Etqar Keret Atasının Söylədiyi Hekayələrdən və Onun Holokost Təcrübəsindən  Nələr Öyrənib?

Oğlunun doğumu və Holokostdan xilas olan atasının ölümünə qədərki dövrü əhatə edən Keretin "Yeddi Yaxşı İl" memuarı, ilk dəfə 16 iyun 2015-ci ildə yayımlandı.

TERİ QROSSUN, ev sahibliyi ilə müsahibə:                                                                    

Bu gün biz İsrail yazıçısı Etqar Keretlə onun şəxsi esse toplusu olan, oğlunun doğumu və Holokostdan sağ qalan atasının ölümü arasındakı yeddi ili əks etdirən "Yeddi Yaxşı İl" memuarı haqqında müsahibəmiz olacaq. Atası uzun ömr sürərək 84 yaşında xərçəng xəstəliyindən dünyasını dəyişmişdir, onu da nəzərə alaq ki, yeniyetmə dövründə valideynləriylə birlikdə təxminən iki ilə yaxın dəlikdə yaşayaraq Holokostdan sağ çıxmışdır. Keretin anası da Holokost qurbanı olmuşdur. Onun esseleri əsasən Holokostdan xilas olmuş şəxslərin övladı olmaq, ata olmaq, oğlunun və ölkəsinin üzləşdiyi anlaşılmaz gələcəyi öncədən görmək haqqındadır. O eləcə də din və onun necə İsraili parçalaması haqqında yazır. Keret dindar deyil və dünyəviliyə inanır, baxmayaraq ki bacısı qatı dindardır.  Seçdiyi mövzulardan aslı olmayaraq, esseleri çox vaxt məzəli, həmçinin olduqca hərəkətlidir. Onun ədəbi işləri The New Yorker və The New York Times qəzetlərində çap olunub.

Etqar Keret, xoş gördük. Sizin şəxsi esselərinizin yeni kolleksiyası həyat yoldaşınızın doğum vaxtı xəstəxanada olmasıyla başlayır. Və həmin an xəstəxananın heyəti terror hücumuna məruz qalmış qurbanlarla məşğul idilər. Həmin terror hücumunun və xəstəxanada olan qurbanların oğlunuzun dünyaya gəlmə duyğusuna nə kimi təsiri oldu?

ETQAR KERET: Fikirləşirəm ki, oğlum doğulmazdan əvvəl gələcək haqqında o qədər də güclü qavrayışım olmayıb. Mən həmişə bu günümlə yaşamışam. Amma övlad sahibi olan andan, bilirsən ki, o 18 yaşına keçəndən sonra orduya çağırılacaq və məcburi 3 il xidmət edəcək, bundan sonra sən gələcək haqqında düşünməkdən özünü saxlaya bilmirsən, bu haqqda fərziyyələr irəli sürürsən, vahiməyə düşürsən, hətta bunu dəyişmək və təkmilləşdirmək üçün daha fəal olursan. Hesab edirəm ki, valideyn olmaq məni daha məsuliyyətli və gərgin etdi.

QROSS; Həyat yoldaşınız doğum sancısı keçirdiyi vaxt terror qurbanları xəstəxanaya gətirilir və həmin an hansısa jurnalist sizdən müsahibə almaq istəyir, amma öyrənəndə ki, siz yaralananlar arasında deyilsiniz çox məyus olur, çünki fikirləşirdi ki, yazıçı baş verənlər haqqında daha maraqlı bir şey danışa bilər. Və o sizə deyir ki, insanların hər dəfə "qəfildən bomba eşitdim və ya nə baş verdiyini başa düşmədim" deməklərindən yorulub. Hər kəs qana bulaşmışdır. Və siz ona deyirsiniz ki, bu onların günahı deyil. Siz partlayış və mənasız ölüm haqqında orijinal nə deyə bilərsiniz? Yazıçı kimi bu haqda nələr hiss edirsiniz, yeni nəsə danışmağa heç nə qalmayıb?

KERET; Bilirsiz, fikirləşirəm ki, İsraildə yaşayan solçu liberal kimi İsrail-Fələstin münaqişəsi haqqında çoxlu op-ed (redaktor rəyləri) yazmışam. Və mən bu haqda 25 il əvvəl yazmağa başlamışam. Nə vaxtsa müharibə və ya qarşılıqlı münaqişə olduqda, oturub bu haqda nəsə yazmaq istəyəndə özümdən soruşuram ki, sonuncu yazdığımdan nə dəyişib? Heç nə, çünki faydası yoxdur. Bu mənə "Ququ quşu yuvası üzərindən uçuş" filmindəki səhnəni xatırladır, Cek Nikolson xəstəxana yoldaşlarına deyir ki, o ağır obyekti qaldırıb, pəncərə şüşəsini sındıracaq və onlar hamısı oradan qaçacaq. O həmin obyekti qaldırmağa cəhd edir, lakin heç onu tərpədə bilmir. Digərləri isə ona gülür. O isə onlara baxıb deyir, sizlə mənim aramda fərq bilirsiz nədədir? Ən azından mən cəhd etdim. Bilirsiz, hər dəfə oturub op-ed yazanda özümü Cek Nikolson kimi hiss edirəm. Hiss edirəm ki, tərpənməyən obyekti qaldırmağa çalışıram, hansı ki mənasızdır. Amma yenə də, mənə elə gəlir ki, dayanmaq olmaz.

QROSS; Yeni esse toplusu, Yeddi Yaxşı il kitabında həyat yoldaşınızın uşağı salmasından da yazmısınız. Onda qanaxma baş vermişdi və vəziyyəti ağır idi. Və bundan yalnız bir neçə gün əvvəl, atanızın xərçəng xəstəliyinin yenidən qayıtmasından və dilinin altında şiş tapılmasından xəbər tutmuşdunuz. Hətta ömrünün sonuna az qalması sizə artıq deyilmişdir.

Uşağı itirdikdən bir gün sonra taksidə gedirsiz. Taksi sürücüsü şikayətlənir. Siz isə onun hayında deyilsiz. O həm də 30 ilin sürücüsü olması və heç zaman qəza törətməməsiylə lovğalanır, halbuki elə sizlə bərabər qəzayə düşür, öz məsuliyyətsizliyi üzündən. Bu arada, o sizi çatdıracaq ünvanı ötüb keçdiyi üçün yolun kənarında saxlayır. Bəs sonra nə baş verir?

Etqar; O heç yolun kenarında belə saxlamadı. Gur magistral yolda dayandı, halbuki, buna icazə yoxdu. Və taxsi sürücüsü maşından çıxdı ki, məni aparacağı ünvana yenidən necə qayıdacağını soruşsun, o anda hiss etdim ki, bir maşın yüksək sürətlə maşını vurdu. Və maşın sanki göydə uçdu və yerə enərkən qarşıdakı maşına çarpdı, ele bil ki, zəncirvari qəza baş verdi. Və bilirsiz, bu “mükəmməl” bir yolla “mükəmməl” günün bitməsi idi.

QROSS; Sonra siz təcili yardımla xəstəxanaya aparıldınız. Həyat yoldaşınızın uşağı itirməsi,  sağalması mümkün olmayan xərçəng xəstəliyi diaqnozunun qoyulması və dəhşətli qəzadan sağ çıxmağınız – bunlar arasında hər hansı bir əlaqənin olduğunu heç hiss etdinizmi?

KERET; Düşünürəm ki, həmin an, bilirsiz, ən çox özümüə yazığım gəlirdi. Elə vəziyyətdə idim ki, özümü müasir Əyyub peyğəmbər[1] kimi hiss etdim. Özüm- özümə sual verirdim ki, niyə bunların hamısı mənim başıma gəlir?

Maraqlısı da odur ki, elə bil bütün bunları daha da iztirablı etmək üçün, atamı, həyat yoldaşımı və məni ayrı-ayrı xəstəxanalara aparmışdılar. Təcili yardım otağında oturub heç birinə baş çəkə bilmədim. O gün olduqca pis gün idi. Ancaq onu fikirləşirdim ki, necə edim ki, xəstəxanaya düşməyimi həm atamdan, həm də həyat yoldaşımdan gizlədim? Çünki həmin gün onların ikisi də yetərincə ağır gün keçirmişdilər.

QROSS: Hər ikisindən də gizlədə bildinizmi?

KERET; Bəli, atamdan çox uğurla gizlədə bildim, amma həyat yoldaşım həddindən artıq ağıllıdır. Tez anladı ki, nəsə baş verib.

QROSS; Çox xəsarət almışdınız?

KERET; Onurğadan travma almışdım və beyin silkələnməsi keçirtmişdim. Düzü ciddi bir şey deyildi. Amma yenə də bütün bu baş verənlər ele bil ki metafora idi – maşına baş verənlər və mənim başıma gələnlər, həmin aşamada məndə emosianal sarsıntı yaşatdı.

QROOS;  Atanıza dil xərçəngi diaqnozu qoyuldu. Və onun qarşısına bir sıra  seçim qoydular- heç nə etməmək və bir neçə həftədən sonra ölmək, kemoterapi müalicəsi almaq hansi ki, uğurlu olsa həyatını bir neçə ay uzada bilər, köməklikdən çox  bəlkə də ağrı verən şüalanma müalicəsi almaq və ya dilinin və qırtlağının çıxardılması. Bəs onun seçimi nə oldu?

KERET; O həkimdən dilini kəsilməsini istədi. Və həkim açıq- aydın dedi ki, onun əməliyyətdan sağ çıxmamaq ehtimalı böyükdür. Və dedi ki, onlar böyük məmnuniyyətlə bunu edə bilərlər, çünki bu olduqca nadir bir əməliyyat idi. İnsanlar adətən dillərinin kəsilməsinə icazə vermirlər. Ona görə dedilər ki, “bu əməliyyat üzərində təcrübə keçirib, çoxlu yeni şeylər öyrənəcəyimizdən bunu seve-seve  edərik. Lakin yenə də biz bunu sizə doğurdan da tövsiyyə etməzdik.”

QROSS; Bəs o necə etdi?

KERET; O təkid etdi.Bu seçim üçün təkid etdi. O vaxt onun 80 yaşı vardı və bilirsiz o nə dedi? – Bu həyatda kiyafəyyət qədər danışmışam. Bu yaşımda, nəvələrimə baxmaqçün göz və xoşbəxt olmaqçün ürək lazımdı. Onsuz da deməyə heç nəyim qalmayıb.

QGROSS; Əməliyyatdan sonra nə qədər müddət yaşa bildi?

Keret; Düzü, sonda, onlar əməliyyat etmədilər, əməliyyət ediləcək vaxt məlum oldu ki, şiş həddindən artıq çox yayılıb. Və ona görə də əməliyyat alınmadı və o da bunu qəbul etdi. Bilirsiz, atamda nəsə qəribə hiss vardı, məsələn mən özümün-özümə yazığı gəlməkdən çəkinmirəm. Atam isə Holokost qurbanı idi və bu faciədən sağ çıxmasını xoşbəxtlik kimi görürdü. Holokostdan sonrakı həyatı onu ancaq yaxşı tərəfdən təəccübləndirəcəyini düşünürdü.

Bilirsiz onda acımasızlıq da vardı. Mənə deyirdi ki, 14 yaşı olandan hər gün iki paket siqaret çəkib, 65 ildən çox və əgər bundan sonra xərçəngə tutulursansa, bu ədalətli anlaşmadır. O deyirdi ki, bu ədalətlidir. Şikayyət etməyə lüzum yoxdur, çünki həyatımı tam yaşamışam. Ona görə mümkün qədər çox yaşamaq istəyirəm.

QROSS; Atanız Holokost qurbanı olub və iki ilə yaxın valideynləri ilə birlikdə dəlikdə gizlənib. Və ruslar onu xilas edəndə, onlar atanızı əllərində daşımışdılar, çünki onda hərəkətsizlikdən atrofiya yaranmışdır. Siz Holokostun onun həyatına və ölümünə necə təsir etdiyi haqqında danışdınız. Ananız da Holokost qurbanı olub və o uşaq olarkən Polşadakı Varşava gettosunda qalıb. Və  uşaqlıq illərini gettodan gizlin çıxaraq valideynlərinə ərzaq axtarmaqla keçirib. Holokost ona və onun həyata baxışına atana təsir etdiyi kimimi təsir edib?

KERET; Fikirləşirəm ki, Holokost atamı yumşaltmış, anamı isə əksinə sərtləşdirmişdir. Amma mənə elə gəlir ki, belə bir evdə böyüyüb boya –başa çatmağımda nəsə fərqlilik vardı. Bu digər Holokost qurbanlarının uşaqlarının həyat təcrübəsindən fərqli idi, bizim evdə qəribə xoşbəxtlik vardı. Müharibədən uşaqkən sağ çıxan anamda və yeniyətməykən bunları yaşayan atamda elə bir hiss vardı ki, Holokostdan sağ çıxacaqlar, heç bir fiziki yara almayacaqlar və kimisə tapıb ailə həyatı qurub övlad sahibi olacaqlar. Bu məqsədlərinə çatdıqları üçün onlar çox xoşbəxt idilər. Bu onlar üçün sanki Olimpik Oyunda medal qazanmaq kimi bir şey idi. Belə bir şəraitdə böyümək, həqiqətən ürəkaçan idi. Bilirsiz, elə bil ki, onlarda elə hiss vardı ki, hər pis hadisənin müsbət sonu olacaqdır. Sağ çıxmaq, ailə qurmaq. Mən də həmin xoşbəxtliyi özümdə hiss edirdim. Valideynlərim və bacı-qardaşım vardı. Anamın gənc yaşında yetim qalması onu bizi qeyri-adi yolla böyütməsinə təsiri olmuşdur, məsəlçün digər normal ailələrin etmədiklərini biz edirdik. Və anam həmişə bu etdiklərinə görə üzr istəyərdi. Həmişə deyərdi ki, bilirsiz, çox insanlar valideyn olanda öz uşaqlıq illərini və valideynlərinin onları necə böyütməklərini yadına salırlar. Əgər onların xoşbəxt uşaqlığı olubsa, o zaman valideynlərinin etdiklərinin eynisini öz uşaqları üçün edərlər, əgər xoşbəxt olmayıbsa onun əksini edərlər. Amma mənim, o deyərdi, görüb-götürəcəyim kimsəm olmayıb. Ona görə də mən öz ailəmdə ekspriment aparıram. Uşaq vaxtı söylənilən gecə nağıllarında tutmuş bir çox şey mənim şəxsiyyətimi formalaşdırıb və məni bu gün insanların qəbul etdiyi yazara çevirdi.

QROSS; Ananız sizə gecə yatarkən necə hekayələr danışardı ki, fikrinizcə digər analar bunu öz uşaqlarına danışmazdılar?

KERET; Gülməlisi də elə bu idi ki, o nağıl söyləməkdə çox yaxşı idi. Və onun üçün nağıl söyləmək çox asan idi. Amma düzü yadımda ən çox anam məşğul olanda atamın danışdığı nağıllar qalıb. Atamsa xarizmatik və çox yaxşı hekayətçi idi. O heç vaxt uydurmazdı, həqiqətən həyatında baş verən hadisələri danışardı. Həmin hekayələr dəhşət idi. Atamın danışdığı hekayələrdə zorakılıq vardı, bəzən isə bu aşırı dərəcədə olurdu. Amma eyni anda da bəşəriyyətə qarşı sevgi dolu hekayələr idi. Hətta ifratçılığı edən o insanları başa düşə və sevə bilərdin. Həmin hekayələrin baş qəhrəmanları, bilirsiz, ya fahişələr olardı, ya da mafia üzvləri....Bəzən də sərxoş adamlar. 5 yaşlı uşaq kimi atamdan soruşardım ki, ata fahişələr kimlərdir? O da deyərdi ki, fahişə başqasının problemlərini dinləyərk pul qazanan adamdır. Və soruşardım, mafioz kimdir? O deyərdi, mafioz elə bil ki, ev sahibidir, amma o sahib olmadığı evlərdən də pul yığır. Bəs sərxoş adam kimdir? O adam elə bir bədənə sahibdir ki, nə qədər çox maye qəbul edərsə, bir o qədər də xoşbəxt olar. O yaş dövrümdə, düzü qərara ala bilməmişdim, böyüyəndə sərxoş fahişə olacam, yoxsa sərxoş mafioz. Amma hər iki seçim mənə cazibəli görünürdü. Amma 10-11 yaşlarıma çatanda başa düşdüm ki, atamın danışdığı hekayələrdə düzgün olmayan nəsə var. Bir gün atamı bu hekayələrlə qarşı-qarşıya qoydum. Atamsa məndən üzr istəyirmiş kimi dedi, “qulaq as, sənə hekayə danışmaq istəyəndə, ürəyimdən keçirdi ki, uşaqlığımdan danışım. Amma sənə hansı hekayələr danışa bilərdim ki? Necə Nazilər körpə bacımı ölənəcən işgəncə verdilər, amma o yenə də mənim  harada gizləndiyimi söyləmədi, bunumu danışacaqdım, yoxsa, qorxumuzdan bizi tutub öldürməməkləri üçün necə 600 gündən çox yerin altındakı dəlikdə gizləndiyimizi? Mən yaşımdan çox tez böyümüşəm. Biz İsrailə köçməyə cəht edəndə İngilislər bizi tutub, yenidən Avropaya deportasiya etdilər. Ona görə fikirləşdim ki, bunlar uşaq üçün danışılası hekayə ola bilməz. Və sonra, həyatımda elə bir mərhələ vardı ki, İsrailə gəlməmişdən əvvəl Britaniyaya qarşı gizli fəaliyyət göstərən İrqun təşkilatına qoşuldum. Təşkilat məni onlara odlu silah almaq üçün İtaliyada bir şəhərə göndərdilər. Orada olanda, mafiozlar mənə heç bir icarə haqqı ya nəsə ödəmədən onlara məxsus olan fahişəxanada qalmağıma icazə verdilər. Orada səkkiz ay qaldım. Yetkinlik yaşıma çatdığım həyatımda ilk dəfə idi ki, yəhudi olduğumu gizlətməyə ehtiyyac yox idi və orada qarşılaşdığım insanlar mənə qarşı olduqca mehriban idilər. Bilirsən, orada olan bəzi mafiozlar bir çox insanları öldürmüşdülər. Və onlar hər dəfə kimisə öldürəndə özlərini çox günahkar hiss edərdilər və bunu dərd edərdilər. Onlar müharibə vaxtı olan faşistlər kimi deyildilər. Bilirsən, o dedi, həyatımın məhz bu mərhələsini düşündüm ki, 5 yaşlı uşağa danışmaq daha doğrudur. Məncə 5 yaşlı uşaq üçün bu hekayələrdə kifayət qədər xeyirxahlıq var."

Onu da qeyd etməliyəm ki, mənimçün bu hekayələr olduqca əhəmiyyətli dir və onları digər hekayələrə əsas model hesab edirəm. Atamın hekayələrində əsas fikir o idi ki, insan həyatın reallığına düz baxırsan, fərqi yoxdur o nə qədər çirkin olsa belə  və sən onda insanlığı tapmaq üçün cəhd edirsən. Onda gözəllik, ümid tapmağa çalışırsan. Amma eyni anda sən həyatda zorakı və xoş olmayan  hadisələrə səbəb olan kiçik şeylər tapacaqsan ki, onlar da yenə bəşəri və duyğulu olacaq.

QROSS: Biz həmçinin valideynlərinizin necə Holokostdan xilas olmasından danışdıq, ikisi də Polşada idi?

KERET: Bəli, atam ikinci dünya müharibəsində Polşayanın bir hissəsi olan, hal hazırda Belarusiyaya aid olan şəhərindən idi.

QROSS: Sizin ətrafınızdakı bəzi insanlar, bacınız daxil, ultro- Ortodoks yəhudiyə çevrilib. Sizin bacınız Ortodoksa çevriləndə onun həyatında bir çox şeylər dəyişdi. Və həyat yoldaşınız hələ sizin qız dostunuz olanda onu bacınızın evinə apara bilməzdiniz. Qadağa nəyə görə idi?

KERET: Hə, bacımın ravvini ona demişdir ki, əgər biz onlara getsək və onun övladları bizi evlənməmiş birlikdə olduğumuzu görsələr biz onlara çox pis örnək ola bilərik. Əlbəttə ki, mən onlara deyəcəkdim ki, əsla ola bilmərik. Amma bizim yaşadığımız həyat onlara tamamən qəribdir və anlaşılandır ki, bu onları narahat edir. Onu da qeyd etməliyəm ki, həyat yoldaşımla evlənməmişdən öncəki illərdə bacımla aramızdakı münasibət həddindən artıq çətin idi. O illər onu çox az-az görürdüm, amma əlaqəni də kəsmədim. Fikirləşirdim ki, əgər qız dostumla şəhərdəyəmsə onunla birlikdə bacımı ziyarət edə bilmirəmsə, onda tək getməyimin nə mənası var? Zənnimcə, bu bizim ikimiz üçün də çox ağrılı idi. Uzun bir aradan sonra anladım ki, bacımla görüşməkçün müəyyən qurbanlar verməliyəm. Amma eyni anda bacım da bir sıra fədakarlıq etdi. Bilirsiz, mənim Yom Kipurda oruc tutmamağım və Şabatda maşın sürməyim kimi faktları qəbul etmək onunçün də çox asan olmayıb. Bu da onu incidir. Amma o bu ağrıyla mübarizə aparmaq istəyindədi, çünki qardaşını yetərincə sevir. Və mən bunu başa düşürəm, çünki mən də onu kifayyət qədər çox istəyirəm. Müəyyən qədər dəyişikliklər edəcək qədər onu sevirəm. Ortaq məxrəcə gəib artıq görüşə bilərik.

QROSS: Bacınızın inandığı ulto-ortodoks yəhudilikdə belə göstərilir ki, sinaqoqda bir çox fəaliyyərlərdə qadınlar kişilərdən ayrı tutulur. Hətta eşitdiyimə görə bu ayrıseçkilik avtobuslarda və Ağlama divarında da var. Və bunların hamısı mübahisə doğuran məsələlərdir.

KERET: Ağlama Divarında ayırma hər zaman mövcud olub, amma hal-hazırda bir hərəkat mövcuddur ki, bu bölünməyə qarşı mübarizə aparır.

QROSS:  Buna aydınlıq gətirdiyinizçün təşəkkürlər. Bu bir az şəxsi sual olsa da bilmək istərdim ki, heç nə vaxtsa hiss etmisiniz ki, qadınların cinsi bərabərliyi uğrunda mübarizə aparıldığı dövrdə bacınız əksinə geriyə addımlayıb.

KERET: Düzü, deməliyə ki, İudazim dinində bir çox şeylər, bacımın etiqad etdikləri məni qıcıqlandırır. Amma fikirləşirəm ki, əgər bir-birinizi çox sevirsinizsə bunun üzərində körpü tikmək olar. Sən hər şeylə razılaşmaq və ya qəbullanmaq zorunda deyilsən. Həyata baxanda, kiminsə bacımı olduğu kimi qəbul etməsi məni sevindirir. O qədər liberal solçular var ki fikirləşirəm ki, dünya onlarsız daha yaxşı olardı. Kimlər ki həyat yoldaşlarını aldadır, uşaqlarını döyür. Amma bacım- onunla demək olar ki heç nədə razı deyiləm- yaxşı və pozitiv insandı, bacardığı qədər bu dünyanı daha yaxşı etməyə çalışır. Zənnimcə bu onda ugurlu alınır.

QROSS; Oğlunuzu hər hansı bir dinlə böyüdürsünüz?

KERET; Bu bir az çətin sualdır. Məktəbdə oğlumdan bir gün suruşublar ki, biz dindarıqmı. O isə müəlliminə demişdir ki, bibim Allahın mövcudluğuna inanir. Anam isə belə bir şeyin olmadığını deyir. Atamla mən hələ qərara gəlməmişik.

QROSS; Yeni kitabınızda olmayan bir hekayə haqqında danışmaq istərdim. Bu hekayəni haradasa danışmısız. Hərbi xidmətdə olanda siz bir müddət mühafizə dəstəsində xidmət edirdiz. Fikrimcə ora atom bombası sığınacağı kimi bir yer idi, yerin altında beş qat aşağıda bir nəfərlə xidmət edirdiz. Və o öz növbəsində sui qəsd etmişdir. Siz otaqdan çıxanda o həyatına qəsd etmişdir. Siz onu orada ölü tapdınız?

KERET; Hə. Mən onu o vəziyyətdə tapdım.

QROSS; Bu haqqda oxuyanda mənə maraqlı gələn o oldu ki, həmdəminiz yəqin bilirdi ki, siz onu ölü tapacaqsız. O yəqin fərz etmişdir ki, bu hadisənin sizin həyatınıza müəyyən bir təsiri olacaq. Mənə maraqlıdır, bu illər ərzində, özünə qəsd edərkən sizin onu tapacağınızı bilən dostunuzun ağlından nələr keçdiyini heç fikirləşmisinizmi?

KERET; Bilirsiz, siz indi bu hadisə baş verəndə keçirdiyim hisslər haqqında danışırsız. Həmin gün mən tamamilə ağrı-acı içində idim və özümü itirmişdim. Həm də çox qəzəbli idim ki, niyə o mənə bunu etdi? Hesab edirəm ki, biz insanlarda elə bir tendensiya var ki, hamımız özümüzü Hollivud filmində elit bir ulduzu fikirləşərək həyat yaşamaq istəyirik. Adımız böyük posterlərdədir və qalan hamı sanki bizdən əksikdir. Tutalım əgər biz maşını dayancaqda saxlamaq istəyirik və o yeri kimsə artıq tutubsa bu bizi narahat edir. Amma əslində, həmin adamın da öz hekayəsi var. O də bizim kimi maşını dayanacaqda saxlamaq istəyir.

Tezliklə, anladım ki, dostum yaşamağa dözə bilmədiyi vəziyyətə çatanda və həyatına qəsd etməyə qərar verəndə, o bəzi şeyləri- valideynlərinin necə hisslər keçirəcəyini, mənim otağa girəndə nələr yaşayacağımı nəzərə almayıb. O sadəcə çıxıb getmək istəyirdi. Yaşamağa davam etmək yetərsizliyi onu sui-qəsdə gətirib çıxardı. Tez bir zamanda, öyrəndim ki, bu vəziyyəti fərdi qəbul etməmək lazımdır. Biz həqiqətən bir-birimizi çox istəyirdik, amma o yaşamağa davam edə bilmədi.

QROSS; Yerin altında beş qat aşağıda mühafizə dəstəsində xidmət edərkən ilk dəfə yazmağa başladınız. Yazmağa başlamağınız  və onun ölümü arasında hər-hansısa bir bağlılıq varmı?

KERET; Əlbəttə, həmin yer kompyuter otağı idi. Dostum özünü öldürəndən sonra, həkimə gedib özümü yoxlatdırmalı oldum ki, görüm ağlım başımdadır və vəzifəmi yerinə yetirə bilərəmmi. Yoxlanışa getdim və mənə dedilər ki, hər şey qaydasındadır, digər növbədə qala bilərsən. Dostumu qan gölməçəsində canına qəsd etdiyi gülləylə yerdə uzanmış halda tapdığım otaqda idim. Güllə hələ də orada, kabinetdə idi və mən uzun çox uzun növbədə idim. 24 saatdan da çox çəkən növbədə. Və mən həmin otaqda tək tənha idim. Özüm-özümə söz verdim ki, nəyin bahısına olursa olsun bunun öhdəsindən gələcəm. Oturdum. Və birdə onda ayıldım ki, ilk hekayəmi yazıram. Düşünürəm ki, ilk hekayəm sanki bir cəhd idi- çox mücərrəd bir cəhd – dostumla ünsiyyətdə olub ondan niyə belə etdiyini soruşmaq istəyirdim. Bir tərəfdən də onu anlayırdım, amma digər tərəfdən bəs mən niyə yaşamağa davam etmək istəyirəm? Niyə bu həyatdan yapışmışam? Onda nə tapmışam? Belə bir halda oturub yazmaq məharəti 19 yaşlı bir insan üçün dözülməz idi.

QROSS; Sizin yazdığınız qısa hekayə bu intihar əsasında yazılmışdır?

KERET; Yazdığım hekayənin adı “Borular”dır.Hekayə bu dünyada yaşaya bilməyən bir insan haqqındadır. Bu adam boru zavodunda işləmiş. Böyük bir boru hazırlamış elə bir boru ki fikirləşmiş ki, əgər bu borudan yuvarlanıb aşağı düşsə başqa bir yerə gedəcək. Və o boru vasitəsiylə iməkləyə-iməkləyə bu dünyada yaşamağa dözə bilməyən insanlarla dolu olan məkana çatmış. Həmin insanların hər biri bu yerə gəlmək üçün istedadlarını aşkar etməliymişlər. Burada pilotlar vardı ki, Bermud Üçbucağından burulub  yoxa çıxmışlar yaxud da evdar qadınlar vardı ki, burə gəlmək üçün, mətbəx mebelinin arxa divarından keçmişlər və başqa dünyaya yol tapmışlar. Bu hekayəni yazarkən özüm-özümə deyirdim ki, bu hərbi xidmət və ən yaxın dostumu itirmək dünyanı və həyatı mənə dözülməz edib. Amma bu səndən aslı idi, boru tikib başqa bir dünyaya getmək haraki orada hər şeyin bir mənası olacaq. Bilirsiz, mən tikməkdə heç də yaxşı deyiləm, ona görə də boru hazırlaya bilmədim. Zənnimcə hekayə yazmaq mənim borum idi. Onun vasitəsiylə elə bir yerə gedirdim ki, artıq hər şeydə bir məna tapmağa başlamışdım.

QROSS;  Dil haqqında sualla yekunlaşdırmaq istəyirəm. Siz ibri dilində yazırsız. Sizin yeni toplunz ingilis dilinə, həmçinin bir çox başqa dillərə tərcümə olunur. İbri dilində yazdığınız elə bir cümləni misal gətirə bilərsizmi ki, arzu edərdiz ki, biz onu məhz ibri dilində oxuya bilərdik, çünki tərcümədə istədiyiniz mənanı vermir. Ola bilsin bu idiom və ya hər hansısa bir ifadə olsun yaxud da jarqon olsun ki bunun ingilis dilində qarşlığı olmasın.

KERET; Hə, mən qeyri-ədəbi dildə yazıram. Danışıq dili kimi ibri dili misilsizdir. Bu danışıq dilini başqa dilə tərcümə etmək mümkünsüzdür. Bunun səbəbi isə ibri dilinin çox nadir bir tarixa malik olmasıdır. İbri qədim bir dildir ki, təxminən 2000 il bundan öncə danışıq dili kimi işlənmə fəaliyyətini dayandırıb və ancaq yazılı dil kimi mövcu olub. Beləliklə diaspora yəhudiləri Bibliyanı oxumağı bacarırdılar və hər şeyi anlayırdılar. Amma bir-biriləriylə yiddiş, ingilis, fransız və yunan dillərində danışırdılar. Tarixin müyyən bir nöqtəsində, donmuş dili zaman mikrodalğasına qoymuş və kimsə düyməni basmışdır. Birdən-birə insanlar bu dildə danışmağa başlamışlar. Bunun təsir çox qəribə olmuşdur. Əgər, tutalım, İbrahim və İshaq taksidə Tel-Əvivdə gəzsələr, onlar əslində çox rahatlıqla sürücüylə danışa biləcəklər. Amma Şekspirin Nyu-Yorkda taksidə getməsini bununla eyniləşdirə bilmərik. Amma eyni anda, insanlar ibri dilindən istifadə etməyə başlayanda arada 2000 il ərzində bu dildə mövcud olmayan, amma istifadəsinə ehtiyyac olan su kranı, mikrafon və sair kimi sözlər vardır.Bu danışıq dilində, qədim İbri və yerindəcə yaradılan və ya başqa dillərdən daxil olan sözlər arasında daxili bir gərginlik vardır. Bir cümlə təsəvvürünüzə gətirin ki, yarısı Kral Jamesin Bibliyasından, yarısı da repdən bir hissə olsun. Demək istədiyim odur ki, danışıq ibri dili cümləsində həm bibliya sözü, həm də alınma bir söz var, hansı ki ingilis, ərəb və ya rus dilindən götürülüb. Mən danışarkən iki söz Bibliyadan və bir  beynəlmiləl kəlmə istifadə edə bilərəm.

QROSS; Düzdü.

KERET; Və bu birləşmə çox təbii səslənir. Məhz bu, dilin xarakteridir. Zənnimcə bu həm də İsrail şəxsiyyətinin göstəricisidir. Yeni qurulmuş bir ölkədə qədim millətin mövcudluğu kimi bizdə qəribə gərginlik var. Bilirsiniz, dilimizdə, eləcə də ölkəmizdə konservativ və dini qüvvələr var. Amma həmçinin bizdə güclü və kosmopolit qüvvələrdə mövcuddur. Sən qurduğun hər bir cümlədə bu gərginliyi hiss edə bilərsən və təzad heç bir dilə tərcümə oluna bilməz.

GROSS; Etqar Keret, sizinlə söhbət etmək möhtəşəm idi. Bunu təqdir edir və minnətdarlığımı bildirirəm.

KERET; Sizə də təşəkkürlər. Həqiqətən sizinlə söhbətdən həzz aldım.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5