbəxt edəcək  hər şeyin üzərinə qırmızı boya vurulub. Bəzilərinə bu boya alovla, bəzilərinə qanla çəkilib. Amma necə çəkilməklərinin nə mənası. Hər şey qırmızıdır artıq. Bu bəlkə sovet totalitar rejiminə bir göndərmədir. Amma bu Sovetdən də dəhşətli bir şeydir. Defisitlərin ən qiymətli bir şey hesab olunduğu mağaza düşünün. Sınıq –salxaq əşyalar azadlığın yeganə yaddaş daşıyıcısıdır. İndiysə bu mağazanın divarlarında qarmaqlara keçirilmiş adamları gətirin gözlərinizin qabağına. Adamların başlarında torba var. Edam edamdır və onun dəhşəti odur ki, edam olunanın sonuncu gülümsəməsi insanlardan əsirgənib.  Romanın xristian mətinlərin dərinliyinə aparan alt qatları ilə yanaşı , daha alt qatlarında  gizlənən müasir insanın kölələşdirilməsi, müasir feodalizm, müasir quldarlq anlayışlarının izahına yönəlmiş pillələr oxucunu öz yaşadığı köləliyi vurğulamaq üçün ideal bir seçimdir. Marqaret xala burada quyuya elə daş atıb ki, o daş təkcə quyunun dibini yox, hətta oraya düşən ayın kölgəsini də özünə həbs edib. Qaranlıqlara boylanırıq. Romanın süjet xətti ilə əlaqəli nəsə yazmağı gərəksiz hesab edirəm. İnternet çoxsatan bu romanla bağlı məlumatlarla dolub daşır. Amma bütün bu məlumatlar yalnız oxcuyaqədərki mərhələdən bəhs edir. Romanın içəriyi, ona daxil olan mövzular, insanın ümumi təslimiyyəti mövzusu o qədər incə, detallı işlənib ki, insan bu incəliklərin iplərindən yapışıb işığa qovuşmaq istəyir. Amma bu iplər həm də intihara apara bilər. Son anda işıq və qaranlıq ağaclarından asılmış yelləncəkdə yellənən obrazımız, ümid və ölüm arasında çırpınaraq bizə bu ipin hansı yerindən yapışılması barədə tamam xəbərsiz olduğunu çatdırır. Indiysə ümumiləşmədən uzaqlaşaraq bir neçə nümunə gətirirəm.

Romanın birinci fəslində  bir sual : Gələcəyin həsrətini çəkməyi hardan öyrəndik? Axı bu həsrət bizim nəyimizə lazımdır?

İkinci fəsil :  İp asıla biləcək hər şeyi yığışdırıblar. Onları bizim xilas yollarımız qorxudur. Amma bu yolların ən dəhşətlisi içimizdə aça biləcəyimiz cığırlardır. Özümüzə , azadlığımıza aparan yollar.

Və sonuncu 46-cı fəsil.  Və beləcə içəridəki qaranlığa doğru qalxıram, ya da aydınlığa doğru.

Düşünürəm ki, ilk və son cümlələrlə bağlı Marqaret xala həyat və ölüm , işıq və qaranlıq haqqında əsrlərdən bəri davam edən həqiqət yalan düyününə daha bir düyün atıb.

Romanın  bir başqa cəhəti isə romanda poetikliyin olduqca yüksəklikdən özünü hiss etdirməsidir. Müəllifin metaforaları özünün nəhəngliyi ilə oxucunun metamorfozunu tamamlayır. Oxucu bir anda divdən kəpənəyə, bir başqa anda kəpənəkdən divə çevrilir. Bu haqda xüsusi qeydlərim olsa da  onları paylaşmayacam. Qoy oxucu özü axtarıb tapsın.

Sonrasında isə roman haqqında kiçik bir heyrətləndirici bölümü vurğulamaq istəyirəm. Marqaret xala Qurtuluş adı verdiyi bölümü  “İtaətkaram” cümləsi ilə bitirir. İnsan düşüncəsinə vurulmuş növbəti bu zərbə yenidən Gileon məlhəmlərini xatırladır və xatirə öldürücü olur.

Simvollara gəldikdə isə distopik janrda yazılmış bu romanda göz və qanad simvollarından xeyli istifadə olunub.  GÖZ obrazını 1984-dən hamımız xatırlayırıq. Qanad obrazı isə mənim üçün bir qədər fərqlidir. Bu obraza ən çox filmlərdə rast gəlmişəm. Tarkovskinin, Vim Vendersin filmlərində qanad obrazı filmin əsas ruhunu təşkil edir. Marqaret xala bu barədə özündə ədəbiyyat və kinonu birləşdirərək sayları onsuz da çox olan bestsellər içərisindən diqqətəlayiq bir əsər çıxarda bilir. Bu əsərdə bir mənada şüur axını və sürrealist artefaklar istisna olunmaqla xüsusi bir yenilik tapmamaq da olar. İnsan , onun əsarəti və məğlubiyyəti. Uinston Smitin taleyi. Sonrasında düzələn dünya, həmin insanın xatirəsinin gün işığına çıxması. Amma onu da unutmuram ki, Marqaret xala burada güclü obraz yarada bilməyib. Güclü yaratdığı şey romanın şüuraltı təəssüratıdır.

Sonuncu olaraq isə romanın dilimizə tərcüməsini , müsir ədəbiyyatın tərcüməsindəki lənglik dövründə xüsusi bir hadisə sayıram. Əsərin bəzi yerlərində tərcüməçinin  müəyyən qüsurları , eyni zamanda  müəyyən  hərf səhvləri istisna olunmaqla , bu romanın kitab bazarımızda xarici ədəbiyyat  siyahısında ilk onluğa layiq əsər olduğu düşüncəsindəyəm.

P.S.

 Məğlubiyyətin  səbəblərini öyrənmək olar, onun əsarətinə düşməksə əsla.

 Xeyirli oxumalar.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5