İKİNCİ CİNS RUBRİKASININ BU SƏFƏRKİ QONAĞI YAZIÇI NƏRMİN KAMALDIR. SUALLARI YAZILI ŞƏKİLDƏ GÖNDƏRDİ AYGÜL PORTAKAL

-Öz qadın hekayəni danışarmısan, necə idin və necə oldun?

-Mənim təsirli bir hekayəm yoxdur. Ancaq başqaları üçün dərs çıxarılası bir tərəfi
olduğunu düşünürəm. Ailəmizdə mənim haqqımda bir xatirə gülüş mövzusudur, 16 yaşımda atamla avtobusa minmişik və mən atama demişəm: “Ata, hardan tutum?” Valideynlərim mənə müstəqil olmağı öyrətməmişdilər. Mənim tərbiyəmdə rol modeli məşhur rus nağılındakı Nastenka olmuşdu. Anam açıq şəkildə deyirdi ki, böyüyəndə məni Nastenka kimi sakit, məsum, susan bir qız olaraq görmək istəyir, “Sən pianonun dillərinə gör necə kobud basırsan, qapını necə bərk çırpırsan, heç Nastenka belə edərdi? Nastenkanın səsini yadına sal...” – anamın gündəlik tərbiyəsinin mühüm parçası idi. Mən də Nastenka olmağın əleyhinə deyildim. “Kim Nərminlə oynamaq istəyirsə, bizə gəlsin, Nərmini həyətdə oynamağa qoymuruq” – deyirdilər, “top dəyər əzilər”. Problemin fərqinə onda vardılar ki, 1990-cı illərin sonlarında qarmaqarışıq, maşınların qadınları siqnalladığı vəhşi bir şəhərdə “Ata, hardan tutum” soruşan, heç vaxt sərbəst dükana girib çörək də almamış, həyatdan xəbərsiz, zəif, eynəkli bir gənc qızları vardı.
Bir yandan mənim təhsilim onlar üçün bir nömrəli məsələydi, o biri yandan özlərilə bacarmırdılar, onu nəzarətdə saxlamağa davam etməliydilər; saat 1-də dərsdən çıxmalıydı, gedim qarşılayım, saat 6-da tədbiri vardı, hər halda 7-də qurtarar, gedim zalın qapısına... Qarşılamağa adamı gəlməyənlərə, tək yol gedən adamlara həsəd aparırdım. Artıq təməlim elə qoyulmuşdu ki, qurduğum münasibətlərdə də tezliklə təbəə roluna düşürdüm.

Bir yandan Azərbaycanda kişilər sevgililərinin gününün cədvəlini, telefonundakı nömrə siyahısını, rəfiqələrinin kimliyini, küçədə hansı istiqamətlərə baxıb-baxmamaqlarını (“bu nədir, alma-armud dərirsən”), geyimlərini, ayaqqabılarının daban hündürlüyünü nəzarətdə saxlamağa meyllidir, o biri yandan da mən (=biz) buna müvafiq böyüdülmüşük, yəni asanlıqla həmrəng olmağa tərbiyə olunmuşuq.
Belə kişilər öz qadınlarını guya bütün ətrafın çirkaba bulandığına, hər kəsin əxlaqsız olduğuna, yalnız bu kişinin bu qadına yaxşılıq edib onu bir adada, ayrıca, təmiz tutmaq istədiyinə inandırırlar. Necə ki, dünən valideynlər qızlarını qaranlıq dünyanın ortasında Nastenka kimi yetişdirməyə çalışırdılar... Məni fəlsəfə kitablarının və ədəbiyyatın gücləndirdiyini güman edirəm.

-Səncə qadın nə üçün və nədən azad olmalıdır?

-Kişi nə üçün azad olmalıdırsa, qadın da eyni səbəbdən azad olmalıdır. Onlardan birini digərinin qoltuğuna, himayəsinə verməklə, qadınları böyük mənada kişilərin idarə etməli olduğuna inanmaqla irqçilik arasında, faşizm arasında fərq yoxdur. Faşistlər də başqa millətləri onların millətinin idarə etməli olduğuna inanırdılar. Onların mühakimələrindəki məntiq nədir; Biz seçkinik, üstünük. Ay balam, niyə sizə elə gəlir? Bunu bizə qeybdən deyiblər; Başqalarını idarə etməli olduğumuzu biz özümüz anlamışıq.
Filan din qadına azadlıq verir, - bu cür ifadələr çox hiyləgərliklə seçilib. Azadlığın verilməsi anlayışının özü bizim ziyanımızadır. Bir çox ideologiyalar öz aralarında qadının taleyi haqda mübahisələr edirlər, bu, qeyri-təbiidir. Azadlıq qadının təməl haqqıdır. Biz azadlığı dinin, dövlətin və ya ərin verdiyi nemət kimi yox, içində olduğumuz format kimi təsəvvür etməliyik. Əslində bu sualın əksi haqqında düşünməliyik: “Qadın nə üçün kölə olmalıdır?”
Qadın döyən, söyən, həyatı gərginləşdirən, təhsildən, işdən, fəaliyyətdən ayrı salan və yaxud da qadına rəqibi gözülə baxan, onun arxada durmasını, həyatını mətbəxdə keçirməsini istəyən valideynlərdən, böyük qardaşlardan, sevgililərdən, qaynatalardan, ərlərdən, özgələrdən azad olmalıdır.
Baxırsan ki, hər kişinin qadının necə yaşamalı olduğuna dair fikirləri var. Ancaq çox az qadın öz həyatını necə yaşamaq istədiyinə özü qərar verir. “Qadın öz həyatını necə yaşamaq istədiyinə özü qərar verməlidir”, “Azad qadın” – bu cür sözlər bizim ölkədə seksual səslənir. Qadının azadlığı yalnız fahişə olmaq üçün istədiyini deyənlər çoxdur. Vəziyyət bu qədər qeyri-normaldır.

-Azərbaycan qadının qurtuluş imkanları varmı, problem nədir?

Mədəni xalqlar bu işi necə həll ediblərsə, biz də hazır modelləri götürüb tətbiq etməliyik. Qanunları möhkəmlətmək, bəzi şeylərdən ənənə donunu çıxarıb insan hüquqlarının pozulması donu geydirmək gərəkdir. 20-ci yüzildə qadın məsələsindən yazan, bu işə həyatını qoyan intellektuallar olub, onların kitablarını tərcümə etməliyik.
Qəzetlər, saytlar gündə bir qadının qətlə yetirildiyini xəbər verirlər. Kişilər də öldürülür və intihar edirlər, amma bütün bu qadınların qətl motivi eynidir – namus, qısqanclıq, şübhə.

Azərbaycanda hər kəs öz qızını, öz bacısını, arvadını cəmiyyətdən qorumağa, gizlətməyə çalışır. Bu cəmiyyət necə bir yerdir ki? Əvvəl bunu etiraf etməliyik. Bu cəmiyyəti bəlkə yaxşı bir yerə çevirək?! Elə bir cəmiyyət quraq ki, hərənin məscidin qabağında öz ayaqqabısını bu dərəcədə təşvişlə, gərginliklə gizlətməsinə ehtiyacı qalmasın. Ancaq elə bir cəmiyyət qadınlarsız qurula bilərmi? Kişilər cəmiyyəti tək qursalar, bizim ehtiyac və tələblərimizi hardan biləcəklər?!
Bizim qadınlarımızın vəziyyəti dilimizdə əks olunub, dilimiz həyatımızın aynasıdır. Ən yaxşı nümunələrdən biri “başsız qadın” ifadəsidir. Bir kişi küçədə bir qadına söz atıb, qadın polisə şikayət edəndə kişi deyir: “Bir neçə gün izlədim, gördüm başsız qadındır, ona görə tanış olmaq istədim”. Yaxud qadınlar dolanışıqlarından şikayət edəndə deyirlər: “Başsız qadınam, üç dənə də uşağım”. Halbuki, onların kifayət qədər böyük başları var. Ancaq onların azadlığı onda gedib ki, bu başın yalnız bəzədilmək üçün olduğuna inanıblar.
Azərbaycanda yüz minlərlə qadının ömrü mətbəxdə keçir, onların sosial həyatı yoxdur. Bu qədər qadının potensialı açılmadan ölüb gedir. Yüzminlərlə qadının beynində bir cihaz quraşdırılıb, bu “məhrəm-naməhrəm” cihazıdır. Küçədə onlara bir jurnalist yaxınlaşıb yaşadıqları ərazinin dərdləri haqqında bir sual versə, bu qadınlar arxalarını çevirib hövlnak evə yüyürürlər, nədi-nədi ki, bu jurnalist kişidir, naməhrəmdir. Evimizə bir neçə cütlük qonaq gəlir, görürsən arvadları bir-birinin ərinin gözünə görünməməkdən ötrü otaqlar arasında sivişə-sivişə qalırlar, evə girib-çıxanda gərginlik yaşayırlar. Əvvəl qadınlar içəri girir, ev yiyəsinin ərinin yanından oğru kimi mətbəxə axırlar. Qadınlar gizləndikləri yerlərdə tam yerbəyer olandan sonra kişilərə siqnal gedir, bu səfər də onlar qapını döyüb evə daxil olurlar. Mən bir ev yiyəsi olaraq çətin vəziyyətə düşürəm. Bilmirəm onlar mənim ərimdən gizləndikləri sayaq mən də onların ərlərindən gizlənməliyəm, ya insan balası kimi evimə gələnə xoşgəldiniz deməliyəm. O qadınlar, yeni nəsldirlər, gəncdirlər, bunu könüllü edirlər, ola bilsin bunu “yaxşı qadın” olmaq üçün edirlər, ola bilsin başqa səbəbləri var, amma nə qədər eybəcər mənzərə yaranır. Bu onların şəxsi işləri deyil ki, mühakimə etməyək. Onların sayı çoxalır, onlar bizi dəhşətli ölkələrin vəziyyətinə sala bilərlər. Evlərə, xırdalıqlara girmədən ümumi danışası olsaq, Azərbaycanda mülkiyyətin yalnız dörd faizi qadınlara məxsusdur. Onun da hansısa hissəsi kişilərindir və bu kişilər öz artıq evlərini, maşınlarını qadınların adına qeyd etdiriblər. Çox qadınlar maddi müstəqilliyi olmadığından şillə-təpik altında yaşayırlar. İş yerini itirmək qorxusundan kişilər rəisin buyurduğu hansı saxtakarlıqları etməyə məcbur olursa, ərinin pulundan başqa gəliri, ümid yeri olmayan qadınlar da elə. Bir oğlan görüşə gələn sevgilisinə deyir ki, bu nədir, axı sənə demişdim bir də belə geyinmə, bir də bu rəngdə geyinmə, indi get evə dəyişdir qayıt, gözləyirəm. Qız da bir saatlıq yolu geri qayıdır paltarını dəyişdirməyə. Çox qadınlar gizli videoların, şantajın qurbanı olur, intihar edirlər. Ən yaxşı halda ailələr sırf bədəni qum saatına oxşayır deyə, qızlarını gözüqırpıq böyüdürlər, sonra da başqa bir ailə ondan sadəcə qabyuyan maşın, toster, seks kuklası kimi faydalanır. Mülki məhkəmələrdə işləyənlərlə, cinayət məhkəmələrində iştirak edənlərlə həmsöhbət olanda dəhşətli hadisələrdən xəbərdar olursan. Hamısının səbəbi qadın köləliyi.

Ümumiyyətlə, adi bir iş görürsən. Bu vaxt telefon zəng çalır. Sən o işi yanındakı adama tapşırıb yüyürürsən telefona. Qayıdıb görürsən adam o işi necə korlayıb. Ürəyincə olmasını istəyirsənsə, gərək öz işini özün görəsən. Qadın da özü ayılıb öz həyatına yiyə durmalıdır. Bu, nə qədər tez baş versə, o qədər yaxşı.

-Ənənəvi qadın obrazı necədir sənə görə?

-Ənənəvi qadın – həyatı yalnız öz evi, öz ailəsi, öz evinin qayğılarıyla məhdudlaşan qadındır. Ancaq bu, hələ belə qadınların azad olmadığı mənasını vermir. Qadın azaddır, başqa seçimlərə getmək imkanları var, maddi azadlığı da var, amma özü belə bir ev həyatını seçirsə, bu həyatda xoşbəxtdirsə, kim bu qadına qeyri-azad, yaxud kölə deyə bilər. Qadınlar öz maraqlarını dinləməlidirlər. Ənənəvi, yaxud fəal həyatı seçmək onların öz şəxsi seçimləri olmalıdır.

- Doğrudanmı, başqa şərq ölkələrinə baxanda bizim qadınların durumu faciəli deyil?

- Qadınların durumuna görə dünyada üç zona aydın görünür. Qərb ölkələri – orda qadınların seks sənayesinin alətinə çevrilməsi, siyasi jurnalistikada qadınların sayının azlığı kimi məsələlərdir gündəmdə. Müsəlman Şərqi ölkələri – qadınların şəxsiyyət vəsiqəsinin olmadığı, qadınların kişi qohumlarının yazılı icazəsi olmadan xaricə gedə bilmədiyi ölkələr var. Bizsə belə görünür ki, ikinci zonayıq. Bizim durumumuz doğrudan da o üçüncülərə baxanda daha yaxşıdır. Çünki bizim gözəl bir sərvətimiz var – bizim dövlətimiz dünyəvi dövlətdir. Bunun təməlini əvvəlcədən belə qoyan Avropada təhsil almış böyük ziyalılarımız olub, Hüseyn Cavid olub, ADR olub, rus təsiri olub.

-Nə etməli?

Yeni yaxşı qadın modellər tapıb cəmiyyətə təqdim etmək, mənə elə gəlir ki, çox işə yarayar. Azərbaycanda belə qadınlar var, xüsusən gənclər arasında. Onlar nə müğənnidirlər, nə yüngülbeyindirlər, nə rüşvətxordurlar, nə də ləçər. Kişilərin qadın azadlığı məsələsində fəal olması daha çox işə yarayar. Qadına tarix boyu, bütün dinlərdə, xalqlarda etibarsızlıq olub. İnanıblar ki, onu öz başının ixtiyarına buraxsan, hər şeyi korlayacaq, gəmini batıracaq, “arvad qazıyan quyudan su çıxmaz”. Ancaq bu o zaman idi ki, insanlar hələ telefon, avtomobil, kompüter yaratmamışdılar, qəzet-kitab çıxaran bir mətbəələri yox idi, ildırım çaxanda qorxurdular, statistika yox idi, tualetlərini də etmək üçün meşəyə gedirdilər. Ancaq biz müasir insanlar ağlımızla, ədalət hissimizlə sükanı asan olduğu üçün, sükan özü ora meyl etdiyi üçün və gəminin bir tərəfində daha çox adam oturduğu üçün həmişə bir tərəfə doğru yox, irəliyə doğru yönəltməliyik. İrəliyə sürmək üçün sükanda tarazlıq olmalıdır.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5