Paul van Ostajen

İŞĞAL EDİLMİŞ ŞƏHƏR

r e s e n z i y a

Yaxınlarda Alatoran nəşriyyatında bəlkə də Azərbaycan oxucularına elə
də çox tanış olmayan amma ekspressionizmi və ekperimental, visual
şerləri ilə Avropda özündən çoxdan söz etdirən, əsərləri dünyanın
müxtəlif dillərinə tərcümə edilən flamand şair Paul van Ostajnenin
“İşğal olunmuş şəhər” eksperimental şerlər kitabı çap olundu.
Kimdir van Ostaynen?
1896-cı ildə Belçikanın, həm də Avropanın ən böyük liman
şəhərlərindən Antverpendə Holland atanın və flamand ananın ailəsində
anadan olmuşdur. Antverpen küçələrində həmin ilin şıq geyimlərində
gəzib-dolaşmaq vərdişi olduğu üçün ləqəbi “ cənab 1830” idi.
Şerlərində modernizmin, expressionizmin, dadaizmin və surrealizmin
təsiri aşkar hiss edilsə də, böyük şairin daha çox öz yolunun və
üslubunun olduğunu əminliklə söyləmək olar.
Qısa ömründə Paul van Ostaijen (1896-1928) ədəbi janrların çox
müxtəlifliyinə toxunmuş və bu janrlara yeniliklərlə təkan vermişdir. Bu
böyük Flamand şairi, ictimai fəalı və publisisti holland dilində nəinki
fransız kubizmi və alman ekspressionizmi kimi müasir poeziyanın

müasir cərəyanlarını təmsil edən, həm də öz yaradıcılığı ilə bu
məktəblərin inkişafına töhfə verən böyük novator və təcrübəçi idi. Bu
lirik şair və cəsarətli forma eksperimentatoru həm də teatr tənqidi ilə
məşğul olmuşdur o, eyni zamanda sənət və siyasət haqqında düşünmüş,
həssas bir esseist idi.
Van Ostaijen ekspressionizmi Flaman ədəbiyyatına yeni bir ədəbi janr
olaraq daxil etdi. O, təsdiqlənmiş Flamand Radikalı idi və Birinci Dünya
Müharibəsindən sonra Berlinə qaçdı. Orada o, Dadaist və Ekspressionist
hərəkatlarda iştirak edən yazıçı və rəssamlarla əlaqə saxladı.

Paul van Ostaijen Flamand ədəbiyyatının indiyə qədər yaratdığı ən
nüfuzlu şairdir. Ölümündən təxminən 80 il keçməsinə baxmayaraq, onun
yaradıcılığı hələ də Flandriya və Hollandiya poeziyasının dəyərinin
ölçüldüyü bir meyar kimi görünür. Müharibələrarası illərdən bəri hər bir
avanqard hərəkat onun yaradıcılığından ilham almışdır və eyni zamanda
o, ən davamlı tərcümə edilən, təsir qüvvəsi olan müasir Flamand şairinə
çevrilmişdir. Onun şeirlərinə, sitatlarına həm məktəb antologiyasında
həm də köynəklərdə və afişalarda da rast gəlmək olar.
Bu gün haqqında söz açdığımız, Alatoran nəşriyyatında işıq üzü görən
“İşğal olunmuş şəhər” şerlər kitabı Avropanın modernist ədəbiyyatına
mühüm töhfə kimi qiymətləndirilir. Almanların şairin doğma şəhəri
Antverpeni işğal etdiyi zaman şəhərdə yaşananlar çox usta bir qələmlə
və bədii boyalarla təsvir edilib. Birinci Dünya Müharibəsi zamanı
Antverpen limanında həyatın parçalanmış atmosfer eskizinə daxil
edilmiş "İşğal olunmuş şəhər" ilk növbədə Ostaijen dövrünün burjua
mədəniyyəti və siyasəti ilə hesablaşmadır. Berlində yaşadığı dövrdən
Dadaist təsiri onun ixtiraçı ritmik tipoqrafiyasında, kollaj texnikasından
istifadəsində və müharibə əzablarının misilsiz kinli səslənməsinin
radikallığında tapıla bilər. Aşağıdakı “Tənha şəhər” şerinə nəzər yetirək.
Şer dogma şəhər Antverpenə həsr edilib:

Tənha şəhər

Kimdi-kimdi
çığıran dəli
küləkdi
sadəcə
hələ də
küçədə
şəhərdə
Gecə

Bu ki yağışdır incə damlalarla yağan
Bu ki yağışdır

bu
ki
yağışdır.
Digər bir eksperimental üslublda yazılmış, şairin ömrünün
axırlarında yazılmış ( xatırladaq ki, şair 1928-ci ildə, 34 yaşənda
vərəmdən vəfat etmişdir) şerinə diqqət yetirək.
Mobil

Dirijorun orkestrion səhifəsi
qol əyilir
yan tərəfə zərif jest
kimvallar cavab verir
cütlüklər masaların və səhnənin kvadrat sükutunu pozur

fırlanaraq
içinə
doğru
d
ə
r
i
n
l
i
k
l
ə
r
i
n

kvadrat içində fırlanan dairə
dərinə daha dərinə
burulara
q
cütlüklər fırlanır
dairə fırlanır
əsnəyən uçurum
içində kvad
ratın
cütlüklər axan tərlərini silib dərinliklərə atır
qara mirvarilər

AddıM addıM POPulyar mahnılara HOP

Mari Planşer Mari Planşe
böyük silindrpapaq boss ciq rəqsi edir ürəkdən
qoşulur q q q
i i i
c c c

Dayansın hər KƏS deyir bükülən səhifə bitdi RƏQS

Süzülərək
astaca
dairə
batır
kvadratın
içində

İnanırıq ki, “ İşğal edilmiş şəhər” eksperimental şerlər kitabı
Azərbaycan oxucuları arasında da rəğbət qazanacaq və öz oxucularını
tapacaq.

Rəqsanə Süleyman

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5