Rübabə xala oğlugilə ildə iki dəfə - Novruzla Ramazanda gəlir. Ramazan hərlənib-fırlanıb Novruzla üst-üstə düşəndə, bu “iki” “bir” olacaq, deyir.

Çətini ölənəcəndi.

Panel doqquzmərtəbəmizdə onun gəlişi bizdən üstdə çöl qapının şaqqıltıyla açılıb, külək vururmuş kimi, zərblə örtülməsindən bilinir. Onun törətdiyi şaquli zəlzələlərdən divarlarımızdakı qurumuş rənglər qopub tökülər. Hər səhər yoldaşım döşəmədən ovuc-ovuc boz-yaşıl qırıntılar yığacaq.

Rübabə xalanın gəlişi həm də eyvanlarının qabağında əksəri ağ, nədənsə, biri göy olan, iplərdən sallanan gen darbalaqlardan bəlli. Təzə yuyulanda, bu motala bənzər darbalaqlardan həyətə enli “yağışlar” yağar. Aşağıdakı, göydələnə oxşar binamıza heç cür yaraşmayan nazik, düzbucaqlı torpaq kəsiyində, darbalaq “yağış”larından tala-tala çəmənlər bitər. Çəmənləri qonşu gecəqondulardan gəlmiş sarı-sarı cücələr qırpar.

İndiyəcən mən Rübabə xalanın ikicə darbalağının şahidiyəm - göy və yaşıl. Təzəliklərində tünd gördüyüm bu darbalaqlar getdikcə solur-ağarırdısa da, ayıb da danışıram, qabaqları yeyilib-nazilir, saralıb-tündləşir, sanki korroziyaya uğrayırdı.

Bazar ertəsi divarlarımızda seysmiklik yenə artdı: bu, dəqiqdi - Rübabə xala gəlib. Sanki dəmir taxılı dabanların zərbindən tavanımız yüyürük kimi yellənir, uzun naqilli elektrik lampası sağa-sola atılmaqla, məzəli qövslər cızırdı. Lampa bir dəfə necə şahə qalxdısa, yalnız naqillə ilgək vurandan sonra aşağı endi.

Lampamız nadinclik edirdi.

Dava səsləri, hələ biz heç, onlardan yuxarıya da sirayət edir. Hamı bu tragikomediyanın tavan-döşəmə audiotranslyasiyasını dinləyəsi olur.

Darbalaqlarla üst-üstə düşdüyündən, mən bu boğuşmaları gəlin-qaynana darbalaq savaşları adlandırıram.

Qəzənfərin kök, köklü bakılı qızı olan, insafən, pilləkənlərdə-liftdə həmişə başıaşağı, salam-kalamlı gördüyüm, arvadı, bir gəlin olaraq, ay

bu trusu-darbalaqdı, uzunluqlar və alt tuman-köynəkdi, çöldəki iplərdən asılmağının qəti əleyhinədir. Elə bir şey gördüsə, sanki ətini qopardırlar, cikkə çəkəcək. Elə bilir adam var gücü ilə qışqıranda, ədalət tez bərpa olur. “Bu nədü, ağəz! Mənim nənələrim alnı möhürlü arvadlar olub e!” Onda Rübabə xala da hirsdən öskürür, əl-ayağı əsir. ...Göyərtisatanlardan tutmuş, kişili-arvadlı min cür şəxs keçür qapumuzdan, ölümüzə-dirimizə söyməzlər? Bəgəm ürəklərində bu xərəbənin xoşqiryət sakinlərinə lənət yağdırmazlarmı? Darbalaq-marbalaq namusa aid şey degül, ay şoğərib? Heç ölüb-yerə girürsən? Yoxsa balkon sənünçün şmotka sərgisüdür? Bizə çox gərəkdü ki, camaat sənün qaxac papışını zənn etsün? Ağəz, mən gündə beş-altı rəkət namaz qılan, az qala il boyu oruc tutan, ağzı dualı insanlar içində böyümüşəm e. Görün, işdi bu? Yanıb-yanıb öz yağımda qovruluram! Ətağa cəddü, bir gün ya buna verən Allahdu, ya mənə!

Qulaqdan ağır Rübabə xala onsuz çox sözü eşitmir, eşitdiklərini də bu qulağından alıb, o birindən buraxır. Gəlinin qaydası hürməkdir, qoy hürsün. Ancaq aradan pərdə götürüldümü, söz altda qalan da deyil. “Özüm pisəm, oğlum yaxşı?” - hərdən gəlinə buynuz göstərəcək. Bə niyə oruc tutub-namaz qılan ailələrin birində sənə yiyə durmadılar? Qaramatın bizə qalmışdı? Gərək Allah səni bizim kor bəxtimizə yazaydı? Hökumətin buraxdığı darbalaq niyə ox olub gözünə girir? Özündən namus uydurma, qız! İnsandakı ayıb yerlər də gecə-gündüz ağzındadır. Özünə-sözünə fikir ver. Əgər cinlisən, get cindara. Alt geyimə təmiz hava dəyməli döyülmü? Əslikar elə aybaay “paltar olan” qadınların pal-paltarı Günəşdə qurudulmalıdır. Fazil Lənkəraninin yaşıl kitabından öz gözlərimlə oxumuşam: ayaqqabıya yapışmış nəcis belə yalnız Günəşdə quruyub pak olar, hətta rəngi-iyi qalarsa, eybi yox. Ayətüllahın qanı da şəriətdəndi, canı da, onun dırnağı biləni sənin başın bilməz. Bəlkə trusu-maykanı aparıb sandığın içinə sərək? Sonra dərimizi yara-xora bassın?

...Özü də şoğərib özünsən!

Binamızdakı tualetlər səsgücləndirici effektlidir. Dava-şava səsləri orda sözbəsöz qulağıma çatır. Beşdən doqquza və həm aşağı - birəcən də, bütün mərtəbələrdəki dedi-qodunu istər-istəməz dinləməli olursan. Dörddə Rusiya, üçdə Tehran televiziyalarına, altıda ən çox Türkiyə kanallarına baxırlar. Azərbaycanı dinləyən yoxdur. Yeddidən daim “Avara”lı, rac-kapurlu hind musiqisi sədaları eşidəcəksən. İki və bir, səkkiz və doqquzdakı səslər qulağıma əks-səda şəklində çatır. Kəllədə bir narkomanımız var - onunku meyxanadı.

Hərdən üçdəki tualetdən qalxan azan səsləri bir-iki saniyə fərqlə uzaq vəhabi məscidindən gələn azanla üst-üstə düşür.

Gəlin-qaynana darbalaq savaşlarında Qəzənfər kişiləşib ananın təəssübünü çəkəcək: “Bax, elə etmə ki, səni boşayım”.

Arvad: “Mənə xox gəlürsən? Özüm sənü boşayaram!”

Kişi: “Maman papanı boşadığı kimi”.

Arvad: “Burda mamamla papamın adını tutmaginən!”

Qəzənfər: “Bə sənə tərbiyəni onlar verməyib?”

Arvad: “Bura meqapolisdü e, yollarında eşşəklər gəzən kəndüvüz degül”.

Kişi: “Biləsən, Bakı meqapolislərə təşbehdir”.

Arvad: “Xoşun degül, yol açıqdur”.

Kişi: “...Dedim də, dədən verib sənə bu tərbiyəni”.

Arvad: “Dədə yox, papa”.

Kişi: “Yox bir, papa Benedikt”.

Arvad: “Yox bir, Dədə Qorqud”.

Ürək bulandıran, qulaq didən bu sözləri eşitməmək üçün gərəkdi həftələrlə ayaqyoluna girməyib, eləcə partlamaya düşəsən.

Qəbiz vaxtlarımda blokumuzda ülluzor sülh və əmin-amanlıq hökm sürür.

Çəkişmə yatan kimi Rübabə xala ağzını aşağı tutub, yoldaşımı səsləyəcək: həkim evdədi? Xahiş edir, bir ona dəyim. Dəfə-darağı götürüb qalxıram.

Onunku qan təzyiqidi.

Rübabə xala: “...Dığ-dığ evimizi yıxır”.

Valı təzədən qoşmaması üçün, gülə-gülə barmağımı böyründəki burum-burum piy qatlarına toxundururam: “Hər şeyin kökü, bax, budur”.

Rübabə xala: “...Dərdim min dastana sığmaz”.

Mən (yalandan): “Dərddən təzyiq qalxmasını tibbi ədəbiyyat yazmır”.

O: “Qurban olum sənə, bə camaat nədən qırılır?”

Mən: “...amma köklüyü, təzyiqin əsas səbəbi kimi, bütün müəlliflər göstərir”.

Əslində Rübabə xala məni evə ürəyini yoxlatmağa yox, ürəyini boşaltmağa çağırır. Mən özümü bilməməzliyə vurub yoxlayıram. Demək də olmur: ay xala, dərd-sər dinləmək həkimin vəzifəsi deyil. İnsanların dərd-səri həkim üçün vaxt itkisidir.

Qəzənfərgilin ikiotaqlısında əşya əlindən tərpənə bilməzsən. Gətirilən cer-cehizə hər maaşda təzə şeylər əlavə olunub. Mənzil anbar yerindədir. Hətta fəza da tutulub. Təmiz hava almaq üçün gərək uzun burnun ola, onu tez-tez çölə çıxarasan. Paltaryuyanın da, soyuducunun da üstü qab-qacaqla dolu. Qaz plitəsi üzərində haçansa kartof qızardılmış qara bir tavanın içində yağ donub. Bunları mən mətbəxə əl yumağa keçəndə gördüm. Çünki vanna otağında da ayaq basmağa yer yoxdu: çirkli camaşırla dolu taslar, “dəmir” hamam ayaqqabıları, dibdə qara bir daban daşı. Burda evin işığını udan yasəməni-yaslıca rəngli kauçuk vedrələr bir-birinə geydirilib. Yasəməni-yaslıcalığın səbəbini ancaq gəlinin uşaqlıqdan yasəməni və yaslıca kəpənəyini sevməsinə yozmaq olar; bu həm də bufetin üstündəki vazada süni yasəmən güllərindən və soyuducunun yan səthinə yapışdırılmış yaslıca şəklindən bəlli. Hə, qoşa-çarpayı tabut kimi yataq otağının tən ortasında. Orda hərəkətlər yalnız divar dibiylə mümkünləşir. Divan-kreslo da qonaq otağının 5-6 kv-metrini zəbt edib. Burda yeganə funksional əşya televizordu. Rübabə xala deyir, bir gün bu televizorda rayonlarını göstərirmişlər. Ötəri olsa da, öz qəbiristanlıqlarını görüb. Arvad uçunurmuş. Az qalırmış atılıb televizorun içinə girə: didərgin kəndçilərini qabaqlayıb, tezbazar qəbiristanlıqda özünə yer tutmaq könlündən keçib.

Dünyada nə çox möcüzə: bəlkə heç Zəngilan düşmən əlində deyil, bu rəngli qutunun içindədir.

Dərd dəyirmanıdı o: ciyər-böyrəyi yoxlananda da həkimə aman verməz - ürəyindəkiləri üyüdüb-tökəcək. Tələsgən sözləri fonendoskopdanca keçib mənə çatır.

Sözünün əvvəli də gəlindir, axırı da. Yanıqlıdır ondan. Kül onun “zavod kimyaçısı” başına, deyir. Elə özü də üzvi kimya törəməsi kimi bir şeydir. Yassar oğlunun qeyrəti onu qane etmir: “Mən kişi olam ha, Azərbaycanımıza dodaq büzən bir qadınla dal-dala da yatmaram”.

Şəhərə də həmişə dolu gəlib, boş gedəcək. Gələndə əsas ət gətirər. Çantasından hinduşka qıçları, ət şaqqalarının ucları görsənər. Üstlərində də tənzif.

Rayonda heyvanat şəhərdəki kimi kağız yemir.

Qəzənfər anasının yanında özünü qurd kimi aparırsa, arvadla tək qalanda quzuya dönür. Qurdluğu artistlik, quzuluğu həqiqətdi. Onlar bir-birini necə istəyib, nə cür sevib, bir Allah bilir. Nə bunda, nə onda sevgi törədəsi əlamət sezilmirdi. Əlbəttə, Sələmənin yumru dalı istisnadır. Yumru dal nəzəri cəhətcə sevgini stimullaşdıra bilər. Sevgi təzahürü

olaraq da bu, el adətiylə ancaq gecələr özünü büruzə verir. Saat 3-4 radələrində əvvəl divan-çarpayının nazik nərmədanları cırıldaşır, sonra nəleyinlər şappıltıyla vanna otağına səmtlənir. ...Qısa sevgi “seans”ından sonra yuyunurlar.

Rübabə xala gələn bayramacan unudulur.

 

***

 

Həyatda Qəzənfərgillə bizi birləşdirən vacib dəyərlərdən biri zavodlarla korlanmış təbiət mənzərəsidir. Qəlbinə neft hopmuş təbiət, yarpaqları ancaq yağışdan yaşıla boyanan, iki cüt bir tək xəstə ağacdan ibarətdir.

Payızda ağac qurdları çılpaq budaqlarda sanki turnikdə yellənir.

Zavodlar gecə-gündüz qəlyan kimi tüstülənəcək. Onların dam örtüklərinə düşən işıqlı yağışlar dərhal qonur şəlalələrə çevrilir.

Gözlərimiz önündə boz rəng hakimdir. Binamızın uşaqları elə bozluqla da estetik tərbiyələnir, gələcəyimizin lotularına çevrilirlər.

Təbiət bəlkə ancaq Günəş yağışlar üzərinə qövsi-qüzeh rəsmi çəkəndə şaqraq olur.

Novruzla Qurban olmasa Rübabə xala Bakı adı tutmaz da. Onu “meqapolis”ə qovuşduran bağ özünü “Azərbaycan inqilabçısı” adlandıran babal oğludur.

Rübabə xala buranın ictimai birgəyaşayış qaydalarından baş çıxarammır. Şəhər mənzili onun üçün “kubik Rubik” yerindədir. Burda qapısı olan hər yer kilidlənəcək. Kasalardakı top açarlar tavana xəncər-bıçağa oxşar işıqlar saçar.

Ağzı miniatür Çin kilidləriylə bağlı dolablar açılanda bəxt kimi açılır.

Meqapolisdə kranlarla gəmi kapıtanları kimi rəftar etməlisən.

Bakıya çatar-çatmaz gedəcəyi vaxtı Sələməyə bildirməsi Rübabə xalanın müqəddəs borcudur.

- Uzaq başı iki, ya üç gün sizdəyəm, - qorxa-qorxa deyəcək.

- Arvad, dilimin çüyü çıxıb deməkdən, mədəni ol. Konkret olginən - ya 2 de, ya 3.

- ...Gəldim balamı sevindirim.

- Balon uşaqdu? Bəlkəm yetimxanadadu o?

Rübabə xala bir gün çaşıb gəlinə “Səlimə” deyəsi. Gəlin az qaldı özünü cıra, qoşa barmağını soxub onun gözlərini yerindən çıxarda.

- Sizin kimi kəndçi-kündçülərdi “Səlimə”! “Sələmə”yəm mən!

Rübabə xala:

- Kəndçi-kündçü sənə neyləyib - başına daş salıb? Yoxsa “Sələmə” deyiləndə, ağlın artır?

- Diribaşıq biz!

- Gəlində diribaşlıq nə demək ola?

- ...Feministik!

- Bıy, başıma xeyir!

- Özü də burda “bıy-mıy” salmaginən.

Aradabir gəlinin də nədən ötrüsə bizə düşməyi var. Soğandan-kartofdan ötrü gələr, yoldaşımdan iki saat qopmaz.

- Gətirdiyi qozları göz gərəkdü görə: Ətağa cəddü, kəlbətinlə də sınmır.

- Vay-vay.

- Onda ət baltasını işə salıram. Bəlkəm də camaat elə bilür odun yarıram.

Yoldaşım:

- Neynəsin, müəllimdi, çalışır seçib ucuz şey alsın.

Sələmə:

- Ağəz, boş gəlsün. Ondan qoz istəyən var?

- Beyləqandan bura: atdana-atdana? Olmur, axı.

- ...Ət də nə ət - leş iyi verür. Onsuz özü çıxıb gedən kimi itə-pişiyə atıram.

- Denən, it-pişik kefdədi ki.

- Şor-pendirü də süzmələnə-süzmələnə qoyacaq üstə. Day qozda nə istahat qalar - şırımları-əyriləri şorla dolur.

- Nənəş, qanunnan gələn paya pis deməzlər.

- Nöyçün? Bəgəm mən pisə yaxçı deməlüyəm? Harda yazılıb bu? Yoxsam gicəm mən?

- Necə ola, pay bir sevincdir.

- Ağəz, gül ağzımı açma, eşşək boyda oğulu da ətlə sevindirərlər?

- Bə qoz?..

Bakı həkimi kimi Rübabə xala bir tək mənə inanır. Hər gedəndə də özüylə rayona bir nataraz çanta dava-dərman aparacaq. Xəstəliklərinin ara adlarını bilər: bel ağrısı, ürək çırpıntısı. Bulud görən kimi dizləri topa dönür. Haçan “kürəy”inə qulaq asmışam, ağrıyan yerlərdə tərli plastırlar görmüşəm. Yay-qış ədyal belindən düşməz. Darbalağının düyünlənmiş rezini ətində çökəklər yaradır. İlbəil canı düşür: ora-burasından dadsız piylər sallanır. Özü arıqlasa da, hələlik pudluq qalan

döşlərini qaldırıb - əsl fəhlə işidi bu, fonendoskopu ürək nöqtələrinə təqribi qoyuram. Düz-əməlli bir şey eşitmirəmsə də, yalandan:

- Hm, - eləyirəm. Guya hər şey aydın oldu.

Ayaqlarına baxıram: görüm şişir?

- Dünən ayaqqabı alıram, bu gün ayağıma keçmir.

“Şişir”.

- Kökəlirsən.

- Bu sözü mənə başqaları da deyir. Onda mən onlara üzümün sallaq dərisini göstərirəm.

- Gözdü, üzdü - bunlar qəlbin aynasıdı, bədənin yox.

- Görün, insan eyni vaxtda həm kökələr, həm də arıqlayar?

- Bu dünyada hər şey olur.

- Avam canım.

- Müəllim tibb elmindən hər şeyi bilməli deyil ki.

Tavanımız damcılayanda, arxayınca çətiri açıb, miz arxasındaca başıma tuturam. Siyasi liderlərdən birinin qəzetdəki müsahibəsini oxuyub qurtarmalıyam. Ancaq liderin başı tezliklə islanıb ağırlaşır, qəzet burnunu aşağı dikir.

- Rübabə xala gəlib ha! - mən, gözüm yazıda, işdən qayıdan yoldaşıma sanki şad xəbər verirəm. Onda şərti refleks yaranıb: ayaqqabılı içəri sıçrayıb, çataçat tavana gözünü zilləyir.

- Muştuluq istəyirdin?

Susmuşam.

- İlahi, sənə asi deyiləm, haçanacan bayramlarımız qara gələcək!

- Sss. Nənəmizdi o.

- ...Yediyimiz-içdiyimiz zəhərə dönüb.

- Onsuz sənin də nənən yox, mənim də. Hazır nənədi.

Şam vaxtı, şirin-şirin çörək yediyimiz yerdə, başımız üstündəki elektrik lampası partlayıb söndü. Yoldaşım qorxub diksindi; getdi su içsin. Qayıdanda:

- Gözün aydın, lampa damır, - dedi.

- Sən də muştuluq istəyirsən?

Damcılar miz üzərinə düşən andaca parçalanıb qövslər cızır,

kiçicik fəvvarələr şəklində ətrafa səpələnirdi.

- Keçib daha. Qab gətir, altına qoyaq.

- Xalçalarımız çürüyəcək.

- Əntiqə. Təzələrini alarıq.

- Bu dünyada kaş sənin kimi arsız olaydım.

- Tərbiyənə bərəkallah.

- Ədə, üz gizlədirsən? Bir çıx, oğluyla danışsana!

- ...Sənə “beş”, daha qarğış tökmürsən. Ürəyimə damıb ki, əvəzində Allah bizə oğul da verəcək, hələ qız da.

O, gözlərini gözəl göstərən ümidlərlə mənə baxdı.

Müharibələri insanlar, sülhü Allah törədir.

Allaha bir tək sülhü yaraşdırmaq olar.

Rübabə xala bir gün də mətbəxdə suyu açıq qoyası. Yıxılıb yatıb. Divarlarımızdan şaquli sellər alt mərtəbəyə şığımadı bə. Mətbəximizin bir divarındakı sel Günəşi inikas edib, qarşı sellər üzərinə narıncı-titrək “pəncərə” salırdı. Paralelopipedə bənzər bu dördbucaqlı əksin 1/3 hissəsi bitişik-perpendikulyar divara da düşdüyündən, 90º qatlanmış kimiydi.

Sonralar bu nadir mənzərəyə görə minnətdarlığımı bildirəndə, Rübabə xala mat qalmışdı.

“Meqapolis qonağı” hər gələndə, divarlarlarımızla döşəmə arasındakı düz bucaqlarda qarışqa meyidləri qara-qonur xətlər yaradır. Bu xətlərin üzərində, paraşütlə enibmiş kimi, hörümçəklər gözə dəyir. Tavanda paslı sudan xəritə cızılar; bu xəritədə Afrika ölkələrinə bənzər mənzərələr görərsən. Rəngi qopub düşmüş yerlər ölkə paytaxtları yerindədir.

Dayan, bu kimdi belə? Kimdi qapımızı qıran?

Səsə necə atıldımsa, on barmağımın onu da qapıya çırpılıb, qoca bir fortepiano səsi çıxardı. Dörddəki Qorbaçov sifətli qonşumuz 20 Yanvarın sovet hərbçisi kimi savaş pozasında dayanıb, baxışlarıyla gözümü oyurdu. Mimik əzələləri üzərində çabalayan nifrətində tarixilik sezilirdi. Mən onun sərt-kəsici nəzərlərinə çənəmin əyri-köndələn hərəkətiylə cavab verdim: sel-su bizlik deyil. Nifrət onun gözlərində “kalaşnikov”a çevriləndəsə, vəhşət içində yuxarı cumub, Qəzənfərgilin də qapısına zərblə bir do-re-mi-fa həkk elədim. Rübabə xala - div yuxusunda. Keçdim yumruğa. Yumruq keçmədi. Açarla taqqıldatdım.

Şap-şup, şap-şup... Bu da Rübabə xala. Qırmızı lapar güllü qara yaylığını başında çalma eləyib.

- Bayaqdan qapını...

- ...Birtəhərəm dana. Dərd qurtarandı ki.

- Hm.

- Çöldə durma. Keç içəri.

- Sular bala-bala sizdən bizə şoruldayır, bizdən də dördə...

Karın könlündəki: mən “dörd” demişəm, bu “öldürən” başa düşüb.

- Bə nə, məni öldürən, bax, bu boynumdu, bir də iki kürəyimin arası.

Keçdim mətbəxə: ora göl durub. Konfet kağızları suda rəngli qayıqlar təki üzür. Yan-yana düzülü, az qala əl-ələ tutmuş, zibil dolu sellofan torbalar yarıyacan sudaydılarsa da, yerindən tərpəşmirdilər. Kranın altındakı çanaqdan sallanan, nazik buzlara oxşar zərif bir şəlalə görünüb-itən parıltılarla mətbəxi bəzəyirdi. Bu şəlalə üzərinə düşən şüaları soyuducuya yönəltmişdi. Ağ soyuducu zəfəranıya çalırdı. Tələsik kranı bağlayıb otağa qayıtdım. Rübabə xalanın Araz aşığındandı, Kür topuğundan.

- Ölümüm təzyiqdən olacaq.

Qulağına bağırıram:

- Allah eləməsin!

- Hay?..

Üzüldüm lap. Gölü özü görər. Getdim mən.

Aşağıda “Qorbaçov” üzümə donuz kimi baxırdı.

Əlimi əlimin üstə “kres” qoydum - bitdi bu iş.

- Məhkəməyə verərəm sizi!

- Əccəb edərsən! Mədəni adam bunsuz keçinməz.

Qabaqlar yoldaşım divarlarda nəm görəndə, vaveylası qulaq batırardı. Öyrəşib daha: başımıza əndərilən sulara sakit baxır. Onlara məzəli adlar qoyub - “payız yağışları”, “miniyağışlar”. Hərdən “milçəkyağışı” deyir. Onun divarlarımızda bitən şibyələrlə öyünməyini görəsən. Suların divarlarımızı yumasını bir mənfəət sayır. Deyir, bununla həm də otaqlarda rütubət normada qalır.

Sel mənzərələri evimizdə canlı divar kağızı əvəzidir.

O:

- Allah üzümüzə baxıb ki, hələ uşağımız yoxdur, sətəlcəmdən öləcəkdi.

Mən:

- Allah gözləyir: qoy bunlar qazla-suyla rəftarı öyrənsin. Yoxsa uşaq onun əlində nədi ki.

Yoldaşım ruhlanır, gedir xörək bişirsin.

Uzun divardakı xalçamız il boyu rütubət qoxuyur. Bütün yayı buxarlanırsa da, qurumur. Hərdən onun alt qıraqlarını sıxcalayıram: canından su tez rədd olub getsin. Xalçanın buxarından tavanda yaş bir qövs yaranıb. Pəncərələri taybatay açmağın, otaqlarda yel vurub yengələr oynatmağın da xeyri yox. Ciyərlərimiz göbələk bağlamasa yaxşıdır. Revmatizm dabanbasdı bizi axtarır.

Əslində biz o xalçanı divardan “aboy”dakı keçəl yerləri ört-basdır etmək üçün asmışdıq.

Nəyimiz olmasa da, xalça-palazdan boluq. Toyumuzda hərə bir-ikisini pay verib. Biz də onları qır-qızıl kimi dar günə saxlamışıq.

Sirr açıram, həsirlərimiz də var: onları dürgələyib küncdə dikinə qoymuşuq.

İşə bax, biz ömrü boyu xalı-xalça almamışıq. İndən belə yəqin almarıq da. Alnımıza bu təcrübəni qazanmadan ölüb getmək yazılıb.

Gərək boynuma alım: xalça-palaz, hətta həsir almaq təcrübəsi də insanın həyatda yetkinlik şərtlərindəndir.

Amma çətini ölənəcəndir.

Həyat dramatikləşdikcə, yoldaşım hər sözümə Quran ayəsi kimi inanır. Ən bədbin proqnozlarıma belə ümidlə baxır. Qara yola, qara saata bir gün ona - “Qurban bayramı haçansa gəlib qışa düşsə, otaqlarımız stalaktit və stalaqmitlərlə bəzənəcək”, dedim. O: ”Bu, yaxşıdır, ya pis?” - soruşur. Dilimə birinci ”yaxşı” kəlməsi gəlir. Görürəm, sevinən kimi olur. “Başımızı sellər yuyur, topuqlarımız da suda: biz dastan qəhrəmanları kimi bir şeyik, - bu sözümdən hətta gülən kimi olur. - ...yəni mən qəhrəmanam, sən də mənim yarım”.

Gün gələcək, Rübabə xala evin texnikasıyla maşinist kimi sərrast davranacaq.

Biz Rübabə xalanın sayəsində şər üzərinə cırtqozcasına yeriməmək təcrübəsinə yiyələnirdik.

“Allah göydən hər şeyi görür”.

Mən övlad barəsində yoldaşımı ancaq Allahla aldada bilirəm.

Son macal altımızda rahatdılar, zarafat-zarafat, altıdakı qəzalar birəbeş azalıb. Əvvəllər ana bir göl onların döşəməsində duranda, ona paralel bala bir göl bizdə durardı. Ekologiya sanki getdikcə pozulur, göllər quruyub damcılar səviyyəsinə enirdi. Mən evimizdəki göllərdə çömçəquyruqlar görmüşəm. Hətta böyüməkdə olan balıqlar gözümə dəyib. Bə hanı onlar? Gələcək övladımız indidən təbiətdən məhrum olur. Ona bu döşəmə göllərində balıq tutmaq öyrədəcəkdim. Mağıl uşağın yaddaşında ev gölləri xatirəsi qalardı.

Mən “əfsus”, deyəndə, yoldaşım “hayıf” dedi.

Mətbəximizdə, elə vanna otağında da, divarlar axıb qurumuş sulardan xət-xətdir. Xətlər dərdlərlə süslü sarı simlərə bənzəyir. Bu “sarı sim”lər geosiyasi düşmənçilikləri lakmus kağızı kimi üzə çıxarırdı. Bir dəfə barmağımı qurumuş xətlərə sürtüb, pası yoxladım, hələ bir onu qoxladım da. Beynimə qıyıq kimi sancılan lax yumurta, tüntümüş yağ və tünd çürüntü iyi çay yuxarı mal-heyvan ölüsünün, içalat və kolbasa sexlərinin tullantılarındandı.

Amma hərb səhnəsində düşmənçilik edən xalqlar mədəniyyətlərində bir-birinə dost olmalı idi.

Müharibələrdə bəşəriyyətin sığınacağı vahid sülh məkanı mədəniyyətlərdir.

Bəzən vanna otağının divarlarını yaşılımtıl-gümüşü kif göbələkləri bürüyür. Orda-burda cumbulu qurbağalara bənzər tünd yaşıl şibyələr gözə dəyir. Sevinməyib, neyləyəsən, vanna otağımızın naxışları təbiətdəndi.

Bu kif göbələkləri bəlkə də təbiətin bizə ehtiramıdır.

Yoldaşım şibyələri də, kif göbələklərini də silməz; böyüyür-artırlarsa, canları-ruhları var, qoy yaşasınlar. Qoy evdə uşaq əvəzi canlılar çox olsun.

Biz artıq həkimdən-dərmandan üz döndərib, insaniyyət-mənəviyyat məsələlərindən övlad umurduq. Boş çanaqdı, vururduq dolu çanağa. Tutar qatıq, tutmaz ayran. Düzdü, bunu ən axmaq, başıboş adam da bilər ki, şibyələrin xətrinə dəyməməklə ata-ana olmaq istəyi səhrada balıq sevdasıdır. Lakin hərdən özüm də xurafata qapılır, yoldaşımın ümidlərində həqiqətə bənzər şeylər axtarırdım.

Rübabə xala da içində, Qurban bayramı zaman boyu gəmi kimi irəliləyir. İbrahim peyğəmbər oğlu İsmayılı gah qışda qurban kəsmək istəyib, gah yayda. Axır bu bayram gəzib-gəlib yaya düşəndə, otaqlarımızdakı yağış mənzərələri göydəndüşmə oldu. Yumurta bişirən istilərdə, göydən od ələnən avqustda divarlar yapon kondisionerləri kimi evə sərinlik yayırdı. Yağışın özündən səmərəli olan “sürüşkən” yağış mənzərəsi məni çətir tutmağa vadar etdi. Əl atıb təsadüfən götürdüyüm “Səfillər”dən bir fəsli elə çətir altındaca oxudum. İşə bax, orda da yağış təsviri verilirdi.

 

***

 

Qəzənfər icarəyə götürdüyü “Tofaş”da “taksovat”lıq eləyirsə də, kim hansı işdə çalışdığını soruşsa, “azadlıq hərəkatındayam”, deyəcək. Mitinqlərdə iştirakın təhlükəsiz üsulunu tapıb: sancılıb ağac kimi bir yerdə durmamaq. Polislər küt-sarsaq şeylərdi - ziqzaq şəklində çaşdırıcı hərəkətlər etmək, bacardıqca onları aldatmaq. “Paqon”ları tovlamaq fəzilətdir.

Mitinqlərdə hərəkətlərin xaotikliyi istənilən azadlıq mucahidinin həyatında harmoniya şərtidir.

Zənn edirdimsə də ki, səfehdi bu, bir qonşu kimi, onu ağıllı saymaq borcumdu.

Kütləvi tədbirlərdə kimin qol-qıçı sınsa, Qəzənfər gedib ona baş çəkəcək.

Öz liderindən yerdən göyəcən razıdır. Düzdü, göygöz və keçəl lideri hələ onu üzdən tanımır. Tanıyar, inşallah. Ümidini kəsməyib. Xoşbəxt bir gündə - icazəsiz piket, ya mitinqdə, şikəst olarsa, bəlkə gəlib ona dəydi.

Liderlərin sıravi yoldaşlara baş çəkməsi faktı az deyil.

Mitinqlər ərəfəsində, ya sonra, həyətdə-dükanda rastlaşdıqmı, azadlıq məsələlərindən ayaqüstü söhbətlər edərik. Bu həm də bir ziyalılıq dəbidir. Gündəlik normamız beş-on dəqiqədir.

“Demokratiya pis şey deyil”, - bunu o deyir.

“Azadlığa itirilən vaxt itmir”, - bunu da mən.

Bu cür əndrabadi-hikmətli sözlərdən sonra ayrılırıq.

Qəzənfərin azadlıq mücadiləsi əsasən xəlvəti söhbətlərdən ibarətdir. Gözə dəydisə paqon, dərhal söhbətə son, i otsyuda von.

Mitinqlərdə yediyi kötəklər blokumuzda onu hörmətə mindirib.

Deyir, elə bir il olmaz ki, Milli Dirçəliş günündə “ANS” telekanalı onun gah peysərini, gah da bədəninin sağ yarısını göstərməsin. Sağ qulağı iri planda ekrana çıxır. Mir Şahin onun tüklü peysərini və sağ qulağını populyar edib. Guya bilsəymiş onu çəkəcəklər, başını qırxdırıb mitinqə gedərdi. Bir dəfə çaşıb ondan soruşanda ki, qardaş, bəlkə heç o sənin qulağın deyil, bərk xətrinə dəydi. Əlbəttə, belə çıxırdı ki, mən onun azadlıq hərəkatında xidmətlərinə şəkk edirəm. “Səncə, mən öz qulağımı tanımıram?” - o, sualımın qarşısına sual diyirlətdi. Deməmişkən, qulaq seyvanının yuxarısında qara bir xal var, üstəgəl, o vaxt o, qulağına sarı dərmanlı pambıq tıxayıbmış.

Qəzənfər telekanalın arxivindən həmin kadrların surətini almaq niyyətindədir.

Hərdən də “Tofaş”dan düşüb, qabağından gündə yüz yol vızzadan keçdiyi, bir gün vəzifədə oturacağı Hökumət Evinin divarlarına əlini sürtər.

 

***

 

Odey, Rübabə xala gəlir! Qaz yerişi balkondanca tanınır. Sabah toyumuzdur. Həmişəki kimi də, hədiyyəsi - ət. Çantasından üstü tənziflə örtülü qoyun şaqqasının dizi çölə çıxırdı.

Qurban ətinin effekti bir gündən artıq sürmədi.

Qurbanın müharibə yatırma gücü az imiş.

Gəlinin “qiryət”i bu dəfə də qaynanasının darbalağını həzm etmədi.

...İnsan didişmələri hardasa pişik boğuşmalarını xatırladır.

Savaş bayrağı kimi də Rübabə xalanın göy darbalağı teldən asılıb. Gilavar hərdən onu yellədir, axşam Günəşində kölgəsi eyvana düşüb tez də keçir.

Səhəri, hamı çəkilib işə gedəndə, Rübabə xala eyvandan yoldaşımı harayladı: həkim evdədi?

Həməncə onlara qalxıram. Bir dayan, sağ yanaqdakı bu göy ləkə nədi? Nə olacaq, dünən gəlini ona oğlan kimi kəllə atıb. Birdən uşaq kimi ağlamağa başladı.

“Mənə deyən gərək, burda nə itin azıb. Bir də qələt edərəm...”

“Başa düşmədim”.

“...Səndən çox yaxşılıqlar görmüşəm”.

“Nə? Hansı?”

“Halal elə”.

“Əşi, yaxşı görək”.

Günortadan keçmiş Rübabə xalanın, yan basa-basa, avtobus ayağına getdiyini gördüm. Söykənəcəkdən bədənimi az qala yarıyacan çıxarıb, ona əl edə-edə qaldım. Arvad dönüb geri baxmağı fərz etmədi də.

Çətini ölənəcəndi.

- Vay səni, arvad darbalağını unudub, - fikir verməmişdim, bunu dalı qatdan yoldaşım dedi.

Göy ipdən asılı yaşıl darbalaq “Xəbərçi” proqramınacan yoxa çıxdı.

Ertəsi gün mən Rübabə xalanın bu “yadigar”ını binamızın böyründəki zibil çənində bir qıçından sallanan gördüm.

 

7.I.-23.IV.2010-cu il

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5