İlqar Fəhminin bir şeiri

Dünya qəmini, vaxt ola, çiynimdən atardım,
Getsəydi, bu dünyanı beş-on şeyrə satardım,
Dünyanı beş-on şeyrə satardım
və yatardım.

Səndən qaça bilsəydim əgər, sənsiz həyatı
Əvvəl acı dərman kimi ehmalla dadardım,
Dərman kimi ehmalla dadardım
və udardım.

Bir qırmızı paltarlı qadınçün gecə yarı
Bir qırmızı yanğıyla yuxumdan oyanardım.
Yanğıyla yuxumdan oyanardım
və yanardım.

Son dəfə mənimçün gözünün yaşı axardı,
Göz yaşını son dəfə öpüşlərlə silərdim,
Son dəfə öpüşlərlə silərdim
və ölərdim.

Bir gün səni də yadlara xoşluqla verib mən
Sonra durub ardınca xəcalətlə baxardım,
Ardınca xəcalətlə baxardım
və baxardım.

Ənənəvi Şərq ədəbiyyatı motivlərində yazılmış, strukturu olmayan, qafiyə sistemi tutarsız, daha çox meyxana üslubuna yaxın olan bu şeir əsla bir peşəkarın qələmindən çıxan əsər deyil. Estetik nöqteyi-nəzərdən çoxlu boşluqları var. Şeirin mərkəzi ideyası nədir – dünya, sevgili, yoxsa kənar “bir qadın” və şairin qaldırdığı poetik məsələ nədən ibarətdir? – bunları tutmaq olmur. Klassik qəzəl ustalarında dünyanı bir gözəlin qaşına dəyişmək motivi min dəfələrlə işlənib, “dünyanı beş-on şeyrə” satardım təzə bir söz deyil. Hələ orasını demirəm, dünyanın bir gözəlin qaşına dəyişməkdə mübaliğə yoluyla qadına sevginin ifadəsi varsa, dünyanı “beş-on şeyrə” satmaqda hər hansı ülviyyət yoxdur və bu “beş-on şeyrə” satmanın praktik bir prosedürünü fikirləşmək də çətindir. Hafiz Şirazidə şair dünyadan (dünya malından) imtina edib qarşılığında sevgilisi qazanır, İlqar Fəhmi isə dünyadan (dünya malından) imtina edib “beş-on şeyr” qazanır. Nə üçün, zatən dünya malı olsa da olmasa da şeir yazmaq mümkün deyilmi? Bu imtinanın mənası nədir? Burda beyin error verir.

Səndən qaça bilsəydim əgər, sənsiz həyatı
Əvvəl acı dərman kimi ehmalla dadardım,
Dərman kimi ehmalla dadardım
və udardım.

Bu bənddə də şairin poetik təsərrüfatı qarışıqdır: Sevgilidən özü qaçır, amma eyni zamanda onsuz həyatı acı dərman kimi dadır – bu necə olur? O zaman adama deyərlər, qaçma. Üstəlik “qaça bilsəydim” deyir, yəni qaçmaq asan deyil və ya mümkün deyil, elə isə bu məcburi bağlılıq “acı dərman” olmalıykən nə üçün ayrılıq, qaçış acı dərman olur? – burda da bir məntiq pozuqluğu yox deyildir. Və bu mənasızlığı, məntiqsizliyi “dərman kimi ehmalla dadardım” misrasını iki dəfə təkrar edəndə mənamı yaranır, yoxsa bununla bəzi oxucularda baş dönməsi, hallüsinasiya baş verir? Sevgilidən qaçmaq istəyən aşiq onsuz qalmağı acı dərman udmaq kimi xəyal edir, bəs sonra nə baş verir? Sonrası yoxdur, burada şairin bədii təxəyyülünün benzini tükənir. Əvəzində bu misra gəlir:

Bir qırmızı paltarlı qadınçün gecə yarı
Bir qırmızı yanğıyla yuxumdan oyanardım.
Yanğıyla yuxumdan oyanardım
və yanardım.

 Göründüyü kimi başqa bir qadın dövrəyə girir, əynində qırmızı paltar var. Hadisə gecə yarı baş verir. Aşiq yuxudan oyanır və “qırmızı yanğıyla” yanır. Hərçənd oxucu “qırmızı yanğı”nın necə olduğunu bilmir. Burada da kognitiv dissonans yaranır, daha öncə dünyanı 5-10 şeirə satmaq istəyən, sonra sevgilisindən qaçmağı xəyal edən aşiq qırmızı paltarlı qadın üçün yuxudan oyanıb nə üçün yanır? Burada aşiq məcazi mənada yanmır, çünki sonrakı misrada görəcəyimiz kimi o  onuncun göz yaşı axıdan qadını (bəlli olmur sevgilisinin yoxsa qırmızı paltarlı qadını) öpərək ölür:

Son dəfə mənimçün gözünün yaşı axardı,
Göz yaşını son dəfə öpüşlərlə silərdim,
Son dəfə öpüşlərlə silərdim
və ölərdim.

Bu nakam ölüm səhnəsi bəzi oxucuları göz yaşına boğsa da mənə əsla inandırıcı görünmür, çünki qəhrəmanımız qadına deyil 5-10 şeirə dünya malından əl çəkən birisidir, mən demirəm, şeirin əvvəlində özü belə deyir.

 Sonda şair mənasızlığın akkordunu vurur:

Bir gün səni də yadlara xoşluqla verib mən
Sonra durub ardınca xəcalətlə baxardım,
Ardınca xəcalətlə baxardım
və baxardım.

Səbəb olmadan o qırmızı paltarlı qadını da yadlara verir. Sual yaranır – niyə? Yadlar kimdir? Nə üçün verir axı, bu ehtiyac nədən yarandı? Şair bunların açıqlamasını vermir, sadəcə 3 dəfə baxardım, baxardım, baxardım deyir. Hətta xəcalət çəkir, uğrunda öldüyü qadını yadlara verib xəcalət çəkmək necə olursa artıq? Özü də bu “sevgilini yadlara vermək” məsələsi deyəsən ilk dəfə olmur, çünki “səni də” deyir, belə çıxır ki, əvvəlkiləri də yadlara verib.

Son olaraq, şeirin armaturlarını göz önündə canlandırsaq, ortaya təqribən belə bir mənzərə çıxacaqdır: Dünyanı 5-10 şeirə satıb yatmaq istəyən aşiq sevgilisindən qaçıb bu ayrılığı acı dərman kimi içəndən sonra yuxuda qırmızı paltarlı bir qadını görüb oyanır və son dəfə onun göz yaşlarını öpüşlərilə silib ölür, sonra təzədən dirilir, sevgilisini yadlara verib ardınca xəcalətlə baxır, baxır, baxır. Qısacası, hamam-fındıq məsələsi. 

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5