Nazim Kərimov

DON KİXOT VƏ ZİBİLÇİLƏR

Azərbaycan türkcəsindəki  “darıxmaq” sözünün  Anadolu türkcəsində qarşılığı “sıxılmak”dır (daha dəqiq söyləsək , “sıkılmak”dır ). Hər halda  diqqət etmisiniz : bu iki sözün kökləri ( “dar” və  “sıx” ) bir-birinə kifayət qədər yaxındır, amma iddia etmək  olmaz ki, bu sözlər eyni anlamı verir. Fikrimcə,  “dar” sözü müəyyən mənada şəxsi xarakter daşıyan bir durumu ifadə edir və belə görünür ki, zaman qavramı ilə  əlaqədardır, “ sıx “ sözünün anlamında isə bir  universallıq gözə çarpır və  belə anlaşılır ki, bu söz daha çox məkan məfhumu  ilə  bağlıdır.

Aşağıda təsvir etdiyim olay Türkiyənin Mərsin şəhərində qış aylarının birində baş verib. Ömrümün bir neçə ili bu şəhərdə keçib və  hələ də bu şəhərdə yaşayıram. Qəriblikdə tək başına yaşayan adamın durumu ürəkaçan hesab edilə bilməz. İş günlərini ( həftənin beş gününü ) yaxşı-pis birtəhər yola vermək olur. Şənbə   və bazar günlər isə saqqiz kimi uzandıqca uzanır və bitmək  bilmir.  Bu iki istirahət gününü başa vurub bazar ertəsi işə qayıdanda danışmaqda çətinlik çəkirsən və bu, ilk anda səni hətta bir az həyəcanlandırır. Sonra xatirlayırsan ki ,  iki gündür  bir kimsə ilə bir kəlmə də kəsməmisən , kimsə sənə telefon açmamış və sən kimsəni telefon ilə aramamısan - qısacası,  ağzını açmamısan və  həyəcanın keçir.

Həftənin son iki günü yuxarıda təsvir etdiyim o üzücü  monotonluğu, az da  olsa, aradan qaldırmaq üçün axşam saat yeddidən sonra  sitədən ( sitə - bir neçə binadan ibarət  ətrafı hasarlanmış yaşayış kompleksidir ) kənarda 10 dəqiqəlik məsafədə yerləşən  internet salona baş çəkirəm və burada iki saata yaxın bir müddət ərzində müxtəlif informasiya saytlarına baxıram . İnternet salonda  olduğum müddət ərzində iki-üç dəfə siqaret çəkmək üçün  həyətə çıxıram və siqaret çəkə-çəkə ətrafda baş verənləri  də seyr edirəm .  Bu , artıq bir neçə ildir  ki  eyni şəkildə davam edir. O ətrafda işlə məşğul olan , boş - boş dolaşan , vaxtını keçirən  və s.       adamların , demək olar ki, hamısı ilə tanışam və hətta şəhərin başqa yerlərində belə onlarla rastlaşanda, mehribanlıqla görüşürük . İnternet salon  bir neçə binanın ortaq ərazisində yerləşir  və bu binalarda yaşayanlar üçün  nəzərdə  tutulmuş sayı  10-a çatan plastik zibil qutuları da bu ərazidədir. Qara  və yaşıl rənglə boyanmış bu zibil qutularının həcmi  kifayət qədər böyükdür : hündürlükləri də orta boylu adamın sinəsinə qədər çatır. Zibildaşıyan maşınların qutuları nə zaman boşaltdığını bilmirəm , amma mən internet salona gələndə bu qutular artıq ağzına qədər dolmuş olur.  Zibil qutularından  dəmir və kağız parçalarının , sellafan paketlərin , müxtəlif ölçülü məftillərin , plastik qabların , hər cür əskilərin və s. , ağla gələn və    gəlməyən  artıqların  yiğilması , çeşidlənməsi və satılması  Türkiyədə bir peşə hesab edilə  biləcək məşğuliyyətlərdəndir. Bu işdə çalışanlara “ çöpçü “ adını veriblər. Bu çöpçülər şəhərdəki bütün zibil qutularını nüfuz dairələrinə görə bölüblər və bir çöpçü heç bir zaman digərinin zibil qutularına gözünün ucu ilə belə baxmaz.

İnternet salonun  qarşısındakı zibil qutuları iki çöpçünün nəzarətindədir. Hər ikisinin yaşları 45-50 arası olar. Onlarla  internet salonun həyətində siqaret çəkərkən tanış olmuşam : bir -  iki dəfə yaxınlaşıb məndən siqaret istədilər . Sonralar salamlaşmağa başladıq və hərdən də bir-iki kəlmə danışırıq.  Çox zəhmətkeş adamlardır. 30-35 dəqiqə ərzində üzərində “ Çevrəmizi təmiz tutalım ”, “ Atəş atmayınız ” , “ İlan (qeyd: elan ) yapıştırmak yasaktır ” cümlələri və   “ Məzitli bələdiyəsi ”  ifadəsi yazılmış zibil qutularını ələk-vələk edirlər  və  özlərinə lazım olan şeyləri seçib götürürlər. Onların zibil qutuları arasındakı hərəkətləri o qədər avtomatlaşıb ki , baxan adama elə gəlir ki, möhtəşəm bir rəqsi seyr edir. Birinin adı Məhməd, digərinin adı isə Atilladır. Məhməd şişman və qısaboylu, Atilla uzun və arıq bir adamdır. Köhnə adətimdən əl çəkə bilməyib, yenə də onların hər birinə bir ləqəb qoymuşam: öz-özlüyümdə şişman Məhmədə Sanço Panso , uzun Atillaya isə Don Kixot deyirəm.  Bir dəfə Atilladan adının mənasını xəbər aldım, bilmədi – gözlərini döyüb üzümə baxdı. Sanço Panso  danışmağı  bir qədər çox sevəndi . Don Kixotdan isə  sözü kəlbətinlə çıxara bilməzsən. İl yarıma , iki ilə yaxın bir müddət ərzində demək olar ki , hər həftə  sonları internet salonun  həyətində onlarla bir - iki kəlməlik danışıqlarımız olurdu. Onlar ayırdıqları zibilləri bizim  “ lyulkalı motosiklet “ dediyimiz motosikletin arxasına  qoşduqları  təkərləri olan qəfəsə yiğırdılar.  Bu qəfəsin həcmi motosikletin həcmindən bəlkə  də  8-9 dəfə böyük idi .

Sözün düzü,  bu adamlar haqqında başqa bir şey bilmirəm . Sadəcə bir dəfə Atilla ağzından qaçırdı ki , zamanında çox uzun müddət qəssab işləyib və bir neçə ildir zibil işi ilə məşğuldur. “ Qəssablığı niyə atdın ? ” deyə soruşdum. Cavabında “ kəsdiyim heyvanların gözlərinin ifadəsi yuxularımı qarışdırmışdı ” söylədi . Dəqiq olmasa da , nə isə buna bənzər bir şey dedi .

Sonra birdən-birə nə baş verdisə , bu adamlar  iki  həftə   gözümə dəymədilər. Düşündüm ki , yəqin başqa zamanda gəlirlər və mən bu səbəbdən onlarla rastlaşmıram.

Buralarda bir mağaza var – adına “ Əyyub-qida “ deyirlər. Hərdən oradan təndir çörəyi alıram. Üçüncü həftənin ortasında  işdən sonra bu mağazanın garşısında Məhmədlə rastlaşdım .  Görüşdük . Üzü tüklü idi , gözlərindən də kədər tökülürdü .  Hal-əhvalını  soruşdum .  Dedi ki , “ Sorma, abi. Atilla yoka çıkmış ”.  Aramızda qısa bir dialoq  keçdi :

- Nasıl olmuş da yoka çıkmış ?

- Bilməm ki,  abi.

Bir müddət susdu . Danışmağa həvəsi olan adama heç bənzəmirdi . Sonra anlatdı    ki ,  12 - 13 gün öncə  axşam saat  10-a yaxın topladıqları  zibili depoya boşaltmaq uçun gedirlərmiş . Bir dükanın qarşısında Məhməd siqaret almaq üçün motosikletden enir və dükana girir. Dükandan çıxanda nə Atilla orada imiş , nə də motosiklet . O gündən bu günə qədər  də Atillanı  görən olmayıb . Bir yağlı əppək olub göyə çəkilib. İndi də bütün qohum - əqrəba , dost – tanış , polis , karakol , jandarma , yer – göy , qısacası , imkanı çatan kim və nə varsa , hamı  Atillanı axtarmaqla məşğuldu . 

Soruşdum ki , bəs heç olmasa , motosikleti  tapmışlarmi? Dedi ki, tapmayıblar və əlavə etdi ki , o gün bəxtləri gətiribmiş  -  motosikletin arxasındakı qəfəs  ağzına qədər zibillə dolu olub və zibildən də bir xəbər yoxdur. Məhmədə “ Keçmiş olsun ” dedim və ayrıldıq. Və təbii ki , bu hadisəyə də çox təəssüfləndim . Həmənhəftənin sonunda   işim çox olduğundan internet  salona  da baş çəkmədim və belə görünür ki, bu hadisəni də unutdum . Onsuz da öz  dərdimiz bizə yetir . 

O biri  həftənin sonu yenə də internet salona  baş çəkmək üçün evdən çıxdım . Salona  çatmağa 20-30 metr qalmış ilk olaraq gözümə dəyən zibil qutularının yanındakı mənə tanış olmayan  zibil qəfəsi və manivelaya bənzər silueti ilə Don Kixot oldu. Nə gizlədim : ürəyimə bir rahatlıq gəldi ki, Allaha şükürlər olsun , Don Kixot tapılıb. Son həftələrdə bu qədər sevindiyim də olmamışdı yəqin . Onlara yaxınlaşdım . İkisi də mənimlə çox mehriban və heç bir şey baş verməmiş kimi  görüşdülər. Belə başa düşdüm ki ,  Məhməd Atillaya mənim onun üçün çox üzüldüyümü  söyləyib . Onlardan  bir şey soruşmadan internet salona daxil oldum .  Beş - on dəqiqə orada oturdum . Səbrim tutmadı . Həyətə çıxdım və bir siqaret yandırdım .  Məhməd də işini buraxıb mənə yaxınlaşdı . Təbii ki , ondan bu olayın necə baş verdiyini soruşdum . Söylədi ki , nə baş verdiyini o da tam anlamış deyil . Amma Atillanı Qars - İğdır yolundajandarmalarsaxlayıblar  və yenidən Mərsinə  geri göndəriblər.

Baş vermiş bu olayın detallarını öyrənmək  bir aya yaxın zaman aldı . Həftə sonları Məhmədə verdiyim suallar  və aldığım cavablar olayı  az və ya çox dərəcədə bərpa etməyə yardımçı oldu .

Məhməddən öyrəndiklərimin qısa məzmunu aşağıdakı kimidir : Atilla Məhmədin  dükandan çıxmasını bir - iki dəqiqə gözləyib və sonra  şəhərdən çıxıb Antalya istiqamətində yola düşüb . Antalyada nə qədər qaldığı bilinmir, amma sonra yenidən Mərsinə qayıdıb . Mərsinin girişində  fikrini   dəyişib . Sonra Qazi Antepə , oradan Şanlı Urfaya sürüb motosikleti . Diyarbəkirdə olduğunu da xatırlayır. Getdiyi yerlər arasında bir neçə dəfə Sivasın, Malatyanın  və  Ərzurumun  adlarını da        çəkib . Adlarını çəkdiyim şəhərləri  bu cür sıralamaq asan bir məsələdir, amma onu da söyləyim ki , həqiqətdə bu şəhərlər arasında xeyli məsafə  var : 300 km , 400 km və bəzən də daha çox .

Atillanın özü ilə  onun bu  qəribə , əcaib   qaçışı haqqında aramızda iki dəfə ( birincisi çox  qısa , ikincisi isə bir qədər  uzun ) mükalimə keçdi. Hər ikisində ona eyni bir sualı verdim :

-Bunu nədən yapdın ?

Birinci dəfə düz gözlərimin içinə baxdı və yalnız iki kəlmə söylədi :

- Sıkıldım , abi .

Zalım oğlu bu ifadəni elə bir tərzdə söylədi ki , sanki təəccübünü gizlətməyə    çalışırdı . Yəni necə olur ki , hətta mənim kimi “ oxumuş ” bir adam , “ professor ” onun nədən qaçdığını - bu qədər bəsit bir şeyi anlamıram.

Bu dialoqun üstündən bir həftə keçəndən sonra yenə də imkan tapıb ona eyni sualı verdim :

- Bunu nədən yapdın ?

- Yanlış yapdım , abi .

Bu cavabı  eşidəndə  ani olaraq  düşündüm ki , nəhayət , Tanrının bu bəndəsi də reallıqları anlamağa başladı . Amma bir qədər sonra bəlli oldu ki , çox tələsmişəm. Atillanın sonrakı monoloqunu tam olmasa da , yaddaşımda qaldığı kimi yazıram:         “ Yanlış yapdım , abi .Jandarmalar məni saxlamazdılar. Sadəcə bu lənətəgəlmiş zibilə  görə saxladılar. Zibili gərək Mərsində boşaldaydım ”.

Jandarmalar yüz  kilometrlərlə  uzanan , heç bir yaşayış məntəqəsi olmayan  qarlı dağ yolunun ortasında  arxasındakı nəhəng qəfəsə  ağzına qədər zibil doldurulmuş və maksimal surətlə hərəkət edən motosikleti görəndə şübhəyə düşüblər  və bu səbəbdən motosikleti iki saatlıq təqibdən sonra  saxlayıblar. Atilla da “ yanlış yapdım ” deyəndə bunu nəzərdə tuturmuş .  Jandarmaların Atillaya ilk sualı da             “ arkadaş , bu zibili haradan gətirirsən ? ” olub . Atilla da söyləyib ki , Mərsindən gətirirəm . Mərsindən İğdıra anladığım qədəri ilə 800 - 900 km  və bəlkə də bir az çox  məsafə  var. Jandarmalar ondan  daha heç bir şey soruşmayıblar və Atillanın dediyinə görə , onunla bir uşaqla davrandıqları kimi çox mehriban  davranıblar.

Son zamanlar internet salona   az- az baş çəkirəm . Hər dəfə Atillanı görəndə ona bir sualı verməkdən özümü güclə saxlayıram : “ Sən nərəyə gidiyordun ? ”  

P.S. Məhməd söylədi ki , Atillanın bu səyahəti onlara 6000 lirəyə ( 4000 dollara ) başa gəlib ( qaçmamışdan bir gün öncə borc götürübmüş ) və indi də yavaş-yavaş ödəyirlər. Motosikletin arxasına bağlanmış zibil qəfəsini də dəyişmək lazım gəlib : qar, yağış , külək , toz qəfəsdəki zibili bir tam beton blokuna çeviribmiş və  iki - üç gün çalışsalar da , zibili qəfəsdən ayıra bilməyiblər.

P.P.S. Mən çox az yuxu görürəm və ona görə də yuxularımı çox yaxşı xatırlayıram .  Son gördüyüm yuxu tamamilə  mənasız idi .  Gördüm ki ,  dağların arasında gözləri orbitindən çıxmış Don Kixot ( Servantesin Don Kixotunu nəzərdə tuturam , Atillanı yox ) Rosinantın üstündə və əlində də yeddi-səkkiz metr uzunluğunda bir paslı nizə ilə sağı və solu bəmbəyaz qarla  örtülmüş asfalt  yolda  surətlə çapır  və ağzı da köpüklənə - köpüklənə  görünməz düşmənlərinə  “ Sizin ananızı… ” deyə hayqırır. 

P.P.P.S. Sıkıldım, abi.

                                                                                                                       Mərsin , Türkiyə , 2008 -2010

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5