Guntay Gencalp. Bir roman üzərinə düşüncələr (Nəcib Məhvuz, "Dilənçi") Ədəbi Təndiq

  • 13-06-2015 10:52
  • 55016 baxış
  • şərh
  • ,

Guntay Gencalp. Bir roman üzərinə düşüncələr (Nəcib Məhvuz, "Dilənçi")

 

Nobél ödülü alan misirli yazar Necib Mehfuzun “Dilençi” adlı romanını bitirdim. Roman üzerine teessüratımı yazıram. “Dilénçı” romanı Misir timsalında géri qalmış ölkeleri, özellikle müselman ölkeleri aydınlarının bedbextliklerini, felaketlerini açıqlamaqdadır. Diri qaldıqları teqdirde genclikde inqilabçı, orta yaşlarda mühafizekar ve qoca vaxtlarında vicdan ezabına ve héçliye uğrayan nesil haqqında qorxunc romandır. Yaşlandıqca genclikdeki idéallarını mesxere éden, ayrıca, heyatdan bézmiş olan bir quşaq. Bu bézginlik onları exlaqsızlığa ve sonra da irfana sürüklemekdedir. Genclikdeki idéallarını mesxere éden bir aydının yaşantısından bir tesvirdir. Psikolojik çöküntüye getirib çıxaran kéçmişinden iyrenme tablosu sergilenmekdedir.
Romanda üç siyasi genc arxadaşın heyatı açıqlanır. Biri siyasi éylem yaparken yaxalanmış ve dışarıda qalan diger iki dostun yaxalanıb yaxalanmamaları tutuqlanan “Osman” adlı gencin étiraflarından asılıdır. Osman bütün işkencelere dayanaraq arxadaşlarını satmır. Lakin dışarıda serbest yaşayan diger iki sosialist arxadaş zindanda işkence altında olan Osmandan daha çox psikolojik bunalım içindedirler. İçlerini qorxunc sorular gemirmekdedir. Hansı millet üçün bu ezablara qatlaşmalıyıq? Aşırı cehalet bataqlığında qerq olmuş bir tolum üçün heyatı feda étmeye deyermi? Gérçekden böyle bir toplumun deyişme imkanı ola bilermi? Dışarda serbest yaşayan ve yaxşı da para qazanan Mustafa ve romanın esas sureti olan Ömerin qafalarında bu sorular dolaşmaqdadır. Cavab vére bilmedikleri sorular onları ve özellikle baş suret olan Ömeri ümidsizliklere sürükleyir. Bu ümidsizlik onun ailesine de zerer vérmekdedir. Qadını ve çocuqları ile gét-géde münasibetleri deyişmeye başlayır. Gencliyinde şair olan Ömer şéiri de buraxmış ve genc qızının şéir yazmasına ikrahla yanaşır. Öz gencliyine aid héç bir hadisenin ailesinde davam étmesini istemir. “Burnuma qorxunc qoxular gelir. Heyatda örneyi ile qarşılaşılamayacaq qoxu. Kendi ruhumdan burnuma sıçrayan qoxu. Bu qoxu içimdeki yıxılışların xebercisidir” déyen Ömer ruh halının her gün bir az daha qaranlığa gömüldüyünün bilincindedir. Hiss étdiyi bu qoxu da böyük çöküşün ilk xeberçisidir. Romanın baş suretlerinden biri olan Mustafa bilim ve şéir qonusunda yéni fikirlerini açıqlarken bu şekilde düşünmekdedir: “İdéallardan géri dönüş ve qaçışlar hep gücsüslük ve iradesizlikle ortaya çıxar. Bilim şéirin sahesini çox daratlmışdır. Élmde hem şéirin lezzeti, hem dinin neşesi ve hem de felsefenin zövqü vardır. Élm, senet dünyasını o qeder daraltmış ki, senet üçün delqeklikden başqa bir yol qalmamışdır.” Bu düşünceler karaktérlerin dünyagörüşünde ortaya çıxan şübhelerin oyanışını bildirmekdedir. Kéçmişden, senetden intiqam almaq üçün şekillenmekde olan bu fikirler xestelenmeye üz tutmuş ruh hallarının göstericisidir. Yéni düşücelere açılan karaktérlerin dünyagörüşleri azadlıq haqqında da deyişik qenaete vararlar. Azadlıq sadece uğrunda mücadile édilecek bir istek déyildir. Onlara göre azadca édilen bir iş öz nefsinde azdlıq anlayışı ve gücünü daşımaqdadır ve bu bir senetdir. Yeni azadlıq belli bir işle zövq alaraq uğraşmaqdır. Qarın ve şehvet éhtiyaclarının ötesinde insan başqa bir éhtiyac da hiss étdiyinde o, “azadlıq nedir?” sualına yaşamın içinde cavab vérmekdedir ve ruhun azadlığı da bu évreden sonra başlar. 
Eski röyalardan ferar étmek üçün aile bağları da sarsılmağa başlar. Romanın esas karaktéri olan Ömerin ayağı barlara açılar. Meşhur bir vekil olduğundan bar sahiblerinin ona téz-téz işi düşer. Bu üzden ona gözel qadınlar hazırlayaraq yanlarında tutmaq isterler. Ömer de yıxılmış ruh halı ve çökmüş psikolojisi ile heyatın bu qatını da yaşamaq ister. Böylece her gécesini bir qadınla sabahlar. Ailesini unudub bar qadınlarına aşıq olar. Lakin bu éşqin ömrü bir néçe géceden artıq olmaz, yéni qadınlar heyatına girer. Gécelediyi qadınların ona gérçekden aşiq olmaları da héç bir önem daşımaz. Psikolojik sarsıntıları bir çox şéyleri unutdurar. Yalnız héç bir zövq onun kéçmişini unutduramaz, tek isteyi kéçmişini ve kéçmişe aid ne varsa hamısını unutmaqdır. Heyatdan zövq almaq güdüsü güclendikce kéçmişinden uzaqlaşmaq hissi de bir o qeder artar. “Heyatın zövqünü bu qeder hiss étmemişdim, bu üzden héç bir şéyi önemsemirem” déye düşünen Ömerin görüşleri exlaqsızlıq bataqlığında süretle deyişmeye başlar. Ömere aşiq olan bir bar qızı tekrar onu şéir yazmağa heveslendirer. “Şéir gözeldir, lakin en gözel olan şairane yaşamaqdır” déyen Ömer qızın şéir telebini géri çévirer. Psikolojik sarsıntılarının önüne kéçmek üçün tekrar şéire dönmek istese de, artıq şéire qovuşma énérjisinin yox olduğunu sézer. Böylece çöküşünün bilincine varmağa başlar. Éşqin davamı yoxdur. Cinsi zövqün ömrü qısadır ve éşqsiz cinsi zövq psikolojik sarsıntıları daha da derinleşdirir. “Arxamda ümidsizlikden de daha acı olan tecrübelerim var” déyen Ömer bir yérde yatdığı fahişelere öz ruhsal gerginliyini étiraf éder. Özünü teleye düşmüş sıçan kimi hiss éden karaktérler “Sıçan ne qeder pislik olsa da, onu telede görmek çox kederlidir” déye sıçan kimi teleye düşdüklerini beyan éderler. Ancaq neyin telesine? Bir qaranlıq tarixin, törelerin, geleneklerin telesi. Zindanda 20 il hebs heyatı yaşadıqdan sonra serbet buraxılan Osman da onlara qatılar. Onlar serbest yaşamalarını Osmanın işkence altında olsa da, arxadaşlarını satmamasına borcludurlar ve bunun bilincindedirler. Zindandan yénice çıxmış Osman qorxunc bir şéye tanıq olar. Dışarıda azadca yaşayan arxadaşları daha çox çökmüşler. Ömrünün en gözel günlerini zindanda işkenceler altında kéçirse de, Osman psikolijik olaraq çökmemişdir. Lakin Osmanın da yaralı bir yéri var. “Zindanda bizi işkence éden insanların çoxu uğruna mücadile étdiyimiz aşağı tebeqenin çocuqlarıdır” dédiyinde Ömerin dünyasına başqa bir zerbe vurulur. Ömer psikolijik çöküşünün son merhelesine yaxınlaşdıqca “kéçmişimi unutduracaq bir şéyi bulamayacağımdan qorxuram” déyir. Ömerin psikolojik çöküşü davam éder ve ailesine géri dönse de, héç bir şéy xatırlaya bilmez. Qızına diqqetle baxır. Qızının bedeninin bir başqasına aid olduğunu görür. Başı özünün olsa da, beden bir başqasınındır. Öylece gözleri önünde söhbet sırasında en yaxın dostlarının başları deyişir. Beden birine, baş başqasına aid olur. Artıq alqı gücünü, sézme qabiliyetini itiren Ömer delilik merhelesine kéçir. 
 

Qiymət 5/5 (100%) (1 səs)
 

Nobél ödülü alan misirli yazar Necib Mehfuzun “Dilençi&rd">

Digər xəbərlər

"Dekameron"dan bir parça

Xəyal Aslan. ESSE

Rafiq Hunaltay. Qustav Le Bon-dan 21 hikmet

Pargiter 1962:2

Məhəmməd Salur. Müqayisəli Frazelogiya

Şərhlər