Nurlanə Avşar

Mənim Bölgəm

h e k a y ə 

          Yeni dərs ilinin başlanmasından 5 gün ötürdü. Bakının Zabrat qəsəbəsindəki 71 nömrəli tam orta məktəbin 9-cu sinfinin on altı  şagirdi öz siniflərində müəllimlərinin gəlməsini gözləyirdilər. Birdən qapı açıldı və nəhayət, bayaqdan uşaqların gözlədiyi Fərhad müəllim içəri girdi. O, üzünü şagirdlərinə tutaraq mülayim tərzdə;

- Salam, sabahınız xeyir olsun uşaqlar, dedi.

-Salam, müəllim.

Uşaqlar da müəllimlərini eyni mehribanlıqla salamladılar.

Fərhad Ədəbiyyat müəllimi idi. O, bu məktəbdə, dərs dediyi iki il ərzində  şagirdlərinə  həm tədris etdiyi fənni,  həm də özünü sevdirmiş, bir müəllim kimi onların hörmətini qazanmağı bacarmışdı.

- Oturun.

Uşaqlar yerlərinə oturdular.

-Necəsiniz, uşaqlar? deyə Fərhad üzünü yenidən şagirdlərinə tutdu:

- Yaxşıyıq, müəllim.

Uşaqlar bir ağızdan cavab verdi.

-Siz necəsiniz, müəllim? - Aydın adlı bir şagird soruşdu.

-Səni görənə qədər yaxşı idi.

Deyə Razi adlı başqa bir şagird parta yoldaşına söz atdı. O saatda uşaqların hamısı qəh-qəhə çəkib gülməyə başladılar.

-Bəsdirin! - Aydın əsəbləşdi.

 -Sakit olun, uşaqlar. - Fərhad müəllim məsələyə müdaxilə etdi. Sonra da sınayıcı nəzərlərlə şagirdlərinə baxaraq,

-Hə, deyin görüm nə elədiniz? Dünən sizə “Mənim bölgəm” adlı bir mövzu haqda hekayə yazmağı tapşırmışdım. Hamınız yaşadığınız bölgə haqqında hekayə yazacaq, həmin hekayəni də bu gün lövhə qarşısında ucadan oxuyacaqdınız. Nə oldu? Yazdınız?

-Bəli, müəllim. - Uşaqlar bayaqkı təkin yenə bir ağızdan dilləndi.

-Nə gözəl! Ümid edirəm ki, yazını yazarkən internetin köməyindən istifadə etməmisiniz?

-Xeyr, müəllim.- Uşaqların cavabı qəti oldu.

- Əla! - Fərhad razılığını bildirdi. Sonra isə, - Unutmayın ki, insan beyni internetdən daha üstündür, - deyib, əminliklə əlavə etdi.

- Kim birinci hekayəsini oxumaq istəyir?

- Mən! – Cavahir adlı bir şagird hamıdan əvvəl əlini qaldırdı.

 -Yaxşı, gəl. - Fərhad başıyla işarə etdi.

Cəvahir ayağa qalxıb iti addımlarla lövhənin qarşısına gələrək bayaqdan bəri əlində hazır tutduğu A4 vərəqindən yazmış olduğu hekayəsini oxumağa başladı.

- Mən heç yaşamadığım, haqqında yalnız böyüklərdən, xüsusən də babamdan eşitdiyim, yazın əvvəllərinədək də görmədiyim, gördüyüm zaman isə düşdüyü vəziyyətdən ötrü dərin kədər hissi keçirdiyim Qarabağ bölgəsindən, daha dəqiq desəm Ağdamın illərlə düşmən tapdağı altında qalmış, adını daşıdığım Cəvahirli kəndindənəm.

Cəvahirin bu an gözləri doldu. Sonra o özünü toparlayıb yenidən davam etdi.

- Ağdam rayonu füsunkar təbiətli torpağı olan Qarabağın mərkəzində, Qarabağ dağ silsiləsinin Şimal- Şərq ətəklərində, Kür-Araz ovalığının qərbində yerləşir. Aran Qarabağ ərazisi ilə Dağlıq Qarabağ ərazisinin birləşdiyi ərazidə yerləşən rayonumuz 8  avqust 1930-cu ildə yaradılıb , lakin    XX  əsrin 50-ci illərindən başlayaraq rayon ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqat işləri zamanı Ağdam ərazisinin qədim insanların yaşayış məskənlərindən biri olduğu məlum olub, buna görə də bəzi mənbələrdə şəhərin  1741, bəzi mənbələrdə isə 1752-ci ildə salındığı deyilir, rayonumuzun adının mənası ilə bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürülür, birinci fikir budur ki, “Ağdam” sözünün mənası qədim türk dilində “kiçik qala” deməkdir, belə ki, uzaq keçmişdə orada yaşayan qədim türk  qəbilələri özlərini müdafiə etmək üçün kiçik qalalar tikirmişlər, ikinci fikir isə budur ki,  XVIII əsrin  I yarısında Qarabağ xanlığınının yaradıcısı Pənahəli xan özünə ağ daşdan imarət tikdirir, həmin imarəti uzaqdan görən əhali də onu Ağdam adlandırır. Bəli, Ağdam sözünün bir mənası da “Günəş şüaları ilə nurlanmış ağ ev” deməkdir. Rayonumuz Ağcabədi, Bərdə, Tərtər, Ağdərə və Əsgəran rayonu ilə qonşudur. Rayonun mərkəzi olan Ağdam şəhəri Bakıdan 362 kilometr məsafədə Qarqar çayından 3 kilometr aralıda Qarabağ düzünün Cnub-Qərbindədir. Babamın dediyinə görə rayonumuzda işğaldan əvvəl dəzgah avadanlıqları, xalça fabriki, taxıl məhsulları, tikinti materialları, ət kombinatı, 2 dəmir yolu vağzalı, aeroport, avtomobillərin texniki xidmət stansiyaları, həmçinin, Üzeyir Hacıbəyov adına musiqi texnikumu, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev adına Ağdam Dövlət Dram Teatrı, eləcə də, on iki sənayi müəssisəsi, 74 məktəb, 271 mədəniyyət evi, 67 idarə və 99 klub fəaliyyət göstərib. Ərazisindən iki böyük çayın - Xaçın və Qarqar çayının da keçdiyi rayonumuzun relyefi əsasən düzənlik, qismən dağlıqdır. Sahəsi min yüz əlli kvadrat kilometr olan rayonumuz bir şəhər, 2 qəsəbə və 123 kənddən ibarətdir. Bizim Cəvahirli kəndi də onlardan biridir.

Cəvahir kəndlərinin adını çəkəndə yenə kövrəldi.

- Göytəpə kəndi inzibati ərazisinə daxil olan kəndimiz Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində yerləşir. Kəndimizin Cəvahirli adlandırılması isə yenə, babamın dediyinə görə, kəndin torpağının  Qarabağ xanı İbrahim xəlilin arvadı Cəvahir xanıma məxsus olması ilə, daha dəqiq desək, torpaqların 1825-ci ildə mülk kimi ona bağışlanması ilə bağlıdır. Mənim adımı da kəndə olan həsrətinə görə babam qoyub. Canım babam, -  qız udqunub sözünə davam etdi.

-Mənə, “səni hər səsləyəndə doğulub böyüdüyüm,  havasını udub, suyunu içdiyim kəndim yadıma düşür” deyərdi. Bəli, babam da, atamda orada doğulub böyüyüb. 1994-cü ilin aprel ayının 4-ü, yəni kəndimiz işğal olunmamışdan 21 gün əvvələ qədər də orada yaşayıblar. Kəndimizin necə işğal olunduğuna gəldikdə isə 1988-ci ildən etibarən erməni separatçı hakimiyyəti xarici qüvvələrin də köməyi ilə soydaşlarımızı əslində özümüzün olan İrəvandan və Dağlıq  Qarabağ torpaqlarından qovmağa başlayır.  Qarabağın, eləcə də Ağdamın və kəndimizin də qara günləri o vaxtdan başlayır, həmin ildən bütün Qarabağ bölgəsi olduğu kimi Ağdam da intensiv hücumlara məruz qalır. O vaxt babam kənddə yük maşını sürücüsü, atam isə rayonda çörək muzeyində işləyirmiş. ndb ölkələrində birinci, dünyada ikinci olan yeganə çörək muzeyindəki eksponatlar arasında daşlaşmış qədim taxıl nümunələri, nadir dənli bitki növləri taxılçılığın inkişafına aid müxtəlif kitablar və əkinçilik alətləri olub. 1983-cü ilin noyabr ayında fəaliyyətə başlayan çörək muzeyinin fəaliyyətinə 1992-ci ilin avqust ayının 12-si ermənilərin atdığı mərmi nəticəsində son qoyulur və muzeydəki 1500 eksponat yanaraq məhv olur. Atam Ağdamın müdafiəsi uğrunda yaradılmış könüllü batalyonlardan birinə qoşulur. Babam isə yaşlı olduğu üçün gedə bilmir. Beş illik mübarizədən sonra vahid ordu komandanlığının olmaması və silah-sursatın az olması bütün Qarabağ torpaqlarının 1993-cü ilin iyul ayının 23-də də Ağdamın işğalı ilə nəticələnir. Bu müddət ərzində rayonumuzun müdafiəsi uğrunda gedən döyüşlərdə 6570 nəfər qəhrəmancasına şəhid olub. Kəndimiz isə 1994-cü ilin aprel ayının 25-də işğal olunur,  babam həmin vaxta qədər  kənddə qalır. O, uzun müddət getmək istəməsə də kəndimizin də işğal olunacağını başa düşüb, nənəmin və atamın da  təkidi ilə kənddən çıxıb, Bakıya gəlirlər və həmin vaxtdan da mənim də doğulub böyüdüyüm, qışda  soyuğundan donduğumuz, yayda istisinə yandığımız dəmir vaqonda yaşamağa başlayırlar. Babam ağlım kəsəndən mənə ağlaya-ağlaya kəndimizdən danışar,  ora aid  şeirlər yazar, yazdığı  şeirləri deyər,  mən isə göz yaşları içində onu dinləyər, gözəl kəndimizi xəyalımda canlandırar, özümü orada təsəvvür edərdim. O, həmişə “bircə dəfə kəndimizi görüm, sonra ölsəm də üzülmərəm, amma kəndimizi görməsəm, bu dünyadan gözlərim açıq gedərəm”  deyərdi. Nəhayət, 2020-ci  ilin noyabr ayının iyirmisində bütün Qarabağ torpaqları kimi  Ağdam rayonu da işğaldan azad olundu. Babamın sevinci yerə-göyə sığmırdı,   hamı kimi o da  səbrsizliklə kəndimizi  görəcəyi günü  gözləyirdi.   ora bir də bu il yazın əvvəllərində gedə bildik, gördüklərimiz isə hamımızı dəhşətə gətirdi. Yağı düşmən işğal etdiyi bütün Qarabağ torpaqlarında olduğu kimi rayonumuzda da daşı daş üstündə qoymamış, bir vaxtlar Qafqazın Hiroşiması adlandırılan Ağdamı, sözün həqiqi mənasında, ruhlar şəhərinə, gözəl Cəvahirli kəndini  isə viranəyə   çevirmişdi. ənə ən pis təsir edən isə qəbristanlıqların halı idi; bəzi qəbir daşları qismən uçurulmuş, bəziləri isə tamamilə dağıdılmışdı. Sonra babamın və atamın vaxtı ilə yaşadığı evə getdik,  babam evin halını görən kimi hönkürtü  ilə ağlamağa başladı.Oonun illər əvvəl min bir  əziyyətlə qurub, yaratdığı evdən indi əsər əlamət qalmamış,  hər yer kimi düşmən babamın evini də tanınmaz hala salmışdı. Birdən gözlənilməz bir şey oldu,  babam kökündən qopmuş ağac kimi yerə yıxıldı. Biz əvvəlcə nə olduğunu başa düşmədik, ancaq sonra hər şey aydın oldu. Yazıq babamın ürəyi illər əvvəl abad qoyub getdiyi Ağdamın xarabazara çevrilmiş görüntüsünə kədərlənməsindənmi, yoxsa hər zaman həsrətini çəkdiyi kəndini nəhayət görməyinin sevincindənmi, bilmədik,  dayanmışdı.

Bu an Cəvahir kimi Fərhad müəllim ilə  şagirdlərin də gözləri yaşardı. Bəli, onun dediyi olmuş, kəndini bir dəfə görüb ölmüşdü. Biz onu orada uçulub-dağılmış qəbristanlıqdaca  dəfn edib, ağlaya-ağlaya Bakıya qayıtdıq.

Cəvahir bununla da   hekayəsini yekunlaşdırdı. Bayaqdan sükut içində dayanmış  Fərhad müəllimlə digər şagirdlər isə yaşayıb görmədiyi rayonlarını, haqqında yalnız babasından eşitdiyi kəndlərini bu cür gözəl təsvir edən qızı gurultu ilə alqışlamağa başladılar. Cəvahir isə gözlərində kədər, üzündə utancaq bir ifadə ilə onlara təşəkkür edərək sakitcə keçib  yerinə oturdu,  sonra isə uşaqlar növbə ilə öz bölgələri haqqında yazdıqları hekayələri oxumağa başladılar.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5